Lesbók Morgunblaðsins - 03.11.1984, Blaðsíða 6

MAÐURINN
GRÍMUBERI
- YERÖLDIN SKELFILEG
100 ára afmæli þýzka
málarans
MAX
BECKMANNS
sem segja má, að standi
nú á hátindi frægðar
sinnar, en myndir hans
voru í ónáð hjá nazistum
á 4. áratugnum og á
stríðsárunum faldi hann
sig í Amsterdam — en
fluttist til Bandaríkj-
anna eftir stríðið. Sýn-
ingar á verkum hans
standa nú yfir víða um
heim.
Áríð 1949 rar Max
Beckmann starfandi
rið Brooklyn Muse-
um Art School íNew
York og sézt hér
reita nemendum á
síðasta ári tiisögn.
Ári síðar lézt hann.
ræviminningum sínum skrifar Quappi, eignkona
Max Beckmanns: „Ég tók í hurðarhandfangið,
opnaði dyrnar og sá þá húsvörðinn koma eftir
löngum ganginum; hann hafði lyft upp höndun-
um eins og til aðvörunar. Það voru tveir lög-
reglumenn í fylgd með honum. „Eruð þér
Mrs. Beckmann?" spurði annar lögreglu-
þjónanna mig. „Já,“ sagði ég, og án frekari
umsvifa segir hann þá: „Maðurinn yðar dó
núna rétt áðan á horninu á 61st Street og
Central Park.“
Max Beckmann hefði víst að sínu leyti
verið harla ánægður með þannig dauð-
daga: Ekki dó hann í rúminu, varð ekki
sóttdauður á sjúkrahúsi eftir langvarandi,
hremmilega sjúkdómslegu. Hann hné
niður og var þegar dauður eins og voldugir
konungar eiga vanda til eða þá að minnsta
kosti litríkir konungar á leiksviðinu. Hann
dó af þeim „verk“, sem hann minnist á
hvað eftir annað í dagbókunum sínum, það
var hjartabiiun, sem dró hann til dauða
hinn 27. desember 1950 í miðri New York-
borg. Aðeins hefði mátt hugsa sér, að einn
af hótelbörunum, sem hann hafði svo
einkar mikið dálæti á, myndi þó hafa verið
honum enn meir að skapi sem viðeigandi
andlátsumgjörð. Síðasta færslan í dagbók-
inni frá 26. desember hljóðar svo: „Snjó-
koma ... vann allan daginn; líka við „höf-
uðið“ (þ.e.a.s. á myndaþrennunni Argus-
fararnir) og við „Að leiksviðsbaki“.“
„Argusfararnir", goðsögnin um grísku
hetjurnar, sem halda af stað út á hafið —
hann hafði þegar lokið við þessa mynda-
þrennu eftir meira en eitt og hálft ár, sem
hann vann þrotlaust að gerð myndverks-
ins. Hann lauk hins vegar ekki við mál-
verkið „Að leiksviðsbaki" þar sem getur að
líta furðulega vistarveru, næstum því
mannlausa og uppfulla af hinu kynlegasta
skrani, en á borði í herberginu liggja kór-
óna og veldissproti.
Heimurinn er allur eitt leiksvið, lífið —
oftast skelfilegur leikur, maðurinn akró-
bat og grímuberi: Viðfangsefni, sem birtist
aftur og aftur í málverki Beckmanns, í
stöðugt nýjum tilbrigðum.
einfari Og
frumspekingur
Max Beckmann fæddist í Leipzig hinn
12. febrúar 1884. Hann var af velstæðu
fólki kominn og var ungur settur til
mennta. En námið í klassískum mennta-
skóla borgarinnar gekk vægast sagt
skrykkjótt, drengurinn reyndist hyskinn,
áhugalaus nemandi og mjög ómannblend-
inn. Hann hætti því námi og ákvað, með
fullu samþykki foreldra sinna að gerast
listmálari. Um haustið, aldamótaárið 1900
var hann svo innritaður sem fyrsta-árs
nemandi í Myndlistaskólann í Weimar,
hinni fögru og fornfrægu menningarborg í
Thuringen, skammt fyrir sunnan Leipzig.
Max var þá rúmlega sextán ára að aldri.
Hann var kominn á rétta hillu og sóttist
myndlistarnámið vel, en hvorki á námsár-
unum í Weimar, sem ungur listamaður, né
heldur síðar á æviferli sínum var hann
nokkurn tíma í nánum tengslum við aðra
málara eða listamannahópa eins og altítt
var með unga listamenn með svipuð við-
horf til listarinnar og lífsins yfirleitt. Max
Beckmann blandaði yfirleitt lítt geði við
aðra, en sökkti sér niður í list sína og
leitaði andlegrar næringar í heimspeki og
fornum dulfræðum. Hann sökkti sér niður
í heimspeki Schopenhauers, lagði stund á
dulspeki og kynnti sér eftir föngum laun-
helganir frumkristni, svo og kabbala —
hin ævafornu dulfræði gyðingatrúar.
Beckmann tók sérstöku ástfóstri við verk
guðspekingsins og miðilsins Helen P. Blav-
atskys „Dulfræði“, feiknalega umfangs-
mikil og torskilin ritsmíð, sem gefin var út
rétt fyrir aldamótin. Efnislega á þetta
mjög þekkta verk rætur sínar að rekja til
ýmissa kenninga úr launhelgunum krist-
inna manna og gyðinga og einnig í ind-
verskri dulspeki. Þessi bók hefur alla tíð
þótt mikið fágæti og alls ekki við hvers
manns hæfi, en Beckmann átti tvær útgáf-
ur af þessu verki Helenu Blavatskys, og
Skýringar á Kvæði
um ástir samlyndra
— sjá bls. 5 —
Kvæði um ástir samlyndra er ort undir dróttkvæðum hætti og verður með
nokkuð samræmdri stafsetningu á þessa leið saman tekið:
1. Þjó-stinn krullupinna-þöll ok glenntr gírskrölts-truntu-gláni rölta saman
meðr fullum þokka. Nælonsokka-Bil gefr blönkum bankatékks-svæli und
skanka. Þekks borða-bikkja es brokkgeng.
2. Brátt tekr glettinn bremsu-brakjálks-bjóðr þétt und kjálka hanastéls-
tróðu; þat es býsna smartr bisnis; þvít gírug skollagæru-serk-Fulla krækisk
at halsi krókseilar-kast-Ulli meðr galsa.
3. Sjáleg sjússa-Sjöfn rekr gjaldeyris-Baldri koss; gráðr of vex. Enn greiðik
klækjadunks-pækil Gauts. Þó skal dísilrokks-merr Dolgþvara dveljask mýld
ok frýsa á miðfyls-pöldru, áðr verra hlýzk af.
1. knillupinna-þöll: kona; gírskrölts-trunta: bifreið; gírskrölts-truntu-gláni: bílstjóri,
maður; nælonsokka-Bil: kona; bankatékks-svælir: (örlátur) maður; Þekkr: dvergur;
borðabikkja: skip; Þekks borða-bikkja: skáldskapur.
2. bremsu-brakjálkr: bifreið; bremsu-brakjálks-bjóðr: bílstjóri, maður; hanastéls-
tróða: kona; skolla-gæru-serkr: pels; skolla-gæru-serk-Fulla: kona; krókseil: fiski-
færi; Krókseilarkast-Ullr: (stang)veiðimaður, maður.
3. Sjússa-Sjöfn: kona; gjaldeyris-Baldr: maður; klækja-dunkr: brjóst; klækja-dunks-
pækill: brjóstlögur; klækja-dunks-pækill Gauts (Óðins): skáldskapur; dísil-
rokks-raerr (meri); skip; Dolgþvari: dvergur; Dolgþvara dísilrokks-merr: skáldskap-
ur; mið: sjór; fyl: folald; miðfyl: skip; paldra: stallur; miðfyls-paldra: naust; (dísil-
rokks)meri (dvergsins) skal dúsa mýld og frýsandi á (miðfyls)stalli: nú skal hlé
verða á skáldskap.
Á nútíma íslenzku:
Lendastælt skvísa og glenntur töffari spranga saman ofsa-skæsleg. Pæjan gefur
auralausum flipparanum undir fótinn. (Báglega gengur kveðskapurinn). — Snar-
lega tekur glettinn beyglu-gaurinn þétt undir kjálkann á gellunni; þar var hann
býsna glúrinn! því að gráðug gljápían krækir sér með galsa um hálsinn á drjólan-
um. — Æðisleg geddan rekur gæjanum koss; og þá fer að hitna í kolunum. (Enn
er ég að yrkja; þó skrúfa ég fyrir áður en allt fer í steik).
6