Lesbók Morgunblaðsins - 16.07.1983, Qupperneq 10
Saga byggingarlistar II
B YGGINGAR
MANNSINS í FORNÖLD
Keltneskur járnaldarbær endurreistur í Englandi. Sjá
mynd á forsíðu af húsinu eins og talið er að það hafí
litið út í endanlegri mynd. Eftirlíking tjaldhúss í Malta í Síberíu. Neðst var hellum raðað á húðfaldana.
inn hátt og raun ber vitni. Hafa
menn því jafnvel leitað skýringa
til aðvífandi geimvera!
Enn er ekki hægt að segja til
með nokkurri vissu, hvenær
maðurinn varð til hér á Jörð-
unni. Ekki eru heldur allir
fræðimenn sammála um það, við
hvaða þróunarstig „mannsins"
eigi að miða, þegar rætt er um
mann. Fornleifafundir opinbera
stöðugt nýjan fróðleik um útlit
forfeðra — eða frænda — nú-
tímamannsins, ennþá erfiðara
er að geta sér til um raunveru-
legt gáfnafar og menningarstig
þeirra. Nú er talið, að maðurinn
hafi gert sér fyrstu frumstæðu
steináhöld sín í upphafi jökul-
tímans, fyrir 2—3 milljónum
ára. Við þann atburð er sett
upphaf steinaldar. Vegna mjög
sjaldgæfra og ógreinilegra forn-
leifa mannvera, sem voru uppi
fyrir jökultímann, er upphaf
mannsins og frumþróunarsaga
hans hulin ákaflega mikilli
óvissu. Manngerð sú, sem byggði
jörðina við upphaf jökulskeiðs-
ins er nefnd sunnapi, homo hab-
ilis, og lifði hann af næstu
hundruð þúsunda ára. Talið er
að fyrir um það bil einni milljón
ára hafi manninum tekizt að
beizla eldinn. Við það gjör-
breyttist allt líf hans, og hann
leitaði á norðlægari slóðir —
með eldinn sem eins konar vega-
bréf. Frumstæðu steinaldarstigi
var lokið og um svipað leyti kom
Skara Brae, húsarústir í Orkneyjum frá járnöld.
í fornleifafræði er þróun-
arskeiði mannsins á fornöld
yfirleitt skipt niður í þrjú
menningartímabil: steinöld,
bronzöld og járnöld. Steinöld
tekur yfir langlengsta tímabil-
ið, og er henni skipt niður í
nokkur undirtímabil, en erfitt
er að draga skýr tímamörk
milli ákveðinna þróunar-
skeiða, því að ennþá er margt
ákaflega óljóst í þeirri við-
burðarás, sem átt hefur sér
stað.
Frumbyggingarlist mannsins
hófst þegar á steinöld. Hafa
fyrstu byggingarnar sjálfsagt
miðað að því að veita íbúum
skjól fyrir veðri og byrgi til að
verjast óvinum, en þegar hús-
næðismál höfðu verið leyst, gat
maðurinn farið að beina kröft-
um sínum að því að beizla nátt-
úruna sér til framdráttar, t.d.
með því að tryggja sér stöðugt
neyzluvatn og gera áveituskurði.
Þessu næst hafa sennilegast
komið byggingar fyrir trúarleg-
ar athafnir, og eru flestar bygg-
ingaminjar fornaldar tengdar
trúarathöfnun.
Eldurinn beizlaður
fyrir milljón árum
Menn hafa sameinað krafta
sína til þess að reisa guðunum
veglegar og varanlegar bygg-
ingar, en íbúðarhús virðast yfir-
leitt hafa verið úr léttum efnum,
og hefur tíminn því afmáð
verksummerki þeirra að lang-
mestu leyti. Nokkrar byggingar
fornaldar voru svo mikil mann-
virki, að erfiðlega hefur gengið
að útskýra, hvernig byggingu
þeirra hefur verið háttað eða
hvaða tilgangur lá þar að baki.
Hefur ýmsum nútímamönnum
reynzt örðugt að ímynda sér
frumstæðar hirðingjaþióðir tak- ^
ast á við háverkfræðileg vanda-
mál og leysa þau á eins fullkom-
Frá járnöld: Víggirt byggð í Glouchestershire í Englandi.
10