Lesbók Morgunblaðsins - 27.08.1983, Blaðsíða 15

Eftir Anders Hansen
Stóðhesturinn Léttir 600 frá Vík. Lengi einn helsti fulltrúi Svaöastaðastofns-
ins á Suðuriandi.
Var dómurinn
1966 ranglátur?
Augljóst er að Hörður 591 frá
Kolkuósi hefur fyrir löngu sann-
að ágæti sitt sem kynbótahest-
ur. Afkvæmi hans standa í
fremstu röð, sem og afkomendur
í annan, þriðja og fjórða lið,
hvort heldur er um að ræða
skyldleikaræktuð hross eða
hross sem blandast hafa öðrum
stofnum. Aðeins örfáir íslenskir
stóðhestar hafa átt fleiri ætt-
bókarfærð afkvæmi en Hörður,
frá því farið var að skrá ætt-
bækur íslenskra hrossa.
Keppinautur Harðar, Roði 453
frá Skörðugili, sem skaut hon-
um aftur fyrir sig 1966, hefur á
hinn bóginn nær fallið í
gleymsku. Undan honum komu
að sönnu nokkur ágæt hross, og
kynbótahross undan honum
hafa fengið góða dóma á sýning-
um. En miðað við Hörð frá
Kolkuósi eru áhrif Roða 453 á
reiðhestaræktina í landinu nær
engin. Afkvæmi hans, sem eitt-
hvað hefur kveðið að, eru svo fá,
að sigrar þeirra það smáir, að
hesturinn nær því aldrei að hafa
við Herði. Hörður frá Kolkuósi
hefur sýnt að hann átti skilið að
sigra á landsmótinu á Hólum í
Hjaltadal sumarið 1966. Roði
frá Skörðugili var ekki verður
þeirra verðlauna.
Með þessu er hins vegar ekki
sagt, að dómurinn hafi verið
ranglátur. Dómararnir gátu
ekki séð fram í tímann, þeir
urðu að dæma eftir því, sem þeir
sáu sumarið 1966. Þeim sýndist
Roði vera meiri hestur en Hörð-
ur, og þar við sat, en hinn eini
hæstaréttardómur í málum sem
þessum, dómur reynslunnar,
hefur sýnt að dómurunum 1966
skjátlaðist.
Hörður lifir f
afkvæmum sínum
Hörður var felldur 1981, en
hann lifir enn í afkvæmum sín-
um og öðrum afkomendum. Enn
eru að koma á sýningar ung
hross undan hestinum, og víða
eru menn að rækta hross út frá
honum, mismunandi mikið
skyld innbyrðis. Á Kröggólfs-
stöðum hefur ekkja Páls Sig-
urðssonar, Sigurbjörg Jóhann-
esdóttir, og dætur hennar, enn
hross undan Herði, og þar fæð-
ast enn á hverju vori folöld sem
bera sterkt svipmót höfðingjans
fallna frá Kolkuósi. Á Selfossi
er Kjartan Ólafsson — sonar-
sonur Jóns Pálssonar að vinna
að athyglisverðri ræktun á
hrossum út af Herði, og mun
óvíða á landinu stunduð jafn
slungin skyldleikarækt með svo
góðum árangri. Á Kvíarhóli í
Ólfusi ræktar Gunnar Baldurs-
son hross út af Herði. Sigur-
björn Eiríksson á Stóra-Hofi á
margar gæðingshryssur undan
Herði. Guðni Kristinsson á
Skarði einnig, en báðir fá þeir
stóðhesta að úr öðrum áttum. Á
kynbótabúinu á Hólum i Hjalta-
dal er allmikið af hrossum út af
Herði, þau eru á Vöglum í
Blönduhlíð, og víða annars stað-
ar á landinu. Síðast en ekki síst
eru hrossin í Kolkuósi flest
skyld Herði eða komin af hon-
um, og þar verður ræktuninni
haldið áfram. Sigurmon Hart-
mannsson gerist nú aldraður, en
í haust mun dóttursonur hans
taka við búinu og er ekki að efa
að þar verður haldið áfram á
sömu braut og gert hefur verið
með svo góðum árangri lengst af
þessari öld. Ef til vill er þess
ekki langt að bíða að enn fæðist
nýr Hörður frá Kolkuósi, sem
halda muni uppi merki ættar
sinnar.
- O -
í sjöttu og siðustu greininni
um Hörð frá Kolkuósi og Svaða-
staðastofninn, verður rætt við
Jón Pálsson dýralækni, þar sem
hann lítur yfir farinn veg, segir
frá kynnum sínum af Svaða-
staðahrossunum og Herði sér-
staklega, og spáir í framtíðina.
Sigurjón
Guöjónsson
Hurfu
inn í
fjallið
Tvö lítil börn sér léku á grænum hól
í logni og unaðshlýrri júlísól
að kjálkum, leggjum, kögglum og að völum.
Breyskjuþurrkur, hæst stóð heyjaönn,
hver hríía ígangi, lúin mund og grönn,
og trúmennskunnar vinnufólk að verki.
Það leit enginn upp, en bak við stein
þar ungu börnin trölluðu sér ein
bar undarlega sýn að sjónum þeirra.
Ríðandi gesti bar þá austan að,
þeir yfir túnið riðu, en ekki í hlað,
gesti, sem börn höfðu aldrei augum litið.
Kóngur álfa- og drottning, klæðin fagurblá,
þeim komu á eftir börnin tvö, svo undurfríð að sjá.
Kóngur með sprota, hún með höfuðdjásni.
Á mjallahvítum fákum þau hleyptu í skyndi hjá,
til hólsins snöggvast litu og gleði í svipinn brá.
Féllust börnum hendur sem frá sér væru numin.
Þau fylgdu gestum eftir, en fólkið engan sá
á ferð yfir túnið, þar sem álfum fyrir brá.
Þeir hleyptu brott og hurfu inn í fjallið.
—v>-
—A—
Berangur
í stað
skrúðgrænna
skóga
Frh. af bls. 11
unda skozku og norsku greni, svo
og Evrópu-lerki, Japan-lerki, og
auk þess kynblendingi þessara
tveggja ofantöldu lerkitegunda.
Yfirleitt eru þau landsvæði, sem
brezka skógræktin hefur innan
sinna vébanda, of mögur jörð til
þess að það borgi sig fjárhagslega
að planta þar lauftrjám. Þó hefur
nokkru af beyki verið plantað í
Suður-Englandi og einnig dálitlu
af eik, og þá einkum í Midlands og
í syðstu héruðum Englands.
Að því er varðar álmtré á Bret-
landseyjum hefur reglulegur
harmleikur verið að gerast á und-
anförnum fimmtíu árum. Álmur
hefur löngum verið sú trjátegund
sem Bretar höfðu hvað mest dá-
læti á, bæði til prýði við híbýli sín
og til skjóls, en rúmlega 26 millj-
ónir álmtrjáa settu sinn sérstaka
svip á landslagið mjög víða á
Bretlandseyjum — og þó einkum á
enskt landslag. Á undanförnum
áratugum hefur það svo gerzt, að
um það bil 18 milljónir af alls 26
milljónum álmtrjáa hafa drepizt í
Bretlandi af völdum hinnar svo-
kölluðu hollenzku álmsýki (Dutch
Elm Disease), en það er illkynjuð
sveppasýki, sem berst milli
trjánna með álmbjöllunni. Mikill
fjöldi enskra þorpa og borga hafa
nú verið rúin með öllu þessari höf-
uðprýði sinni og standa óvarin
gegn veðri og vindum. í engu
þeirra landa, sem orðið hafa fyrir
þessum faraldri, hefur hingað til
tekizt að hefta útbreiðslu álmsýk-
innar — ekki heldur í Englandi.
Hundruð þúsunda dauðra og deyj-
andi álmtrjáa standa við sýsluvegi
og við götur um gjörvallt landið og
eru til lítils yndisauka.
Aðvaranir náttúruvernd-
armanna: Bretland
brátt skóglaust land
Sjúkdómsfaraldurinn í álm-
trjám, svo og aðrir trjásjúkdómar,
axir og vélsagir skógarhöggs-
manna og stórar jarðýtur bygg-
ingarfélaganna hafa vakið mikinn
ugg í hugum brezkra náttúru-
verndarmanna, og gefið þeim til-
efni til að senda nýlega frá sér
hvassyrtar aðvaranir til stjórn-
valda og alls almennings í land-
inu, að sú hætta vofi raunverulega
yfir, að Stóra-Bretland verði brátt
skóglaust land: „Á þessu er ekki
einungis viss möguleiki, heldur er
það öliu heldur einkar sennilegt,
ef svo heldur fram sem hingað til,“
segir í ávarpi samtaka brezkra
náttúruverndarmanna. Þeir bæta
því við, að einungis með því að
stöðva frekari stóriðjuvæðingu
landsins verði unnt að koma í veg
fyrir þetta reginslys í náttúrufari
landsins.
Markmið brezkra skógræktar-
manna er fyrst og fremst það að
sjá iðnaði landsins fyrir hentug-
um viði. Skógrækt brezka ríkisins
ber að auka framleiðslu trjáviðar
fyrir brezka iðnaðinn, en auk þess
á hún líka að stuðla að náttúru-
vernd og aukinni fegurð landsins.
Þá er það og álitið eitt með mikil-
vægari hlutverkum skógræktar-
innar að koma upp eftirsóknar-
verðum útivistarsvæðum fyrir al-
þýðu manna í borgum og bæjum
Bretlands. Auk þessara verkefna á
svo Skógrækt brezka ríkisins
einnig að veita fólki töluverða at-
vinnu í þeim héruðum, þar sem
atvinnuhættir eru mjög einhæfir
og atvinnuleysi útbreitt.
En óhagstæður greiðslujöfnuð-
ur landsins hefur sem sagt gert
það að verkum, að Bretar hafa
hingað til orðið að leggja allt kapp
á ræktun nytjaskóga til þess að
sinna þörfum innlends iðnaðar.
Um árabil hefur verið mikill halli
á greiðslujöfnuði Bretlands við út-
lönd, og það þrátt fyrir alla þá olíu
sem Bretar framleiða á seinni ár-
um. Ástæðan fyrir þessum
greiðsluhalla er þó ekki eingöngu
bundin við hinn gífurlega inn-
flutning á hráviði til Bretlands,
heldur kemur þar einnig til ný
stefna i markaðsmálum hjá þeim
ríkjum, sem helzt flytja út trjávið,
en sú stefna hefur reynzt Bretum
ærið dýrkeypt á undanförnum ár-
um.
Spáð stórkostJegri
aukningu í viðarnotkun
Það er orðin rikjandi stefna hjá
viðarútflutningsríkjum um allan
heim að vinna úr trjáviðnum full-
unna vöru í eins miklum mæli og
frekast er unnt, og færist það nú
sífellt meira í vöxt, að vinnsla
trjáviðarins fari fram sem næst
þeim stöðum, þar sem trén eru
felld. Útflutningsverðmæti slíkrar
trjávöru eru margföld á við það,
sem útflutningur hráviðar gefur
af sér. Þessi breyting á viðskipt-
unum hefur því kostað brezka inn-
flytjendur viðar og trjávöru stórfé
aukalega, og það einmitt á þeim
tímum, þegar þeir og Bretland í
heild höfðu sízt efni á því.
Margt bendir nú þegar til þess,
að óunninn trjáviður handa
brezka trjávöruiðnaðinum verði
innan skamms af mjög skornum
skammti, sökum þess hve lítið
landið sjálft getur framleitt af
slíkum viði. Framtíðin er því eng-
an veginn björt í trjávöruiðnaði
Bretlands, þar sem stöðugt virðist
síga meira á ógæfuhliðina.
Að áliti ráðamanna innan
Skógræktar brezka ríkisins er
ekki ýkjalangt í það, að brezki
trjávöruiðnaðurinn lognist hrein-
lega út af, vegna skorts á hráviði.
15