Lesbók Morgunblaðsins - 07.01.1984, Blaðsíða 13

T Æ K N I
O G
V I
I N D I
Að sigrast
á sálar-
tálmum
Þeir eru til trafala
á starfi og leik og
í mannlegum
samskiptum yfirleitt.
Þeir geta einungis verið
til leiðinda, en einnig
hreint og beint bölvald-
ar og allt þar á milli.
Þeir eru þess eðlis, að
þeir virðast óyfir-
stíganlegir. En sem bet-
ur fer er oft hægt að
sigrast á þeim. Kunnur
sálfræðingur ræðir
vandamálið og nokkrar
lausnir.
Ungur stangar-
stökkvari átti í vanda.
Aftur og aftur hljóp
hann eftir brautinni,
stakk stönginni niður
og hóf sig á loft í áttina
að þverslánni. Alltaf
lenti hann á slánni í
stað þess að fara yfir
hana. Þeim mun meiri
hörku, sem hann beitti
sjálfan sig, þeim mun
meir dróst líkami hans
að slánni, eins og nagli
að seguljárni. Hann
kunni að stökkva, en
það var sálartálmi, sem
kom í veg fyrir, að hann
gerði það rétt.
Nú keppir hann í
stangarstökki með góð-
um árangri, og það á
hann að þakka Martin
Mackenzie, sálfræðingi
og ráðgjafa íþrótta-
manna við kennara-
háskólann í Columbia.
Hann er einn af þeim
sálfræðingum, sem
íþróttamenn leita til í
vaxandi mæli, ef þeir
eiga við vanda að
stríða, sem er af sál-
rænum rótum runninn
og háir þeim, svo að
þeir ná ekki þeim
árangri í íþróttum, sem
þeim ber að réttu lagi.
Og menn gera sér æ
betur grein fyrir því, að
hægt er að sigrast á
lamandi sálartálmum
af öllum gerðum, hvort
sem um er að ræða að
hitta golfkúlu eða halda
ræðu, taka próf eða tala
við forstjórann.
„Hvert ákveðið
markmið á sér sína að-
ferð,“ segir Mackenzie,
„andlegt landabréf" yf-
ir beztu leiðina til að ná
því marki. Kortið er oft
að verulegu leyti í und-
irmeðvitundinni, og það
er yfirleitt flókið sam-
safn skynrænna tákna
— mynda, hljóða og lík-
amlegra skynhrifa —
blandað geðrænum
hugarmyndum. Mack-
enzie komst á snoðir
um, hvað það væri, sem
gerðist í huga stang-
arstökkvarans á því
augnabliki, sem það tók
hann að stökkva frá
jörðu upp að þver-
slánni. „Hann talaði við
sjálfan sig og reyndi að
láta stökkið takast með
Hvernig
menn verða
sterkir
Heimsmeistari í
líkamsraekt hefur
ekki fleiri vöðva en
45 kg væskill. En hvað gerir
hann þá svo sterkan? Hvaða
hæfileikum öðrum þarf
hann að vera búinn?
Vöðvar eru gerðir af þús-
undum trefjaþráða —
fjölda, sem ákvarðast í
bernsku — og þeir dragast
saman, þegar á þá reynir.
Aflið, styrkurinn, fer ekki
eftir fjölda þráðanna, held-
ur eftir því, hversu gildir
þeir eru og hversu margir
þeirra dragast saman sam-
tímis.
Æfing, áreynsla, veldur
vöðvunum tjóni í rauninni.
Meðan vöðvarnir eru að
jafna sig aftur, stækka
vöðvaþræðirnir. Æfingar
þjálfa einnig fleiri vöðva-
þræði í að vinna í einu. Ef
vöðvi er linur eða óþjálfaður
Menn þarfnast yfirleitt
aðstoðar til að átta sig á
sínu eigin andlega landa-
bréfi ...
því að heyra hvatn-
ingarorð. En orð eru of
hæg. Hann þurfti á
táknmynd að halda í
huga sér, sem leiddi at-
hyglina frá ætlunar-
verkinu og vandanum.
Líkaminn kunni að
stökkva, en heilinn
hafði gleymt því, að
hann gæti það.“
Mackenzie sagði
stangarstökkvaranum
að hugsa ekki um
stökkið, heldur að
hugsa sér hljóðið, sem
kæmi, er stöngin snerti
jörðina, sem fyrstu nót-
una í ljúfu lagi. Bragðið
heppnaðist nær undir-
eins og hann reyndi
það.
Er það nokkuð, sem
venjulegur maður getur
gert til að sigrast á sál-
artálma? Mackenzie
segir, að mestu máli
skipti að menn geri sér
glögga grein fyrir já-
kvæðu markmiði, sem
þeir ætli að ná. „Ef ég
segi: — Hugsaðu ekki
um fíla, hvað skyldi það
þá vera, sem þú hugsað-
ir fyrst um?“ spyr
hann. „Ef maður er að
fara í áríðandi viðtal og
hann segir stöðugt við
sjálfan sig, að nú megi
hann ekki reka í vörð-
urnar og ímyndar sér
hin hugsanlegu mistök,
þá er eins víst, að það sé
einmitt það, sem gerist.
En ef hann hugsar sér
sjálfan sig tala skýrt og
greinilega, er undir-
meðvitundinni beint í
réttan farveg og því lík-
legt, að allt gangi eins
og ætlað var.“
Það er erfitt að vera
sinn eigin læknir, segir
Mackenzie. Menn
þarfnast yfirleitt að-
stoðar til að átta sig á
sínu eigin andlega
landabréfi. En það eitt
að vera sér þess meðvit-
andi, að Ieiðin að mark-
inu sé til, er vænlegt
fyrsta skref. Hans ráð
er þetta: Gerðu þér
ljósa grein fyrir því
marki, sem þú ætlar að
ná. Þú skalt aðeins fást
við eitt vandamál í
einu. Hvert markmið er
hægt að hluta sundur í
mörg minni, sem örugg-
lega er auðveldara að
ná. Og láttu þér skilj-
ast, að þú sért ófull-
kominn. Það verður
ætíð mótblástur, og við
því verður þú að búast
og taka því og halda
áfram ótrauður.
„Mikilvægast er að
þekkja sjálfan sig,“ seg-
ir Mackenzie. Einu
sinni hafi hann til
dæmis kynnzt íþrótta-
manni, sem hugðist
taka þátt í Ólympíu-
leikjum, en í nær hvert
skipti, sem æfingar
áttu að fara fram, fékk
hann andlegt ofnæm-
iskast. Þrátt fyrir mörg
samtök tókst Mack-
enzie ekki að komast að
því, af hvaða rótum
þessi tálmi væri runn-
inn. En loksins rann
það upp fyrir honum,
að tálminn sjálfur væri
aðferð undirmeðvitund-
arinnar, sem leiddi til
hinnar ákjósanlegustu
niðurstöðu fyrir íþrótta-
manninn. „Og svarið
var, að hann hafði bara
ekki gaman af því að
keppa í íþróttum,“ segir
Mackenzie, „og tjáði
það með þessum skil-
merkilega hætti.“
Auk kraftanna eru þaö tveir aörir þættir, sem
liggja aö baki hæfni og þoli íþróttamanns.
til dæmis, munu aðeins um
10 af hundraði þráða hans
dragast saman, en aftur á
móti munu allt að 90 af
hundraði þráða hinna miklu
aflvöðva lyftingamanns
dragast saman.
Auk kraftanna eru það
tveir aðrir þættir, sem
liggja að baki hæfni og þoli
íþróttamanns. Hæfni er
tengd ástandi hjartans. Við
þjálfun eykst það magn af
blóði, sem snýr aftur til
hjartans frá vöðvunum.
Venjulegt magn hjá hlaup-
ara í hvíld er um 5,5 lítrar á
mínútu, en við mikil átök
getur það orðið 33 lítrar.
Þetta aukna magn útheimt-
ir meiri vinnu af hjartanu
— vöðvadælu, sem þenst út
og dregst saman til að taka
við blóði og þrýsta því út.
Eins og allir aörir vöðvar,
stækkar hjartað og styrkist
við fasta þjálfun.
Þol eða sú tímalengd, sem
vöðvarnir geta starfað, er að
hluta háð því, hversu mikið
eldsneyti — í þessu tilfelli
sykurvöðvarnir — geta
birgt sig upp með. Vöðvi,
sem er í stöðugri þjálfun,
þangað til sykurinn er á
þrotum, hneigist til þess að
birgja sig betur upp, þegar
hann tekur til sín eldsneyti
á nýjan leik við næstu mál-
tíð. Og meiri sykur getur
táknað meira þol, þegar lát-
ið er reyna á hann næst.
Koddar úr plasti
styöja við hálsinn og
hlífa hryggnum
Vlltu draga úr hætt-
unni á að fá hálsríg
og sofa betur í kaup-
bæti? Vandinn er fólginn í
lögun koddans, sem menn
sofa á, að sögn Hugh
Smythes, sérfræðings í
gigtarsjúkdómum við Well-
esley-sjúkrahúsið í Toronto.
Smythe komst að raun
um, að hinn dæmigerði
koddi meðal vestrænna
þjóða veiti ekki hálsinum
neinn stuðning, og hann
heldur því fram, að gegn-
umlýsingar sýni, að 70 af
hundraði íbúanna hafi
„skekkta" hálsliði. Hrygg-
urinn á þessu svæði bognar
án stuðnings og svignar
undan eigin þunga, þannig
að hryggjarliðir núast sam-
an. Fyrstu afleiðingarnar
lýsa sér yfirleitt í óþægind-
um eða ríg í hálsi eftir
svefninn.
Smythe hafði hliðsjón af
safni kínverskra, egypskra
og afrískra kodda, sem
veita hálsinum stuðning,
þegar hann hannaði nýja
gerð úr frauðplasti. „Um 80
af hundraði þeirra, sem
hafa reynt nýja koddann,
eru mjög ánægðir með
hann,“ hermir Smythe.
Hann segir, að menn geti
legið á bakinu, á maganum
og á hliðunum við þennan
kodda.
Eru indianar ónæmir fyrir
hjartasjúkdómum?
Nér allir Pima-
ndíánar í Arizona
ru of feitir og um
helmingur þeirra þjáist af
sykursýki. En tíðni hjarta-
sjúkdóma eru sjö sinnum
lægri en meðal hinna hvítu
íbúa. Og hver.er skýringin?
Nýlegar rannsóknir benda
til þess, að erfðastofnar
kunni að vera þeim vörn.
Indíánarnir eru sólgnir í
mat, sem er hlaðinn kólest-
eróli, ríkur að fitu, sem hef-
ur verið tengd hjartasjúk-
dómum. Þeir eru og lítt
gefnir fyrri líkamsæfingar.
En af einhverjum ástæðum
er þó lítið af kólesteróli í
blóðinu.
Að sögn Barböru How-
ard, lífefnafræðings við
Heilsuverndarstöðina í
Phoenix, kann skýringin á
þessu að vera fólgin í því, að
Pima-indíánar hafa venju-
lega lítið magn af efni, sem
kallað er lipoprotein (LDL).
LDL hneigist til að safna
kólesteróli í blóðinu, segir
hún. „Pima-indíánar virð-
ast fara hægar að því og
eyða því hraðar. Sumir
erfðastofnar gætu verið
valdir að þessu. Ef við gæt-
um fundið skýringuna á
því,“ bætir hún við, „gætum
við orðið fólki að liði, sem á
við kólesteról-vandamál að
stríða.“
LESBÖK MORGUNBLAOSINS 7. JANÚAR 1984 13