Lesbók Morgunblaðsins - 17.11.1979, Blaðsíða 10

,Veðrið“, eitt af meiriháttar verkum Svavars Guönasonar, prýðir nú byggingu háskólans í Árósum
„Þaö var mikiö um fagurfræöi-
lega göngutúra í ágúströkkrinu
1945. Loftsteini haföi lostiö niður
í miðbæ Reykjavíkur, furöusend-
ingu frá öðru menningarsviði, og
okkur ungu mönnunum dugöi
ekkert minna en Örfirisey og allar
Framnesfjörur til þess aö gera
viöbrögðum okkar eitthvað á fæt-
urna. Þess á milli löbbuöum viö
niöur í Listamannaskála til þess
aö horfa á viöundriö stækka og
magnast um veggina, horfa á
galdrameistarann sjáifan, í slitinni
peysu meö vindilstubb ímunnvik-
inu, og á jógana tvo, Þórberg og
Erlend í Unuhúsi, birtast á gólfinu,
ýmist hér eöa þar, deklamerandi
furöuleg heiti: Selameyjar, Fjall-
fiskur, Sumarmálasindur. ..."
Meno voru sumsé upptendraðir af
þeim rökum þessarar framúrstefnu-
listar, að litur og lína ættu ekki aö
standa fyrir neitt annað en sjálft sig.
Blár litur var bara blár litur og ekki
endilega ígildi sjávarins. Og umfram
allt: Þaö var stranglega bannað að
hafa eitthvert frásagnarívaf, — það
tilheyröi bókmenntunum aö segja
sögur.
Sögumaðurinn snjalli, Svavar
Guðnason, mátti ekki brenna sig á
því og hefur heldur ekki gert það.
Hann heldur sig enn viö efnið; málar
ennþá afstrakt, — en segir sínar
sögur munnlega.
' — O —
„Nú heyrir það sögunni til, að
menn hafi ekki aö éta, — og
kannski eru ungir listamenn alls
ekki eins tilbúnir í að láta allt á
móti sér í nafni listarinnar og þið
voruð hér í dentíö. Mér skilst þú
hafir soltið heilu hungri; jafnvel hér
heima, áður en þú sigldir til Dan-
merkur“.
„Rétt er þaö, — þetta voru vondir
tímar. Ég hafði ofan af fyrir mér í
Reykjavík á árabili eftir að ég lauk
verzlunarprófi frá Samvinnuskólan-
um og fram til 1936, aö ég hleypti
heimdraganum og fór á akademíiö,
sællar minningar. Þetta var í svört-
ustu kreppunni og ekkert aö hafa
nema snapir. Um tíma var ég við
útkeyrslu hjá ölgerð; keyrði vörubíl.
Þá var um að gera aö vera snöggur,
þegar eitthvað var auglýst og ég
sagði þeim auðvitaö aö ég væri
fúlbinfarinn á vörubíl, þótt ég hefði
ekki einu sinni bílpróf. En þaö voru
þrjár vikur þartil ég átti að hefja
starfið og ég notaði þær til þess að
læra á bíl.
En sú dýrð stóð ekki til langframa
og maöur var atvinnulaus aftur og
aftur. Þá boröaöi ég á Heitt & Kalt,
sem var matstofa í Hafnarstræti; það
er aö segja þegar aurar voru til.
Ólafur Friðriksson boröaöi þar líka;
hann var af lífi og sál í verkalýðsbar-
áttunni á þessum árum, og vissi, aö
ég var auralítill og gaf mér stundum
fyrir mat. Þá kostaöi máltíðin krónu."
„En þú varst ákveðinn í að verða
málari, eða hvað?“
„Já, ég held ég hafi verið þaö.
Samt málaöi ég ósköþ lítiö á þessum
árum; það var aðeins smádund í
atvinnuleysi og tómstundum. Á
þessum árum kynntist ég Jóni Engil-
berts, — hann var hress og sjálfum
sér líkur eins og hann var alltaf.
Kjarval kynntist ég líka og hann ýtti
undir mig að halda utan til náms. Og
Jón Þorleifsson þekkti ég austan úr
Hornafirði".
„Já, hann var frá Hólum. En
Ásgrímur hefur verið í Hornafirðin-
um áður en þú fórst að muna eftir
þér?“
„Ætli hann hafi ekki veriö þar um
þaö leyti sem ég fæddist, eða þá
einhverntíma á bernskuárum
mínum. En þegar ég komst til vits og
ára, voru þeir að mála heima í
Hornafirði, Höskuldur Björnsson og
Jón Þorleifsson. Bjarni Guðmunds-
son í kaupfélaginu málaöi líka og
hélt sýningar í Reykjavík á efri árum
sínum. Ég vann meö Bjarna og við
fórum saman að mála á sunnudög-
um; settum niöur trönur og máluöum
fjöllin og jöklana, miklar fjarvíddir.
Eg man aldrei eftir því aö við
reyndum aö mála nærmyndir úr
náttúrunni. Mér þótti þetta skemmti-
legt, en stundum kom fyrir að pabbi
þurfti að nota mig til einhverra
snúninga á sunnudögum og þá
komst ég ekki meö Bjarna. Mér þótti
það hálf súrt.“
í samtali við Matthías Johannes-
sen, sem birtist í Helgafelli
1959, segir Svavar frá því ævintýri,
þegar þeir Bjarni pöntuðu liti beint
frá útlandinu:
„ Viö bestilltum liti ísameiningu,
beinustu leiö frá Englandi, og þaö
var mikill dagur, þegar litapöntun-
in kom, get ég sagt þér. Ég tók
hverja túpu fyrir sig og hélt á
henni, eins og ég hefði náö
handtaki á hamingjunni, skrúfaói
svo lokið af og horfði drykklanga
stund á litinn og fannst hann eins
og dýrmætur gimsteinn og þaó
gengi guölasti næst að kreista
þetta út, nei, þara horfa....
Litirnir voru töfralyklar. Þeir geröu
lífiö ríkt og merkilegt, en svo fór
nú viökvæmnin af, þegar maöur
var búinn aö kreista úr nokkur
hundruö túþum og sóöast íþessu
árum saman. ..."
Svavar: „Á Höfn voru fimm hús,
þegar ég var að alast upp; þú getur
séö þaö á myndum eftir Ásgrím.
Þetta var dýrlegt pláss. Menn röru til
fiskjar og höföu smávegis búskap;
flestir áttu tvær kýr. Mitt verkefni var
aö reka kýr og sækja þær í haga. Nú
er Höfn orðin hundleiðinleg; maöur
ratar ekki einu sinni."
„Já, svona er lífið. Og þú hélst
þína leiö, — frá Hornafirðinum og
frá kreppunni í Reykjavík. Hvernig
datt þér í hug að fara undirbún-
ingslaus á akademí?“
„Hér heima var enginn skóli.
Kannski voru þeir eitthvað að kenna
Jóhann Briem og Finnur Jónsson.
Jú, líklega hefur þaö verið. Æ, ég
vildi bara fara beint út og tók mér far
með Brúarfossi veturinn 1936. Ég
átti þá 250 krónur; það dugði svona
rúmlega fyrir farinu. Föður mínum
leizt víst meinilla á þetta tiltæki, en
hann vildi ekki beita mig neinum
þvingunum. Við vorum fjórir bræö-
urnir; ég var næstyngstur."
„Þetta var á miðjum vetri. Gaztu
bara gengið inn í akademíið, þegar
þérþóknaðíst aö koma?“
„Eg haföi meö mér þaö litla sem
ég átti af myndum og lagði þær
fram. En þaö var ekkert inntökupróf.
Jón Engilberts var þá í Höfn; hann
fór meö mér og við lögðum drasliö
fyrir Kræsten Iversen prófessor, sem
var nágranni Jóns. Iversen bar þetta
undir hina prófessorana og það var
ákveðið aö hleypa mér inn.“
„Þaö hefur verið stór stund“.
„Þú getur nærri".
„Og svo var farið að mála „kúb-
istíska kvenmannsbóga" eins og
þú hefur einhversstaðar sagt“.
„Endalausa kvenmannsbóga,
endalaust kvenmannskjöt. Og þeir
gengu á milli nemendanna, blessaðir
prófessorarnir og gerðu sig soldið
merkilega, sögöu: „Hún stendur nú
ekki alveg svona bein, heldur svona
og svona, og „sá skal De sætte lidt
varmere farve pá maven". Já, ein-
mitt: pínulítið meiri hlýju á magann.
Æ, það var alveg vemmilegt".
„Hvaö ætli þér hafi veitt af aö
teikna dálítið kvenmannskjöt. Þú
hefur nú varla verið neinn snillingur
í teikningu eins og sakir stóðu“.
„Mér fannst það ekki beint leiðin-
legt, en eilíf endurtekning á því sama
og ósköp innihaldslaust. Það var
verið aö juöa í þessu akademíska
málverki án þess aö nokkuð geröist
og stundum vorum viö látin apa eftir
grískum skúlptúr, en það var nú ekki
stór hluti námsins. Ég held þetta hafi
verið gleöikonur, sem sátu fyrir“.
„Og það hefur ekki sótt á þig
síöan að mála kvenfólk?“
„Nei, en það hefur sótt á mig að
komast á kvennafar".
„Heldurðu aö það sé eitthvað
sérstakt og óvenjulegt? En ég hef
nú haldið hingaðtil, að þaö sé eins
og að læra stafrófiö fyrir einn
málara aö ná einhverju valdi á
teikningu“.
„Ég efast um það, já, ég held
jafnvel aö þaö geti skaðaö suma
málara aö láta þá jagast mikiö á
teikningum. Sumir málarar mála
þannig. Aldrei lærði Carl-Henning
Petersen að teikna. En hann var
góður málari. Við Carl-Henning
vorum góöir vinir og hann heimsótti
mig oft; kom þá gangandi nokkuð
langa leið. Hann var svo fátækur, að
hann átti ekki fyrir strætó".
„En þú?“
„O, þetta voru algerar snapir.
Fljótlega fékk ég húspláss og ágæta