Lesbók Morgunblaðsins - 27.10.1979, Blaðsíða 11

André
Castelot
segir
frá
Dr. Jón Gíslason þýddi
Hver
dagur
er dagur
TcikninK aí höll Fouquct. Ilún var fullbyKKð árið 1G53 ok þótti hið mcsta mannvirki að öllum
fráganKÍ <JK innri húnaði.
minninga
Fouquet, yfirfjármálastjóri og banka-
stjóri ríkisins, tekur á móti Lúóvík XIV
meó hneykslanlegri viðhöfn. Þaö er
móógun við hina konunglegu hátign,
móögun, sem verður orsök þess, aó
Fouquet veröur aö sæta ævilöngu fang-
elsi og allar eigur hans eru gerðar
upptækar.
7. marz 1661 var Mazarin í andarslitr-
unum og lét kalla á skriftaföður sinn.
„Yðar hágöfgi,“ sagði skriftafaðirinn
við hann, „þér veröið að skila öllum
eignum yðar, sem eru illa fengnar.".
„Guð minn góður, ég hef fengið allt frá
konunginum!“
„Hvað, sem því líður, þá verður að
gera greinarmun á því sem konungurinn
hefur gefið yður, og hinu, sem þér hafið
sjálfur gefið sjálfum yöur.“
,,/E, tautaði Mazarin, hvíslandi, þá
veröur aö skila öllu . . .“
Og hinn aðframkomni maður spuröi
þennan sama dag, hikstandi og með
hryglu, skriftaföður sinn, rétt eins og um
væri að ræða algera hliöstæöu við
framangreint samtal:
„Ætti ekki að ráöleggja konunginum að
reka hans hágöfgi Fouquet?"
Daginn eftir, þegar kardínálinn haföi
gefið upp öndina, spurðu ráöherrarnir,
sem héldu, að konungur mundi útnefna
einhvern þeirra sem forsætisráöherra:
„Yðar hátign, til hvers eigum við
framvegis að snúa okkur?“
Hinn ungi konungur, tuttugu og þriggja
ára að aldri, leit á þá hinn rólegasti og
svaraði:
„Til mín.“
Síðan sneri hann sér að Fouquet:
„Og þér, herra yfirfjármálastjóri, ég bið
yður að nota herra Colbert, sem kardín-
álinn sálugi mælti meö við mig. Leiksviöiö
breytist: Ég mun framvegis framfylgja
öörum meginreglum í stjórn ríkja minna
og meðferð fjármála minna.“
Veizlan mikla í Vaux
Þannig bauð hann Fouquet byrginn. En
Fouquet var alltof gagntekinn af sjálfum
sér til að geta gert sér grein fyrir því. Að
hans mati var Lúðvík XIV bara hæfileika-
laus strákhvolpur, sem hafði hvorki hug
né dug til aö hefja sig til flugs af eigin
rammleik. En hvað, sem því leið, þá hófst
„Öldin mikla“, (þ.e. gullöld franskrar
menningar og bókmennta á valdatíma
Lúövíks XIV) þennan morgun, eins og
Paul Morand hefur orðað það.
Eins og Chatelain sagði forðum, var
Fouquet ekki mikilmenni, en stórhuga.
Quo non ascendam? — Hversu hátt mun
ég ekki verða hafinn? — Það voru
einkunnarorð hans. Þessi orð, sem lýstu
miklu stærilæti, voru fyrrum letruð stór-
um stöfum á verslunarskilti klæða- og
skókaupmannsins Francois Fouquets,
afa Nikulásar. Á skiltinu var spörfugl, sem
í kringlóttu búri sínu snerist um öxul:
Quo non ascendam!
Hvaö fann Lúðvík XIV Fouquet til
foráttu? Áreiðanlega hvorki meira né
minna en þaö, sem heföi mátt gefa öllum
að sök, sem þá önnuðust fjárreiður
konungs. Kerfið, sem þá var beitt, leiddi
sjálfkrafa til alls konar fjármálaspillingar
og misferlis. Skattar — Georges Mongré-
dien, sem gerþekkir XVII öldina, hefur lýst
því snilldarlega — voru þá seldir á leigu.
Með öðrum orðum: Þeir voru innheimtir
með milligöngu ieigutaka, sem keyptu
þessi sérréttindi á uppboðum með því
skilyrði að greiöa ríkinu leigu. Leigutak-
arnir greiddu ráðherrunum sömuleiðis
þóknun. Þetta var venja. Og hinn stór-
17. ágúst 1661
Fouquet (málvcrk eítir Le Brun)
Ilann var lóKmaöur 17 ára að aldri.
furðulegi kjallari Mazarins, sem var troð-
fullur af kvartélum, troöfullum af gulli, átti
þangaö rætur að rekja! Þar að auki var í
öllum samningum rífleg þóknun (þ.e.
mútur) handa hans hágöfgi. Opinber lán
þekktust þá ekki. Samt sem áður þurfti
ríkið stöðugt að vera að taka lán, þar
sem fjárhirzlur konungs voru eðli málsins
samkvæmt alltaf tómar. Langt var síðan
Sully hafði tekizt að spara sjö hundruð
þúsund franka á fjárlögum, sem námu
áttatíu milljónum franka. Þetta vand
ræðaástand virtist þeim mun óskiijan-
legra, eins og forseti sagði, þar sem
Frakkland var sigursælt út á við. Skýring
þess, aö Frakkland var á heljarþröm inn á
við, var sú, að það var ofurselt ránum og
þjófnaði fjármálamanna. Það voru reynd-
ar fjármálamenn á borð við Fouquet, sem
lánuðu hinum skuldum vafða ríkissjóði
fjárfúlgur þær, sem hann hafði stöðugt
þörf fyrir.
En það skal skýrt tekið fram, að
lánstraust konungs var algerlega á núlli.
Þeir urðu stöðugt vandfundnari lánar-
drottnar, sem féllust á að lána ríkisstjórn-
inni beint og milliliðalausf einn grænan
eyri. Hins vegar veitti hans hágöfgi
Fouquet konungi lán úr sínum eigin sjóði,
ellegar hann fékk sjálfur aö láni fjárfúlgur
þær, sem konung vanhagaði um, því að
hann (þ.e. Fouquet) átti miklu lánstrausti
að fagna. Árið 1657 þótti mönnum
eðlilegt og siðferðislega laukrétt, að
kardínálinn krefði Fouquet um hlutdeild í
greiðslum, sem runnu til hans sem
lánardrottins ríkissjóðs og manninn, sem
birgði herinn upp að matvælum. Fouquet
var í vandræðum með reiðufé. Datt
honum þá í hug að bjóða herra sínum
hlutdeild í fjáröflunaráætlun sem var
talsvert óvenjuleg: framleiðslu smápen-
inga.
Menn halda, að þá sé að dreyma! En
þaö var ekki nóg með það! Þá var
lánardrottnum heimilt og lögum sam-
kvæmt að taka 5,22% vexti, en ekki
meira. Ef teknir voru hærri vextir, taldist
það okur. Hins vegar var talið eðlilegt —
og framkvæmdin byggðist á gagnkvæmu
samkomulagi — að hluti lánsfjárins yrði
ekki greiddur. Lúðvík færði það lánar-
drottni sem eins konar gjöf. Á þennan
hátt ruku raunverulegir vextir upp í
15—18%. Ekki batnaði þetta kerfi við
það, að Fouquet var í senn sjálfstæöur
bankastjóri og bankastjóri ríkisins. La-
visse hittir beint í mark, er hann oröar
þetta þannig: „Fouquet veitti lán sem
prívatmaður og greiddi sjálfum sér sem
yfirfjármálastjóri.
Þannig var nokkur vandi að gera
greinarmun á ríkissjóði konungs og
hinum digra einkasjóöi hans hágöfgi
yfirfjármálastjórans. Og menn voru þeim
mun fúsari til aö auka þetta samkrull, af
því að þeim var Ijóst, að fjármálum
konungs var stjórnað af hans hágöfgi
Nicolas Fouquet. Ekkert af hinu fram-
angreinda var þá ólöglegt!
Paul Morand hitti naglann á höfuðið,
þegar hann lét svo um mælt, að kastala-
höfðinginn í Vaux væri óheiðarlegur
sómamaður. Hann hefði þurft að vera
meira en lítið staðfastur og ratvís á vegi
Franihald á bls. 14.