Lesbók Morgunblaðsins - 09.05.1981, Blaðsíða 11

Pablo Picasso var
einn af fyrstu stuön-
ingsmönnum Amn-
esty International.
Hann teiknaöi þessa
mynd fyrir samtök-
in. Skoðanafangi
horfir út um rimla
fangaklefans til
fuglsins sem flýgur
frjáls leiöar sinnar.
Tjáninga-
frelsi
í fjötrum
<M(yn
noi
.Gleymdi fanginn'
ógnvekjandi, skelfilegur vitnisburöur um
fáfræði og grimmd þeirrar skepnu sem
veröur oft vegna illvirkja sinna aumkunar-
verðust og fyrirlitlegust allra lífvera sem
jöröina byggja. Og hér skal einnig á þaö
minnt, sem oft gleymist þegar rætt er um
píslarvætti, hve fjölmennur sá hópur er
sem fetar veg hinnar aumustu mannlegrar
niöurlægingar meö því aö gerast hand-
bendi kúgara í beitingu píslartækja og
morðtóla gegn varnarlausum meöbræör-
um sínum. Hiö ömurlega hlutskipti þeirra er
e.t.v. aumkunarveröara en allt annaö.
Þegar þetta er ritað, liggur ársskýrsla
Amnesty International 1980 á skrifborði
mínu. Þar er m.a. frá því greint, aö á
starfsárinu hafi Amnesty borist sannanir
fyrir mannréttindabrotum í mörgum lönd-
um. Hvert land fær sinn eigin kapítula í
þessari bók. Þar er nákvæmlega greint frá
brotum gegn þeim ákvæöum Mannrétt-
indaskrár Sameinuöu þjóöanna, sem Amn-
esty hefur einkum miðað starf sitt viö.
Brotin eru misjafnlega gróf, allt frá pynting-
um á föngum upp í hópmorö á börnum —
og þar á milli hver djöfulleg forsmánin
annarri andstyggilegri. Allt er þetta rökst-
utt meö nöfnum, dagsetningum, tölum um
fjölda píslarvotta, þar sem þær var unnt aö
fá meö sannindum. Á ferli sínum hefur
Amnesty unniö til almennrar viöurkenn-
ingar á, aö skýrslur samtakanna séu reistar
á mjög traustum grunni. En hve mörg
skyldu þau nú vera ríkin á þessari
forsmánarskrá? Þaö er dapurlegt, en satt,
aö á skránni eru nöfn 110 þjóðríkja. En
innan vébanda Sameinuöu þjóöanna, þar
sem Mannréttindayfirlýsingin blaktir viö
hún, eru ríkin alls 154. Þetta ætti aö nægja
til sönnunar því, aö þrátt fyrir fögur orö og
fyrirheit — er enn mikiö verk óunniö. Þaö
hefur áunnist frá því er Benenson reit grein
sína, aö „gleymdi fanginn“ er fundinn, en
þess er enn langt aö bíöa að hann veröi
leystur úr haldi. En til þess ber að stefna,
því að skyldi einhvern tíma til þess koma,
aö dyr fangelsis veröi opnaöar fyrir síöasta
samviskufanganum, veröur áreiöanlega
bjart um aö litast á öörum sviðum
samskipta manna á jörðunni.
Skipulag Amnesty
Þaö væri freistandi aö mega verja rúmi
til þess aö rekja stuttlega sögu Amnesty,
allt frá því er fyrsti fámenni hópurinn kom
saman til þess aö stofna samtökin og til
stööu þeirra í dag. Hér er það ekki unnt. En
þó aö engin nöfn frægra forystumanna
veröi nefnd eöa getiö margra merkra
áfanga, þá má samt ekki gleyma aö minna
á aö sextán árum eftir stofnun samtakanna
voru þeim veitt friöarverölaun Nobels. Það
var eftirminnilegur atburöur og víöfræg-
asta viöurkenningin af mörgum sem Amn-
esty hefur fengiö á stuttum en heillaríkum
ferli sínum.
Til Amnesty International teljast nú
rúmlega 200 þúsund félagar. Þeir.búa í 134
þjóölöndum. Sérstakar landsdeildir eru í
39 af þessum löndum, hópar og einstakir
félagsmenn í öörum. Aöalstöövar samtak-
anna eru í Lundúnum. íslandsdeild Amn-
esty International var stofnuö 15. septem-
ber 1974. Félagar hennar eru nú um 300.
Skrifstofa deildarinnar er í Hafnarstræti 15.
Hún er opin mánudaga, miðvikudaga og
fimmtudaga frá kl. 4—6 e.h. Formaöur
íslandsdeildarinnar er nú Hrafn Bragason
borgardómari. Ársgjald félaga er nú fimm-
tíu nýkrónur.
Þar sem við vitum nú um markmið
samtakanna og hina ytri gerö þeirra, liggur
næst fyrir að víkja til innviöanna og gera
grein fyrir því hvernig unnið er aö lausn
daglegra verkefna.
Fyrst ber að nefna öflun upplýsinga um
mannréttindabrot. Eftir aö þær hafa borist
aöalskrifstofunni frá félagsmönnum eöa
aöstandendum fanga, eru mál rannsökuö
mjög gaumgæfilega, oft af sendimönnum
eöa nefndum samtakanna, sem fara á
vettvang til aö fylgjast meö réttarhöldum,
heimsækja fangelsi eöa tala máli fanga viö
stjórnvöld. Fjörutíu feröir voru farnar í
þessu skyni á sföasta starfsári.
í öllum landsdeildum eru starfshópar
sem vinna saman aö afmörkuðum verkefn-
um. Sumir hópanna starfa einkum aö
málum samviskufanga, aörir að skyndiaö-
geröum, baráttu gegn dauöarefsingu eöa
málum hinna svonefndu mánaöarfanga.
Viö lok sl. starfsárs var tala þessara hópa
samtals 2427 í 42 þjóölöndum.
Eftir aö rannsókn mála er lokið, ákveöur
starfsfólk aöalskrifstofunnar til hverra ráða
beri ,að grípa. Oft eru sömu mál send fleiri
en einni landsdeild til úrlausnar. Oftast fela
landsdeildirnar starfshópunum að annast
framkvæmdir. í sumum tilvikum, t.d.
skyndiaögeröum eða málum sem-varöa
hina svonefndu mánaöarfanga, fá allar
landsdeildir stundum eitt og sama verkefn-
iö.
Hér má nefna til dæmis, aö sé um
samviskufanga aö ræöa, hefja hóparnir
störf meö því aö skrifa þeim eöa aöstand-
endum þeirra bréf í því skyni aö fullvissa
fangana um aö þeir séu ekki meö öllu
gleymdir, aö til sé fólk sem láti sig örlög
þeirra miklu skipta. Um þaö eru margar
sannar sögur, aö þetta eitt hafi ýmsum
orðiö til ómetanlegrar hjálpar, kveikt Ijós
nokkurrar vonar í miklu myrkri. Þá eru
yfirvöldum send kurteislega stíluð bréf, þar
sem þess er farið á leit, aö fangi fái aö
njóta frumstæðustu mannréttinda, aö hætt
veröi misþyrmingum, ef um þær hefur veriö
aö ræöa, fangi veröi leiddur fyrir rétt, ef til
þess hefur enn ekki komiö, að fangi veröi
leystur úr haldi, ef hann hefur sannanlega
ekki beitt ofbeldi eöa hvatt til þess. Þess
eru mörg dæmi, aö bréf, sem yfirvöldunum
berast um þetta frá ýmsum heimshornum,
hafi leitt til hins ótrúlegasta árangurs.
Harösvíruöustu þrjótar kæra sig oftast ekki
um aö vera settir í sviösljós 'með píslartól
sín. Þess vegna vilja þeir stundum fremur
I fá aö kaupa sér friö, en eiga í ófriði vegna
einhvers umkomuleysingja. Stundum tekst
aö ná sambandi viö skyldulið fanga. Það
leiöir oft til þess aö veitt er fjárhagsleg
fyrirgreiösla eöa önnur aðstoð.
Á svipaöan hátt er unnið þegar um er aö
ræöa þá þrjá fanga, sem sérstaklega er
vakin á athygli mánaöarlega. Nöfn þeirra
eru send deildunum frá aöalskrifstofunni í
Lundúnum. Þær kynna þau almenningi og
skrifa yfirvöldunum bréf, þar sem beðið er
um miskunn og réttlæti.
Til skyndiaögeröa er gripiö til aö bjarga
föngum frá dauðadómum. Þá ber einnig aö
minna á sérstakar herferöir sem farnar eru
til aö vekja athygli á margendurfeknum og
grófum mannréttindabrotum, sem framin
eru í nafngreindum löndum.
Óháð alþjóðasamtök
Hér verður aö minna á, aö Amnesty er
óháö stjórnmála- og trúarhreyfingum og
tekur ekki afstööu til þeirra. Um þetta segir
svo í lögum íslandsdeildarinriar:
„Félagsmenn deildarinnar skulu í öllu
starfi sínu í hennar nafni eöa á hennar
vegum varast hlutdrægni og gæta heildar-
jafnvægis í starfi sínu fyrir fanga í hinum
ýmsu ríkjum heims, óháð stjórnmálaaf-
stööu þeirra eöa þjóöskipulagi."
Þetta er t.d. gert á þann hátt, aö þegar
starfshópur fær mál fanga til fyrirgreiðslu,
eru þau jafnan tvö eöa þrjú, oftast eitt frá
einhverju ríki kommúnista, annaö frá ríki
þar sem kapítalistar eru viö stjórn og eitt
frá einhverju ríkja þriöja heimsins. Sama
regla gildir um fanga mánaöarins. Þannig
er reynt aö foröast að samtökin veröi
nokkurn tíma meö réttu ásökuð fyrir aö
draga plóg einhverrar einnar kreddu á
kostnaö annarrar. Samtökin láta sig hreint
engu varöa, hvort pyntingatólum er beitt
aö fyrirskipunum fasista, kommúnista eöa
annarra valdaníðinga. Þaö er þjáning hins
Frh. á bls. 16