Lesbók Morgunblaðsins - 03.11.1984, Qupperneq 3

F
l-FgBflg
Útgefandi: Hf. Arvakur, Reykjavlk. Framkvstj.:
Haraldur Sveinsson. Ritstjórar: Matthlas Jo-
hannessen, Styrmir Gunnarsson. Ritstjórnar-
fulltr.: Glsli Sigurösson. Auglýsingar: Baldvin
Jónsson. Ritstjórn: Aöalstræti 6. Slmi 10100.
Siðblindan
er lúmsk og vill ágerast þegar menn leyfa
sér að slaka á siðferðiskröfunum. Annars
eru lögmál siðfræðinnar áþekk lögmálum
tungumálsins eins og fram kemur í viðtali
Guðmundar Páls blaðamanns við Pál
Skúlason prófessor í heimspeki
Forsíðan
„Á niðurleið með fiskum og fylgikonu"
heitir þessi mynd Max Beckmanns og er
dæmigerð fyrir stíl hans, sem var grófur
og dulrænn í senn. Ekki er alveg ljóst hér,
hvað hann er að fara: Maðurinn og fylgi-
konan eru fjötruð við fiska — kyntákn,
jafnvel reður — segja sumir, en maðurinn
og konan halda hvort um sig á grímu hins
Beckmann
sagði í myndum sínum dæmisögur úr líf-
inu, margræðar stundum en oftast hrika-
legar. Þessi merkilegi þýzki málari, sem er
100 ára á þessu ári, varð að flýja undan
nazistum, en er nú sýndur um víða veröld
og þykir skyldur ýmsu því sem nú er efst á
baugi í myndlist.
Heimssýning ’84
hefur farið fram á þessu ári í New
Orleans án þess að mjög hafi orðið vart
við þann viðburð á íslandi. En New
Orleans er líka borg jassins; þar hóf Luis
Armstrong feril sinn og þar er hið litríka
franska hverfi. Frá þessu er sagt í grein.
JÓN úr VÖR
Myndir úr
morgundraumi
Eins og svo oft hefur áður gerst
dreymdi mig að ég vaknaði.
Mér fannst ég horfa yfir til þín,
þessa faðmslengd sem er á milli rúmanna
eins og ég er alltaf vanur,
og ég sá að þú lást með lokuð augu
en svo vaknaðir þú líka án nokkurs tilefnis.
Við lágum þarna bæði nývöknuð og þegjandi.
Um okkur léku tónar ósýnilegra hljóðfæra,
eins og verið væri að spila nærri okkur
og þó var sem flóðið kæmi úr öllum áttum.
Við litum hvort til annars,
eins og við vissum ekki hvað við ættum að halda.
Málverkin á veggjum herbergisins
voru sem í heimi veruleikans,
afmörkuð í römmum sínum, en þau voru lifandi.
Þar sem gras var á myndunum,
gátum við séð það vaxa,
líkt og þegar við horfum í heimi veruleikans
út um glugga á björtum löngum degi.
Og ég sá greinar trjánna á myndunum laufgast.
Hægt og eðlilega gerðist þetta,
það var sem ég sæi og fyndi
hvernig tíminn kom til okkar
ílöngum og mjúkum bylgjum
og ég fann hvernig dagar okkar liðu.
Skórnir,
sem við höfðum dregið af fótum okkar
í gærkveldi, áður en við fórum að sofa,
klæði okkar,
sem höfðu legið á stólum og bekkjum,
jafnvel rúmfötin,
tóku að hreyfast, lyftu sér eftir hljómfalli
tóna og lags og hófu dans.
Það var engu líkara en að líkamir
ókunnra gesta sveifluðu hvor öðrum
um gólfið og svifu í lausu lofti,
kannski vorum við ósýnileg
í eigin fötum að dansa við ókunna vini,
sem við sjálf sáum ekki
með okkar jarðnesku augum.
Ég man að ég hugsaði:
Það er áliðið nætur.
Við hljótum að vera lifandi
og förum bráðum að vakna.
Bjarnargreiði
við minnlngu Egils
eir auglýstu í sumar á
Selfossi, að á ákveðnum
degi og ákveðinni dag-
stund yrði afhjúpuð
málmsteypumynd af Ágli
Gr. Thorarensen á stétt-
inni sunnan undir ný-
reistu vöruhúsi KÁ á Selfossi, almenningi
væri frjálst að verða við athöfnina.
Ég býst við að öllum hafi þótt þetta vel
við hæfi og fyllilega kominn tími til að
þessi öfluga stofnun, sem Egill grundvall-
aði og rak af feykilegum skörungsskap til
dauðadags, reisti höfundi sínum verðugan
minnisvarða.
Ég var einn þeirra mörgu sem kom á
vettvang til að sjá Jarlinn af Sigtúnum
afhjúpaðan, og í huganum sá ég hann fyrir
mér, eins og ég mundi hann: Mikinn að
vallarsýn, manna höfðinglegastan, svo að
fæstir þjóðhöfðingjar heimsbyggðarinnar
gátu státað af slíkum smíðisgrip drottins
allsherjar í eigin persónu.
Formaður kaupfélagsstjórnar talaði og
rakti i fremur fátæklegri ræðu æviferil
Egils. Síðan gekk fram eitt af barnabörn-
um Egils og afhjúpaði standmyndina.
Ég varð fyrir geysilegum vonbrigðum:
Þarna blasti við lítil og mjóslegin brjóst-
mynd af Agli, afsteypa af gipsmynd eftir
Einar Jónsson frá því 1947, höfuð af frem-
ur ungum manni, sléttum á hörund, ákaf-
lega raunalegum, ásjónan slokknuð, næst-
um því eins og dauðagríma, fjarri því að
vera svipmikil, fest ofan á grannan
steinstöpul með þess konar áferð sem
legsteinar hafa.
Ég hafði séð þessa mynd áður meðan
Egill lifði og hann hafði öngvar mætur á
henni, vissi ég, nema kannski helst því, að
Einar frá Galtafelli hafði mótað hana, og
vinir Egils höfðu gefið honum í afmælis-
gjöf af góðum huga.
Ef til vill sýnir myndin Egil eins og
hann var — tilmynda nýstiginn upp úr
veikindum, en ekki eins og hann varð. For-
ingjasvipurinn á Agli óx nefnilega með
aldrinum og varð konunglegastur allra
síðustu æviár hans. Þannig kom hann mér
að minnsta kosti fyrir sjónir. Þannig hefði
átt að móta hann í langlífan eirinn.
Myndin frá í sumar gæti svo sem staðið
inni í anddyri KÁ-hússins, en úti fyrir því
ætti að standa mynd af Agli Gr. Thorar-
ensen í fullri líkamsstærð eða meira. Al-
klæddur ætti hann að vera, með þeim svip
og með þeirri reisn, sem þrekraun og lífs-
reynsla áranna gæddu hann, í félagi við
kynborna arfleifð Oddaverja hinna fornu.
Það nálgast sögufölsun að segja núlif-
andi fólki og fólki framtíðarinnar, að
svona — eins og „brjóstmyndin" er — hafi
Egill Thorarensen litið út.
Stundum heyrðist það sagt, að Egill
væri drambsamur. Það tel ég fjarri lagi.
Hitt er satt, að hann var stoltur maður,
eins og ég get hugsað mér að Jón Loftsson
í Odda hafi verið. Hann smjaðraði aldrei,
ekki heldur niður fyrir sig, enda sýndist
hann kannski oft horfa yfir höfuðið á fólk-
inu, ekki sjá það. Við vorum eitt sinn
staddir einir saman uppi á fjalli, margt
látið fjúka. Ég minntist á mann sem hafði
orðið fyrir talsverðu skakkafalli. „Vor-
kennir þú ekki þessum manni?" spurði ég.
„Nei, þeim andskota vorkenni ég ekki — ég
vorkenni öngvum — nema gömlu fólki og
börnum. Ég á bágt með að sjá gömlu fólki
líða illa — og heyra börn gráta.“
Undir bringu Egils sló hlýtt hjarta og
göfugt, en honum datt ekki í hug að bera
það á torg. Hann þjónaði mannslund sinni
til þess að vera eðli sínu trúr, en ekki í
auglýsingaskyni. Allir sem þekktu Egil
heyrðu hann vafalaust taka hressilega upp
í sig. Ég fór ekki varhluta af slíkum góð-
gerðum. Varla var ég sá eini, sem kunni
þeim fullvel. Á tungu Egils voru blótsyrði
aldrei nein blótsyrði, þau voru aðeins
kjarnmikil íslenska, pipar og salt i veislu-
kost málsins. Maður sá ævinlega káta og
hlýlega glettni í svipmóti Egils, þegar
hann undirstrikaði ræðu sína með þessum
hætti. Egill var vel máli farinn, þó ekki
mælskari en ýmsir aðrir á okkar tíð.
Öngvu að síður var hann málafylgjumaður
með afbrigðum, á mannfundum réði hann
alltaf því sem hann vildi. Ætli nokkru
sinni hafi verið gerð fundarsamþykkt gegn
atkvæði hans? Styrkur hans var fólginn í
yfirburða persónuleika, sem engin járn
bitu. Gagnrýnisnart, sem hann varð
stundum fyrir vegna félagsmálafram-
kvæmda sinna, það hrökk af honum og
skaðaði hann aldrei, enda voru flutn-
ingsmenn þess undir niðri fullir aðdáunar
á manninum, sem með slíkum stórhug
gekk að verkum sínum, að öll voru þau
fremur sniðin við kröfur ókomins tíma en
brýnustu þarfir líðandi stundar. Egill var í
eðli sínu konungakyns og hagaði lífi sínu
samkvæmt því — með glæsibrag og mikilli
rausn.
GUÐMUNDUR DANÍELSSON
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 3. NÓVEMBER 1984 3