Lesbók Morgunblaðsins

Ulloq
Ataaseq assigiiaat ilaat
Saqqummersitaq pingaarneq:

Lesbók Morgunblaðsins - 16.07.1983, Qupperneq 11

Lesbók Morgunblaðsins - 16.07.1983, Qupperneq 11
eftir Harald Helgason arkitekt Steinaldarmenn í hellum. Frumstætt hús: Létt skýli úr pálmagreinum, sem frumbyggjar Ástralíu hafa reist. Stórfengleg bygging frá einu af elztu raenningarskeiðum manns- ins: Zigguratið f borginni Ur í Babiloníu, frá því 2125—2025 f.K. Einhver elzta húsagerð sem vitað er um: Hringlaga bygg- ingar Austur-Evrópubúa á síð-fornsteinsöld. Eridu-musteriö í Mesópótamíu frá þriðja árþúsundi f.Kr. Einhver leyndardómsfyllsta fornaldarbygging í Evrópu er Stonehenge í Eng- landi frá 1500 f.Kr. fram svokölluð knefjuáhalda- menning, en þá hafði manninum lærzt að forma steináhöld sín. Einnig kom fram ný manngerð, sem kölluð hefur verið reisimað- ur, homo erectus. Ennþá voru þó framfarir mannsins afskaplega hægar; hann dró fram lífið á veiðum og þraukaði af mörg hundruð þúsund ára lífsbaráttu. Snemm-fornsteinöld er talið ljúka með síðasta jökulskeiðinu, sem hófst fyrir um það bil 80 þúsund árum. Fyrstu bygging- arnar: Hlaðið upp í hellismunna? Fyrstu híbýli manna munu sennilegast hafa verið hellar, sem myndazt höfðu víðs vegar úti í náttúrunni. Ætla má að hellaljón, birnir og önnur dýr hafi búið í þeim áður, en stein- aldarmaðurinn hefur hrakið þau í burtu og setzt þar að. Má gera ráð fyrir því, að hann hafi fljót- lega farið að endurbæta þessar frumstæðu vistarverur sínar og lokað hellisskútanum með stein- um, til þess að geta varizt betur óvinum sinum og fengið betra skjól fyrir veðri og vindum. Hellismunnanum hefur líklega verið lokað með dýraskinnum eða trjágreinum. Hellisbúum mun snemma hafa lærzt að út- búa sér afmarkaðar vistarverur innar í hellinum, því að þar hélzt hitinn betur. Minjar um byggingar snemm-fornsteinald- armanna eru mjög fágætar. í veiðimannasamfélaginu hafði maðurinn oftast ekki fastan samastað, a.m.k. ekki á sumrin, heldur reikaði um slétturnar og tók sér náttból, þar sem hann var staddur hverju sinni. Á vet- urna hefur hann hins vegar þurft að leita til hellanna í skjól fyrir vetrarkuldunum. Fram hafa komið kenningar um rúm- lega tveggja milljóna ára gaml- ar byggingaleifar í Austur- Afríku, en margir vísindamenn hafa tortryggt þær, meðal ann- ars vegna hinnar stóru eyðu, sem þá skapaðist í byggingar- sögu mannsins. I upphafi mið-fornsteinaldar fór mikið að bera á nýrri mann- gerð, Neanderdalsmanninum, sem er ein frumgerð nútíma- mannsins. Elztu gerðir þessa manns komu fram fyrir nærri 150 þúsund árum, og lifði hann af mjög hart kuldaskeið við jök- uljaðarinn. Hann lagði þó ekki á flótta undan ísnum, heldur sótti ótrauður á móti honum. Menn- ing Neanderdalsmannsins lýsir sér einkum í gerð steináhald- anna. Þau urðu skyndilega mjög fjölbreytt, og fram komu egg- blöð, sveðjublöð, stingir, sköfur og gröfur, sem yfirleitt voru gerð úr tinnu. Engar stórvægi- legar breytingar munu þó hafa orðið á lifnaðarháttum manns- ins á þessum tímamótum. Neanderdalsmaðurinn var lág- vaxinn, um 160 sm á hæð, en þrekinn og með ýmis frumstæð einkenni, lágt enni og ílanga hauskúpu. Hann bjó látnum meðbræðrum sínum leg, og hafa margar beinagrindur þeirra fundizt vel varðveittar. Voru líkunum gerðar litlar, sívaln- ingslaga holur og þeim komið þar fyrir í hnipri. Ýmsir hlutir, sem lagðir voru í gröfina með líkinu, vitna um trú Neander- dalsmannsins á framhaldslíf og eru þetta fyrstu minjar, sem benda til ákveðinna trúarbragða mannsins. Skeiði Neanderdals- mannsins lauk fyrir um 40 þús- und árum, og er þá síð-forn- steinöld talin hefjast. Engin merki um bygg- ingar Neanderdalsmanna Neanderdalsmaðurinn bjó sums staðar í allstóru samfé- lagi, einkum í vestanverðri Evr- ópu, þar sem mikið er um hella. Þó er talið, að þessir menn hafi ekki verið átthagabundnir við hellana, og bendir ýmislegt til þess, að þeir hafi verið frjálsir veiðimenn, sem reikuðu um að sumarlagi í leit að veiðibráð og tóku sér náttból úti i náttúr- unni. Á veturna leituðu þeir þó aftur til hellanna, því að þar gátu þeir varið sig betur gegn hörkunæðingi ísaldarvetrarins. Fátt bendir til þess að miklar breytingar hafi orðið á bygging- um mannsins á mið-fornstein- öid. Sumarbúðirnar hafa verið gerðar úr léttum efnum, trjá- greinum og hugsanlega beinum stórra villidýra, sem tjaldað var yfir með húðum, og ef til vill einnig með torfi og mosa. Eðli- lega hafa litlar sem engar leifar slíkra bústaða fundizt, og list- menning þessa veiðisamfélags var enn ekki komin á það stig, að maðurinn skildi eftir sig nokkur tákn um híbýlagerð sína. Krómagnonmaðurinn, hinn fyrsti eiginlegi nútímamaður, kom fram skömmu áður en Ne- anderdalsmaðurinn hvarf af sjónarsviðinu. Með menningu Krómagnonmannsins fyrir 40 þúsund árum er síð-fornsteinöld talin hefjast. Enn var um nýja áhaldamenningu að ræða, og er sú nefnd tinnuhnífamenning. Þegar fram liðu stundir, komu fram smíðahlutir úr hornum, beinum og tönnum, oft hin hag- legasta smíð. Hin víðfrægu hellamálverk eru eftir kyn- stofna Krómagnonmannsins í vestanverðri Suður-Evrópu. Undir lok síð-fornsteinaldar kom enn fram ný menning í Vestur-Evrópu, svo kölluð Magðalenumenning, sem sam- einaði ýmislegt og ávaxtaði, sem eldri kynstofnar höfðu afrekað. Magðalenumenn, sem voru kyn- stofn Krómagnonmanna, kunnu að geyma kjöt. Lögðu þeir það í 11

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.