Lesbók Morgunblaðsins - 17.05.1980, Síða 6

-------------------------------------------------------------------------------------------------------'-----------------------------
SVIPMYND
Þar sem Rosalynn Carter situr viö
skrifborö sitt í austurálmu Hvíta húss-
ins, virðist mér hún laglegri en á
sjónvarpsskerminum og hár hennar er
miklu Ijósara en virðist á myndum.
„Þegar ég fór fyrst aö taka þátt í
kosningabaráttu, virtist mér fólk gera
sér þær hugmyndir í sumum hlutum
landsins um Suðurríkjakonur, aö þær
væru veigalitlar og veiklundaöar. Ég
hef ekki séö margar feguröardísir aö
sunnan. Þar sem ég ólst upp, á
Sléttunum, unnu konurnar. Þær unnu
öll störf heima við og unnu oft einnig á
saumastofum eöa annars staðar til aö
ná endum saman. í Suðurríkjunum hef
ég aldrei séö fagra konu bara sitjandi
úti á svölum í ruggustól.“
En hún hefur aftur á móti séö hiö
raunsæja, sívinnandi seinni tíma fólk,
sem Margaret Mitchell skrifaöi aldrej
um, bændakonur, sem kunnu frá
upphafi, þaö sem Scarlett o’Hara læröi
ekki fyrr en í rófnagaröinum, eftir aö
þrælarnir voru farnir.
Rosalynn Carter, sem er 52 ára, er
heitin eftir einni slíkri konu, ömmu
sinni, Rosu Murray, sem hún minnist
sem sístarfandi. Hún sótti grænmeti út
í garð skömmu eftir sólarupprás,
eldaöi mat og sauð niöur. Eftir aö
maturinn haföi veriö fram borinn og
búiö aö þvo upp, tók erfiður þvottur
viö og önnur húsverk, og þó var tími til
aö búa til karamellur handa Rosalynn
og hinum barnabörnunum þremur.
Hún var 14 ára, þegar amma hennar
dó. „Ég læröi mikiö af móöur minni og
ömmu, en þó meira af móöur minni.”
Og hvað til dæmis? „Aö maöur geti
gert þaö, sem maður eigi aö gera.“
Þaö skyldi öllum vera Ijóst, eftir aö
faöir hennar lézt. Hann hét Edgar
Smith, var bóndi og vélvirki og vildi
koma börnum sínum til mennta, en dó
úr blóðsjúkdómi, meöan öll börnin
fjögur voru enn í barnaskóla. Sagan
hermir, aö Lillian Carter hafi hjúkraö
honum, er hann lézt, og hafi sent
ÚR MÍNU HORNI
Ásgeir minn Jakobsson. — Fyrstu
áratugir þessarar aldar voru eins og viö
vitum mlkill gagnrýnistími á rétttrúnaö
og presta, kirkjusókn var víöast dræm.
Sumir prestanna voru frjálslyndir, aörir
biblíufastir K.F.Ú menn og leikmanna-
trúboöar. Á höröustu kreppuárunum
milli 1930 og 40 var kirkjusókn t.d.
mjög iítil í Reykjavík. Þaö var elnmitt á
þelm árum, sem ég kom fyrst tll
höfuöborgarinnar, — og þá fyrst kom
ég í dómkirkjuna. Ég var ásamt mínu
fólki aö fylgja ungri glæsikonu til grafar.
Hún hafði fyrir nokkrum árum dottiö í
þann lukkupott aö giftast einum af
ríkismönnum borgarinnar. Þau hjón
liföu hátt í nokkur ár. En eftir eina
svallveísluna fannst konan örend viö
hlið manns síns í rúminu. Ekkert
grunsamlegt viö þaö.
©
ROSALYNN
CARTER
Hún er talin áhrifamesta forsetafrú í sögu Bandaríkjanna
og ef til vill veltur það ekki hvaö síst á henni, hvort Carter
verður endurkjörinn.
Rosalynn heim til aö vera um kvöldiö
meö Ruth, systur Jimmys, en Rosalynn
minntist ekkert á þaö.
„Faöir minn dó, þegar ég var 13 ára
og systir mín 4 ára, en tveir bræður
voru á milli okkar. Móðir mín var
einkabarn foreldra sinna, sem langaöi
til aö eignast fleiri börn og sýndu henni
mikla umhyggju og bókstaflega sner-
ust í kringum hana. Síöan giftist hún
fööur mínum, sem var 9 árum eldri en
hún og sá alveg um hana. Og
skyndllega stóö hún ein uppi meö alla
ábyrgðina. Áriö eftir dó móöir hennar,
Rosa, og faðir hennar kom á heimilið
til okkar, svo aö mamma varö að vera
mjög hörö af sér.“ Andartaks þögn.
„Og þaö varö hún." Enn þögn. „Hún
var indæl, blíö og mild og róleg, en
hún varö mjög ákveðin, og ég tók eftir
því.“
Stálhnefi í
flauelshanzka
Mild og blíð, en ákveöin. Margir
hafa komizt svo aö oröi, aö í flauels-
hanzka Rosalynn sé stálhnefi. Hún
hefur veriö kölluð frú Macbeth. Járn-
fiðrildið (Iron Butterfly). Stálblómiö
(Steel Magnolia). Þegar forsetinn lofar
hana fyrir yndisþokka og kvenlegar
dyggöir, bætir hann því gjarnan viö, að
hún sé „hörkutól, ef í haröbakka slær“.
En þegar ég spuröi hana, hvort hún
teldi, aö Suöurríkjakonur væri ákveön-
ari og einbeittari en kynsystur þeirra
annars staðar í Bandaríkjunum eöa
hvort hún heföi sterkari bein en í
meðallagi, hristi hún höfuöiö. „Ég vil
helzt halda, aö konur hvar sem er geti
lagaö sig eftir þeim aöstæöum, sem
þær lenda í. Ég bara þekki ekki eins
vel konur úr öörum hlutum Bandaríkj-
anna. En mér finnst Suöurríkjakonur
vera mjög þróttmiklar og ákveðnar.”
(Seinna sagði mér tengdadóttir henn-
ar, Judy, sem giftist Jack Carter 1971,
aö Rosalynn heföi tekiö rögg á sig, af
því aö hún hafi orðið aö gera þaö.
„Þegar ég kynntist henni fyrst, haföi
hún aldrei ávarpaö stærri hóp en
bekkinn í sunnudagaskólanum." Þegar
Carter bauð sig fram tii embættis í
Georgíu og féll, fannst Judy hún vera
„afar róleg". En núna? „Hún er ekki
hrædd viö neinn lengur.”)
Seinna hringdi ég líka í móöur
hennar, fyrirmynd hennar aö styrk og
seiglu, frú Edgar Smith, sem enn býr á
Sléttunum í sama húsi og hún ól upp
börnin sín fjögur einsömul. Hún er
póstmeistari á eftirlaunum, en vildi
helzt ekki hætta störfum og vinnur enn
tvo daga í viku, þó aö hún sé komin
yfir sjötugt. Þaö er sama þýöa röddin
og hjá Rosalynn, þær eru sagðar mjög
líkar og hafa svipaða framkomu. Sá
munur er þó á þeim nú, að móðirin er
ennþá ómannblendin, en Rosalynn
hefur breytt sér aö því leyti meö
viljastyrk sínum til hins gagnstæöa.
Þrátt fyrir feimnina hristi hún sinn hluta
af hinum 600 þúsund höndum, sem
opnuöu þeim hjónum bústaö ríkis-
stjóra 1971.
Móöir hennar sagöi: „Þaö var þá,
sem hún breyttist.” Hvernig fór hún aö
því? „Hún geröi þaö bara með því aö
leggja út í þaö og gera þaö.“
Þar eru ekki
slegin vindhöggin
Þó aö Rosalynn hafi gengið í
hjónaband, þegar hún var búin aö vera
tvö ár í menntaskóla, hefur hún alla tíð
síöan veriö aö færa út þekkingarsviö
sitt meö því aö vera á stööugum
námskeiðum. Hún hefur numiö list-
sögu, lært aö meta hljómlist, leika á
fiölu, mála málverk, lesa hratt og tala
spönsku. Og hún hefur veriö í danstím-
um alls konar og stundaö aöra líkams-
rækt.
Rosalynn er meinilla viö að sóa
tímanum. Eins og móöir hennar var
stöðugt aö hekla, ef ekki var annaö viö
hendurnar aö gera, þá heldur Rosa-
lynn oft áfram aö vinna í íbúö þeirra
hjóna á kvöldin viö aö skrifa þakkar-
bréf eöa ræður. Hún fer yfirleitt á
fætur á morgnana kl. 6.30, tímanlega
áöur en Amy fer í skólann. Hún velur
sér þaö helzt til skemmtunar og
afþreyingar, sem bæöi er gagn og
gaman aö í senn. Tvöfaldur ávinningur
á líka vel viö Jimmy og Amy, sem lesa
í matartímanum. Það viröst dæmigert,
aö þegar Rosalynn gekkst undir augn-
uppskurö (þaö voru reyndar augnlok-
in, sem þurftu aögeröarinnar viö), var
hægt aö sameina lækningu og fegrun.
Andlitsfegrunin ein heföi aöeins veriö
hálf ástæöa.
Og þegar ég spyr hana, hvernig hún
fari aö því aö læra og kynna sér svona
mikið og gegna þó störfum sínum svo
vel undir hinu mikla álagi, veröur hún
svo undrandi, aö þaö er eins og ég hafi
spurt hana, hvernig hún fari aö því aö
anda. „Maður er alltaf aö,“ segir hún,
eins og ekkert sé sjálfsagðara. „Maöur
gerir, eins og maður getur og felur
Guöi vandamál sín.“
„Hvaö Rússa snertir..
Og þegar hún er spurö, hvort „trú,
von og kærleikur” virki í alþjóðlegum
deilumálum eöa hvort siðferðileg ein-
lægni gæti komiö okkur til að berjast
samkvæmt leikreglum markgreifans af
Queensberry gegn ruddum og óþokk-
um, sem geröu það ekki, segir hún, aö
sér hafi aldrei virzt neitt mótsagna-
kennt í þessu samhengi. (Markgreifinn
af Queensberry innleiddi áriö 1867
nýjar reglur fyrir boxkeppni, og meöal
annars var þá skylt aö nota hanzka.
Aths. þýð.) Hvaö snertir stjórnmál og
siöferði, þá byrjar hún aö hlæja á hinn
Presturinn var þjóðkunnur ræöu-
skörungur. Nú notaöi hann tækifæriö
— kirkjan var full af fólki — og hellti úr
skálum reiöi sinnar og Drottins. Hann
talaöi tæpitungulaust um syndina. í
lokin komu svo huggunaroröin og allt
féll (Ijúfa löö trúarinnar.
Ekki veit ég hvernig ekkli hefur liöiö.
Hann dó nokkrum árum síðar. Ég átti
hér ekki um sárt aö binda. Þetta fráfall
minnti mig bara á fallvaltleik lífsins, eins
og brotthvarf margra annarra ungra
manna og kvenna á þessum berklaveik-
isárum. En þessi ræða var ekki aö mínu
skapi og hún hefur orölð mér minnls-
stæð. En hvers vegna er ég aö segja frá
þessu einmitt í bréfi til þín?
Þaö hefur lengi verið stormasamt á
islandi, vltum viö, bæöi í stjórnmálum
og af lamstri veöra. Nokkur gustur stóö
úr ýmsum áttum núna um páskana
vegna dagskrárgeröar f útvarpi. Ungur
framamaöur úr hópi þelrra, sem einu
sinni voru kallaöir jafnaöarmenn, VII-
mundur Gylfason fyrrverandi ráöherra,
dustaöi þunnt ryklag af nokkrum
blaöagreinum og þingskjölum varöandi
síöustu áfanga þjóöréttarbaráttu
íslendinga og Dana. Hann gat ekki stlllt
sig um aö bera nokkurt blak af fööur
sínum dr. Gylfa, sem er eins og allir vita
enn í fullu fjöri og fær um aö skrifa
sjálfur sína sögu, eins og hann vill hafa
hana. Della svokallaðra lögskilnaöar-
og bráölætismanna var aldrei mjög
hörö. — Er ekki sagnfræöilegur loka-
dómur of snemma á ferðinni?
En sonurinn fór aö kveöa upp dóma
yfir fööur sínum. Sumt líkaöi honum
nokkuö vel hjá þeim gamla, annaö
miöur. Þaö var ágætt, aö vilja fara
gætilega í viöskilnaöinum viö Dani, en
lakara aö hika viö aö taka í útrétta
verndarhendi Bandaríkjamanna. En svo
fór „kall aö vitkast", eins og sonurinn
oröaöi þaö, síöar í blaöagrein, ef ég
Myndir
á
bréfspjaU
man rétt, — og nú eru þeir feögar og
meirihlutl Alþýðuflokksins sameinaöir á
þeirri helllavænlegu línu, sem Bjarni
heitinn Benediktsson og fleiri stjórn-
málamenn lögöu fyrir hönd Sjálfstæöis-
flokksins. Hér má setja punkt.
Nú bregö ég upp þriöju myndinni,
Ásgeir mlnn. Fyrir tæpu ári réölst ég í
lausamennsku til Lesbókar Morgun-
blaösins til aö skrlfa ásamt þér og