Lesbók Morgunblaðsins - 16.07.1983, Qupperneq 8

Allar myndirnar tók Grétar Eiríksson.
Straumendur.
FUGLAR
Hvíld frá gerviheimi
niðursoðinna lystisemda.
Úr 8. riti Landverndar
eftir Arnþór Garöarsson
Landvernd, landgræðslu- og náttúruverndarsamtök Is-
lands, hafa í rúman áratug staðið að merkri útgáfu um
málefni er snerta þessa þætti þjóðlífsins og hafa verið
fengnir til hinir færustu sérfræðingar að leggja fram efni
í ritin.
Fyrsta bókin kom út árið 1972 og var um mengun og
annað rit kom út á sama ári um gróðurvernd. Síðan hefur
hvert ritið rekið annað og eru þau sem hér segir: Landnýt-
ing (1973), Votlendi (1975), Fæðubúskapur (1977), Útilíf
(1979), Villt spendýr (1980) og loks Fuglar (1983).
Allt eru þetta rit sem hafa að geyma mikinn fróðleik
um landið og náttúru þess og eiga það öll sameiginlegt að
vera mjög aðgengileg fyrir almenning, unga sem aldna.
Eru allir sem láta þessi mál sig skipta hvattir til að kynna
sér þau og verða af því vísari. Þau fást á skrifstofu
Landverndar, Skólavörðustíg 25.
í ritinu Fuglar sem hér er vakin athygli á (og á að vera
hvatning til þeirra sem leggja land undir fót í sumar í
skoðunarferð um landið að gefa þessum sambýlingum
okkar gaum), eru greinar eftir 8 valinkunna menn um
hinar ýmsu tegundir fugla. Á bókarkápu segir: í ritinu
eru sjö yfirlitsgreinar um þær fuglategundir sem verpa
hér á landi eða eru hér árvissir gestir. Sagt er fá lifnað-
arháttum fugla og þeim þáttum sem mest áhrif hafa á
viðgang stofna og rætt um samskipti fugla og manna.
Bókina prýðir einnig fjöldi mynda.
Ritstjóri fuglabókarinnar er Arnþór Garðarsson en
hann ritar einnig formálann. Með leyfi höfundar er for-
málinn birtur hér nokkuð styttur. En fuglamyndirnar
sem hér fylgja tók Grétar Eiríksson. H.V.
Óvíða setja fuglar jafn mik-
inn svip á land og haf sem hér-
lendis. Frá upphafi íslands-
byggðar hafa sumar fuglateg-
undir verið nytjaðar og stundum
ofnytjaðar. Nú á tímum eru
beinar nytjar af villtum fuglum
til fæðu og skjóls minni en fyrr-
um. Fuglar og líf þeirra halda
þó áfram að hrífa menn og
gleðja og eru jafnvel verðmæt-
ari nú en áður vegna þess að
þeir veita kærkomna tilbreyt-
ingu frá gráum hversdagsleika
vélar og tölvu, og hvíld frá
gerviheimi niðursoðinna lysti-
semda.
Meðal mestu náttúru-
undra heimsins
í kafla um sjófuglabyggðir
segir m.a.:
Sjófuglar ýmsir mynda
stærstu íslensku fuglastofnana.
Fjölbýli bjargfugla í Látra-
bjargi, Hornbjargi, Hælavík-
urbargi og Vestmannaeyjum,
má hiklaust telja til mestu nátt-
úruundra heims. Lengi framan
af voru sjófuglabyggðirnar mat-
arkista sem menn nýttu til hins
ýtrasta.
Ekki verður hjá því komist að
minnast hér lítillega á bábiljuna
um seiðaát sjófugla, sem jafnan
virðist eiga áhangendur meðal
þeirra sem betur ættu að vita.
Ýmsir áhugamenn um landsins
gagn og nauðsynjar hafa fyrr og
síðar látið í ljós þá skoðun að
sjófuglar keppi við manninn um
fæðu. Þessi hugmynd virðist
m.a. styðjast við mistúlkun á 50
ára gamalli ritgerð eftir danska
fiskifræðinginn Taaning, en þó
aðallega úr lausu lofti gripin.
Athuganir benda til þess að
flestir sjófuglar hér við land lifi
á svipaðri fæðu og uppsjávar-
hefur iöngum notiö sérstakrar virðingar. ”
Þeasi konungui
mm
mmmm
m'
agmm
fiskar: krabbaátu, sandsíli og
loðnu. Seiði verðmætra nytja-
fiska eru yfirleitt óverulegur
hluti fæðunnar og nær útilokað
virðist að seiðaát sjófugla hafi
neikvæð áhrif á fiskveiðar
okkar. I þessu sambandi er einn-
ig rétt að benda á að ekki hefur
tekist að sýna fram á samkeppni
milli sjófugla og uppsjávarfiska
um fæðu og það virðist fremur
ólíklegt að nokkurt einfalt sam-
band sé milli afkomu fiskistofna
og sjófugla.
Kaflinn sem Arnþór nefnir
Vargar á ekki hvað síst erindi til
okkar nútímamanna, en þar seg-
ir:
Hin lifandi náttúra saman-
stendur af aragrúa lífvera, sem
sumar eru frumbjarga og binda
sólarorku, aðrar eru jurtaætur,
enn aðrar lifa á dýrum (rándýr
og sníkjudýr), eða á rotnandi
leifum (rotverur). Tegundir Iíf-
vera eru margar og fæðuöflun-
arleiðirnar margvíslegar. Fæðu-
vefir eru samsettir úr mörgum
mögulegum fæðuferlum, fæðu-
keðjum og eru því yfirleitt afar
flóknar. Því er oftast haldið
fram að stöðugleiki vistkerfa,
jafnvægið í náttúrunni, byggist
fyrst og fremst á þessari fjöl-
breytni.
Útrýming tegunda
Það er ástæða til þess að vara
við einfeldingslegum hugsun-
arhætti í sambandi við áhrif
rándýra og ránfugla á aðra
stofna. Á síðari hluta 19. aldar
leiddu slikar hugmyndir víða til
útrýmingar stórra rándýra og
ránfugla. Tegundahatrið sem
liggur að baki útrýmingarósk-
inni á sér hliðstæðu i kynþátta-
hatri. í báðum tilvikum hefur
verið reynt að sveigja vísinda-
legar niðurstöður að fordómum,
mynda eins konar hjáfræði til
þess að styðja vafasaman mál-
stað. Nýleg herferð gegn selum
ber keim af þessum aðferðum,
en nóg er af öðrum dæmum.
Litlu munaði að íslendingum
tækist að útrýma erninum með
aðgerðum af þessu tagi og enn
er haldið áfram langvinnu ger-
eyðingarstríði gegn tófunni, rétt
eins og fráfærur og vetrarbeit
séu enn undirstaða íslensks
fjárbúskapar. Almenn ófriðun
svartbaks og fleiri máfa, hrafns
og kjóa á sér ekki nema að litlu
leyti stoð í rökhyggju, heldur
virðist miklu fremur vera eins
konar leif af óskhyggju alda-
mótamanna um beislaða nátt-
úru. Segja má að hugmyndin um
manninn sem æðstu skepnu
jarðar sé í sjálfu sér meinlaust
mont. Hin hugmyndin að mann-
inum sé rétt að stjórna jörðinni
og beisla náttúruna, felur oft í
sér framkvæmdir sem spilla
lífsskilyrðum og hefur því
reynst varasöm.
Þótt rándýr stjórni ekki
stofnstærð fæðudýra sinna er
ekki þar með sagt að þau geti
ekki haft veruleg staðbundin
áhrif. Það eru þessi staðbundnu
áhrif sem oftast er um að ræða
þegar menn kvarta um skaða af
völdum slíkra dýra, t.d. þegar
þau leggjast á búpening eða
spilla hlunnindum. Hér á landi
getur tjón af völdum villtra
8