Lesbók Morgunblaðsins - 04.02.1984, Blaðsíða 13

MinningaR
MorgunblaðsáruM
EFTIR PETUR OLAFSSON
Fjor og forvitni
í morgunsárið

Valtýr Stefánsson ritstjóri, hér staddur í skrifstofu innlendra frétta í ísafoldarhúsinu, þar sem Morgunblaðið var til húsa. Með Valtý á
myndinni er Guðrún Stefánsdóttir blaðamaður. Ljósm.: Ólafur K. Magnússon.
gamlan byssuhólk í hendi. Hann miðaði
byssunni og mælti til „gestanna" á þessa
leið: „Bretar mega gjarnan vera í stríði
fyrir mér. En ég vil ekki að þeir dragi
Færeyjar inn í neinn ófrið. Þær hafa til-
heyrt Dönum frá því árið 1380.“
Hér verður að víkja nokkrum orðum að
prenttækni Morgunblaðsins fyrir 40 árum.
Svo háttaði til, eins og sumsstaðar enn
þann dag í dag, að lesmál var steypt í
blýlínur í þar til gerðum Linotype- eða
Intertype-vélum. Að lokinni vinnu að
kvöldi (eða nóttu) var slökkt á vélunum og
storknaði blýið þá fljótt. Að morgni næsta
dags tók nær tvær klukkustundir að bræða
blýið, áður en setning gæti byrjað.
Hér stóð ég nú í glaða-sólskini á hafnar-
bakkanum, þar sem mikil tíðindi voru að
gerast og vissi að tvær klukkustundir
myndu líða áður en vélarnar yrðu gang-
færar. Hvað átti að taka til bragðs? Að-
eins eitt kom til greina: að rjúka í símann
og smala saman prenturum, sem kunnu
gamla lagið — handsetningu. Hver stafur
er þá tekinn úr þar til gerðum kassa
(prentararnir vissu hreint vélrænt í hvaða
kassahólf ætti að fara), stöfunum raðað í
þar til gert „skip“ þar til komin er heil
lína, þá sett línubil með eirplötu og ný lína
byrjuð. Þetta var hreinn snigilsgangur
miðað við nútímatækni en þetta hafði þó
dugað menningarþjóðum allt frá því á dög-
um Gutenbergs. Og þennan morgun brugð-
ust handsetjararnir ekki frekar en fyrri
daginn.
Allan aprílmánuð og fyrstu dagana í maí voru menn eins og milli vonar og
ótta — hvað gera Þjóðverjar nú? Þýski herinn hafði hrakið norska
herinn norður allan Noreg, og liðshjálp sem Bretar og Frakkar sendu
yfir hafið af veikum mætti, kom fyrir ekki. Og öllum á óvart voru þessir
framandi hermenn í Noregi sendir út í skip sín og farið með þá heim í
byrjun maí. Ætluðu Þjóðverjar að senda
fallhlífaher frá Noregi til íslands?, spurðu
menn. Síðar verður vikið að dagbók Alan
Brookes, yfirmanns breska herráðsins, en
þar er einn daginn minnst á varnarundir-
búning heima á Englandi og skýrt frá því
að miðað hefði verið í þetta skiptið við það,
að þýskur her kæmi til innrásar frá ís-
landi og Norður-írlandi.
Hér heima hafði með einhverjum hætti
borist út frá stjórnarráðinu við Lækjar-
torg sá orðrómur að breska stjórnin hefði
strax daginn eftir hernám Danmerkur
sent forsætisráðherra íslands, Hermanni
Jónassyni, orð og ótvírætt gefið í skyn að
ráðagerð væri um það í London að senda
breskan her til íslands.
Maðurinn Frá Danzig
Margir vissu, þótt ekki vekti það neina
sérstaka athygli, að til Reykjavíkur kom
upp úr miðjum apríl breskur diplomat,
sem ekki var öldungis óþekktur úr stríðinu
á meginlandinu. Þetta var herra Shep-
hard. Þegar þýski herinn réðst inn i Danz-
ig (nú Gdansk) fyrsta dag stríðsins var
herra Shephard yfirmaður ræðismanns-
skrifstofu Breta þar. Hann var tekinn
fastur og síðar sendur heim til Englands.
Nú rúmlega misseri síðar var hann kom-
inn til íslands. Og þessa nótt er tíðindi
bárust óvænt af ókunnum herskipum á
Faxaflóa sat maðurinn frá Danzig við hlið
breska ræðismannsins í Reykjavík, herra
Bowerings, í bíl sem var á sveimi fram og
aftur um hafnarsvæðið í höfuðborginni.
Ekki höfðu þessir kappar verið í vígahug
kvöldið áður, að því er virtist. Þá var hald-
in veisla í Höfða, bústað breska ræð-
ismannsins, þar sem nú er gestamóttaka
Davíðs borgarstjóra.
Okkur á Morgunblaðinu var sagt að
þarna væri haldin skírnarveisla. Eiríkur
Benedikz, síðar margrómaður sendifulltrúi
íslands í London og mikill vinur þess, sem
hér segir frá, kom úr veislunni um kvöldið
í fréttaherbergið í Austurstræti, að því er
virtist til þess eins að spyrja almæltra tíð-
linda. Ekki er mér grunlaust um að Eiríkur
hafi haldið beint frá Austurstræti aftur
heim í Höfða þar sem hann gat skýrt frá
því að stærsta fréttablað landsins hefði
engan pata haft af því sem í vændum var
næsta morgun. Sú, eða sá, sem skírður var
í Höfða þetta kvöld, ætti nú að vera kom-
inn á fimmtugsaldur.
Veðrið hafði skánað frá því fyrr um
nóttina. Sólin var yfir Lágafelli, séð frá
Reykjavíkurhöfn, en tundurspillir tók
strikið frá þriggja reykháfa beitiskipi
handan við Kolbeinsey og stefndi inn
hafnarmynnið. Svo þéttar voru hermanna-
raðirnar um borð að helst líktist þetta úr
landi sem þarna stæði hver hermaðurinn á
annars höfði. Helsta skipalægið í Reykja-
víkurhöfn var fyrir framan Hafnarhúsið
við Tryggvagötu og þangað stefndi tund-
I urspillirinn. Lágsjávað var, svo skipið
hvarf næstum alveg undir hafnarbakkann.
Lágsjávað var, svo skipið hvarf næstum
alveg undir hafnarbakkann. Brátt sást á
kollinn á fyrsta hermanninum sem skaust
upp brattan landganginn. Með byssu í
hendi og áfestum byssustingi tók hann sér
stöðu á bakkanum og síðan hver af öðrum.
Herdeildirnar voru fáskipaðar, hver um
sig 20—30 menn. Engir voru landvarnar-
menn, eða því sem næst engir.
„BURT MEÐ YKKUR“
Efst á hafnarbakkanum undir gömlu
bárujárnsklæddu geymsluhúsi Eimskips
mátti sjá hóp manna, heldur óhermanns-
legan. Ut úr hópi þessum gekk nú maður,
hokinn og grár, í ljósum rykfrakka og með
hattkúf í hendi, maður kunnur mörgum
bæjarbúum, mikill heiðursmaður. Hann
veifaði hattinum og hrópaði, heldur lág-
mæltur: „Burt, burt með ykkur, hingað
hafið þið ekkert að sækja, ykkur væri nær
að snúast gegn óvini ykkar, Þjóðverjum."
Að svo mæltu gekk hann aftur inn í hóp-
inn sinn, sem horft hafði á, þögull og hníp-
inn. Skömmu síðar sáust landvarnarmenn-
irnir aftan á vörubílspalli á leið upp í Stein
og þar fengu menn að sofa úr sér. Segja
má, að móttökur stríðsmanna gerist með
ýmsum hætti. Hjá nálægri frændþjóð,
Færeyingum, stóð bóndi á ey einni, er
breskir hermenn komu þangað nokkrum
vikum áður en þetta gerðist. Hann hafði
„Þessu Hefir Mogginn
Ekki NÁГ
Árla morguns, hinn 10. maí, stóð hópur
manna fyrir utan afgreiðslu Morgunblaðs-
ins við Austurstræti 8, meðal þeirra gaml-
ir blaðajálkar, eins og Guðbrandur Magn-
ússon, fyrsti ritstjóri Tímans, og góðvinur
minn Árni frá Múla. Eins og allir aðrir,
voru þeir kátir og létu brandarana fjúka
og þar kom að Guðbrandur sló hendinni á
lærið og sagði: „Þessu hefir Mogginn ekki
náð!“ Einhver í hópnum var þá svo vin-
samlegur að rétta honum Moggann, þar
sem „þetta“ var aðalfréttin.
En nú skal haldið áfram frásögn af tíð-
indum við höfnina. Þangað streymdu ört
stækkandi hópar blánefjaðra bæjarbúa, og
á hinn bóginn hélt frá höfninni hver her-
deildin af annarri inn í borgina. Brátt
beindust augu manna að glaðlegum rauð-
birknum breskum major með. rauðar
bryddingar á einkennisþúningi sínum. Hjá
honum stóðu margumræddir ræðismenn.
Til þeirra var ferð blaðamannsins stefnt.
Trúr þeirri köllun að spyrja einatt bjána-
legra spurninga var því beint að þeim
rauðbryddaða: „Hvað er að gerast hérna?“
Bretarnir settu upp ljúfmannlegt bros og
sögðu: „Það sem þú sérð.“ „Má ég segja frá
öllu sem ég sé?“ hélt ég áfram og enn kom
glaðlegt svar: „Why, yes.“ En á eftir kom,
hálfhikandi, er blaðamaðurinn sýndi á sér
fararsnið: „Farðu samt varlega."
í ljós kom síðar að ekki var af hálfu
Breta haft neitt eftirlit með fréttaflutn-
ingi blaðanna að öðru leyti en því að veð-
urfréttir mátti ekki birta og ekki fréttir af
skipaferðum. í verstöðvum voru veður-
fréttir birtar á húsveggjum símstöðvanna.
Sumum herdeildunum, sem héldu inn í
bæinn, fylgdu íslenskir leiðsögumenn, góð-
kunningjar bresku ræðismannsskrifstof-
unnar. Foringjar annarra herdeilda létu
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 4. FEBRÚAR 1984 13