Lesbók Morgunblaðsins - 15.03.1980, Blaðsíða 4

Siglingar togaranna milli landa á atríöaárunum voru mikid hættuapil. Hár er Skallagrímur gamli á leiö yfir hafiö.
Þór
Whitehead
FROM
Nú á dögunum gerðust þau tíðindi,
aö fjármálaráöherra landsins gaf út
reglugerð, sem veitti tilteknum hópum
manna undanþágu frá lögum um
innflutning á sterku öli. Nokkru síðar
komst einn af prófessorum lagadeildar
að þeirri niðurstöðu, að þessi reglu-
gerð stríddi gegn gildandi lögum. Við
þetta mál rifjuöust upp fyrir greinarhöf-
undi þjóölýsingar þær, sem finna má í
gögnum erlendra sendimanna, sem
hér hafa dvalist. Þar er oft vikið að
afstööu íslendinga til laga og reglna og
vekur hún einatt furöu. Hovyard Smith
fyrsti sendiherra Breta á íslandi var
gáfumaður mikill og skarpskyggn at-
hugandi. Hann komst eitt sinn svo að
orði, að íslendingar væru á fyrsta stigi
stjórnleysis. Hér vantaði að vísu ekki
lög og reglur, boö og bönn. En Smith
taldi, aö einstaklingshyggjan væri svo
rík í íslendingum, aö þeir teldu sjálf-
sagt að hunsa lagabókstafinn, hvenær
sem þeim sýndist svo. Víst er, að
Howard Smith fór ekki meö staðlausa
stafi, hann talaöi af eigin reynslu.
Stuttu eftir komu sendiherrans trl
Reykjavíkur varð hann t.d. vitni aö því,
að ríkisstjórn íslands bað Bretastjórn
aö greiða fyrir lagabrotum íslenskra
þegna. Skal nú sagt nánar frá máli
þessu.
Þegar ísland var hernumiö 10. maí
1940, hétu Bretar því aö launa íslend-
ingum fyrir afnot af landinu með
viðskiptaívilnunum. Mæltist þetta vel
fyrir og lögöu íslensk stjórnvöld fram
ýmsar óskir viö Breta bæði varðandi
innflutning og útflutning. En ein var sú
ósk, sem Bretum þótti öðrum kynlegri.
Barst hún til breska utanríkisráöuneyt-
isins í símskeyti frá Howard Smith
dagsettu í Reykjavík, 21. maí 1940. í
skeytinu sagði, að íslenskir togaraút-
geröarmenn krefðust þess. aö Bretar
rýmkuðu tollfrjálsan tóbaksskammt til
íslenskra sjómanna, er sigldu á Bret-
land. Sagt var, aö skammturinn hefði
veriö skorinn niöur og hefði þetta
hleypt illu blóöi í togaramenn. Loks var
þess getið, að sígarettur væru hátt
tollaðar á íslandi og því rándýrar í
verslunum.
Um svipað leyti og Howard Smith
sendi skeytið, gekk fulltrúi ríkisstjórnar
íslands í London á fund breska utan-
ríkisráöuneytisins, og tók undir ósk
útgeröarmanna um rýmri tóbaks-
skammt.
í ráðuneytinu kom „tóbaksmáliö“ til
kasta Sir John Dashwood fulltrúa í
Norðurdeild. Hann reit þetta á minnis-
seðil:
Þaö er engu líkara en íslendingar
ætli aö hagnýta sér hernám ey-
landsins til hins ítrasta, því aö hver
óskin rekur aöra svo ótt og títt aö
maöur veit varla sitt rjúkandi
ráö...
Fríðindin, sem þeir fara fram á
viövíkjandi sígarettum og tóbaki er
að mínu viti hin spaugilegasta.
Sannast sagna er mér þaö engan
veginn Ijóst, hvers vegna áhöfnum
íslenskra togara er leyft aö fá
tollfrjálsar sígarettur og tóbak til
eigin nota. Þessar sígarettur geta^
varla talist innflutningur til íslands, í
raun stefna áhafnirnar aö því aö
brjóta íslensku tollalögin.
Fyrri hluti þessarar tilvitnunar er til
marks um þaö andrúmsloft, sem ríkti í
bresku utanríkisþjónustunni. Þaö
kreppti mjög aö bresku þjóöinni á
þessum tíma. Þjóöverjar voru að
brjóta undir sig meginland Norðurálfu
og skortur var á ýmsum varningi á
Bretlandseyjum. í utanríkisráöuneytinu
þótti mönnum sem íslendingar sýndu
lítinn skilning á þessum erfiðleikum og
óskir íslendinga voru taldar óbilgjarn-
ar. En hvaö um þaö, Bretar höföu
heitið íslendingum fríðindum, og við
heit sín vildu þeir standa eftir fremsta
megni. Það varð því úr, aö sjálfur
utanríkisráðherrann, Halifax lávarður,
var látinn fara fram á þaö við tollstjóra
hans hátignar, að tóbaksskammturinn
til íslenskra sjómanna yröi rýmkaöur.
Tollstjóri svaraði þessu erindi með
löngu bréfi dags. 1. júlí 1940. Þar kom
fram, að í stríðsbyrjun hefði tóbaks-
skammturinn verið viö það miðaður,
að fjölgaö væri í áhöfnum togaranna,
er þeir kæmu heim aö loknum söluferö-
um. Tollveröir hefðu síðar talið sig
OSK UM
LÖGBROT
©
íslenzkur togari í höfn í Bretlandi.
komast að því, aö þetta væri ekki
algild regla. Þeir hefðu einnig orðiö
þess varir, að skipstjórar segðu út-
haldsdaga togaranna fleiri en efni
stæðu til. Heföu þeir þannig aflaö
áhöfnum sínum stærri tóbaksskammta
en þeim bar með réttu. Af þessum
sökum heföi skammturinn verið miö-
aður við fasta áhöfn (hér er væntan-
lega átt viö fjölda áhafnarmanna í
söluferö).
í bréfinu sagöi ennfremur, að í
ársbyrjun 1940 hefði tóbaksskammtur-
inn almennt verið skorinn niöur. Hefði
nú veriö viö það miöaö, að hann dygöi
mönnum á siglingunni heim frá Bret-
landi. Aftur á móti hefðu íslensku
skipin verið undanþegin þessari reglu
með sérstakri heimild. Tollstjóri tók
síöan aö ræöa málið á víð og dreif:
Tóbaksmagnið, sem ieyft er aö
flytja tollfrjálst um borö til nota fyrir
farþega og áhafnir á skipum allra
þjóöa, sem sigla landa milli (þ.á m.
breskra skipa) hefur um árabil veriö
miöað viö eina únsu af tóbaki (í
hvaöa formi sem er, þ.e. tóbak,
sígarettur eöa vindlar) á mann, dag