Lesbók Morgunblaðsins - 12.01.1985, Blaðsíða 9

Meðal þeirra húsa
sem setja srip á
Vesturbæinn, er tvílyft
steinhús vestan við
Landakotsspítalann, nán-
ar tiltekið nr. 30 við Tún-
götu. Á móti þeim einbýl-
ishúsum sem nú eru
byggð, telst þetta ekki
stórt hús, en það leynir
sér ekki, að þarna hefur
verið vandað til hlutanna
og ekkert til sparað.
Eggert Kristjánsson
stórkaupmaður byggði
þetta hús og var teikning-
in samþykkt í byggingar-
nefnd í júlí 1928, en Þor-
leifur Éyjólfsson hét sá
sem teiknaði. Ekki er
kunnugt um, að stuðzt
hafi verið við ákveðna
fyrirmynd, eða stíl, því
þarna er ýmsu blandað
saman. Meðal þess sem
setur svip á húsið er stein-
verkið utan með upsum
þess. Það minnir á þessa
sveru ramma, sem eru
utan um listaverk frá fyrri
öldum á söfnum, en ter
samt vel þarna og stendur
ágætlega á móti línunum í
koparþakinu. Dálítið und-
arlegt uppátæki eru 6
smáljórar efst á gafli og
vafasamt að útlitið græði
mikið á þeim.
Að öðru leyti eru á sín-
um stað hefðbundin atriði
vandaðra íbúðarhúsa frá
þessum tíma: Útskot með
frönskum gluggum og yfir
útskotinu myndarlegur
kvistur með svölum.
Ekki leynir sér að
íbúðarhúsið á horni
Túngötu og Hofsvalla-
götu, nánar tiltekið Hofs-
vallagata 2, er nokkuð sér
á parti og ólíkt flestum
öðrum húsum í borginni.
Það befur yfir sér ein-
hvern þann virðuleika,
sem ókunnugir tengja
einna helzt við sendiráð.
En þarna er þó ekkert
slíkt, beldur íbúðarhús
sem fær þetta virðulega
yfirbragð ekki sízt afkop-
arþakinu.
Ekki fjarri lagi að hér
hafi verið tekið all ná-
kvæmt mið af þeirri búsa-
gerð sem líklega er upp-
runnin í Englandi og oft
nefnd English mansion.
Það eru meiri háttar íbúð-
arhús, sem efnamenn
byggðu á landareignum
sínum og þykja bæði
myndarleg og eftirsóknar-
verð enn þann dag í dag.
Stíllinn er í rauninni
blanda úr ýmsu, sem áður
var þekkt: Hluti af þakinu
í pagóðustíl á móti valma-
þaki bið efra. Þakið í
beild er haft hærra en
veggirnir og franskir
gluggar eru ómissandi.
Það var Vilhjálmur Þór,
þáverandi forstjóri SÍS,
sem byggði búsið og fékk
hann Guðjón Samúelsson
húsameistara ríkisins til
að teikna og teikningin
var samþykkt í byggingar-
nefnd 13. júní 1946. Vil-
hjálmur Þór var mjög
stórbuga maður og húsið
er alveg í hans anda og
ugglaust befur hann haft
alveg ákveðna skoðun á
því, bvernig hús hann
vildi byggja. Húsið er
múrhúðað að hætti Guð-
jóns Samúelssonar og
smáatriði, sem setur sinn
svip á húsið er útfærslan á
reykháfunum tveimur.
En annað stingur í stúf:
Utan um lóðina sem snýr
frá götunni (neðri mynd-
in) er heldur Ijótur stein-
veggur og í engu samræmi
við steingirðinguna, sem
snýr út að götunni.
Jónas Jónsson frá
Hriflu, fyrrum ráð-
herra, var um langt skeið
skólastjóri Samvinnuskól-
ans og bjó þá í Sam-
bandshúsinu, þar sem
skólinn var til húsa. Á
stríðsárunum byggði Sam-
bandið hús yfir skólastjór-
ann að Hávallagötu 24 og
það hefði nánast verið
óhugsandi að Jónas hefði
fengið annan arkitekt en
Guðjón Samúelsson húsa-
meistara ríkisins til að
teikna húsið. En Jónas
kunni betur við að ráða
einhverju sjálfur, þegar
hann kom nærri fram-
kvæmdum og hann hafði
alveg ákveðna, klassíska
fyrirmynd, sem hann fékk
Guðjón til að taka mið af.
Þessi fyrirmynd er frægt
hús í París: Petit Trianon
við Versali.
Að Hávallagötu 24 bjó
Jónas á meðan hann lifði,
en um alllangt skeið hefur
verið þar félagsheimili
samvinnumanna og nefnt
Hamragarðar. Þar hafa
einnig verið haldnar mál-
verkasýningar í samliggj-
andi stofum á neðri hæð-
inni.
Til þess að hinn klass-
íski cinfaldleiki hússins
njóti sín, þyrfti að vera
miklu rýmra í kringum
það. Hvort tveggja er, að
lóðin er lítil og tré vaxin
svo upp að húsinu, að það
er jafnvel erfitt að ná
mynd af því. Það er síður
en svo að þetta hús æpi á
athyglina. Ekki er lita-
notkunin fjölskrúðug;
Guðjón Samúelsson befur
látið múrhúða húsið á
sama hátt og flestar bygg-
ingar sem eftir hann
standa, þ.e. með mulningi
úr íslenzkum bergtegund-
um. En múrverkið í kring-
um glugga og hurðir —
svo og handrið á tröppum,
er málað hvítt.
etta glæsilega bús
þekkja allir sem á
annað borð eru eittbvað
kunnugir í höfuðstaðnum:
Laufásvegur 46 eða Galta-
fell eins og það befur ver-
ið kallað. Sú nafngift er
að sjálfsögðu ættuð aust-
aii lír Hrunamannahreppi,
því Bjarni Jónsson frá
Galtafelli (bróðir Einars
myndhöggvara) og kona
bans Sesselja Ingibjörg
Guðmundsdóttir bjuggu
þar i' marga áratugi eftir
1923, að þau íluttu þang-
að. Bjarni bafði stofnað
Gamla kompaníið ásamt
öðrum 1906 og var í þeim
félagsskap til 1923. Hann
sneri sér svo alfarið að
rekstri kvikmyndahúss og
var löngum kenndur við
Nýja bíó. Að Bjarna látn-
iim bjó Sesselja í húsinu
fram til 1971, að Sjálf-
stæðisflokkurinn keypti
búsið og hafði þar skrif-
stofur, þar til flutt var í
Valhöll og Galtafell var
þ* sclt Bjarna Stefáns-
syni, bróðursyni Bjarna
Jónssonar. Svo samtengt
er Galtafell við Laufásveg
minningu Bjarna bíó-
stjóra, að margir hafa
slegið því róstu, að hann
hafí byggt það. Það er þó
ekki svo. Einn af risunum
tír athafna- og atvinnu-
sögu íslendinga, Pétur J.
Thorsteinsson frá Bíldu-
dal, byggði búsið. Einar
Erlendsson, sem þá var
byggingafulltrúi Reykja-
víkurbæjar, teiknaði hús-
ið og það var samþykkt í
byggingarnefnd 1916.
Það sem mesta athygli
vekur og setur svip á hús-
ið umfram annað er
„kastalastíllinn“ sem
stundum er nefndur svo,
— þá með skírskotun til
steinkantsins á þakbrún-
inni, sem skyggir alveg á
þakið sjálft Þessu bragði
hefur oft verið beitt í
seinni tíð, eftir að farið
var að byggja hús með
sáralitlum þakhalla, — en
þá er yfírleitt böfð lárétt
timburklæðning á kantin-
um og skortir þá alveg
þann glæsileika, sem hér
má sjá. Það er og athygtis-
vert, að ástæða hefur þótt
til að draga úr hörku
fúnkislínanna með boga-
formi á gluggum, en
steingarðurinn úti við göt-
una er í fallegu samræmi
við búsið íbeild. Einar Er-
lendsson hefur verið vel á
undan sinni samtíð með
þessu húsi, sem ber að
verulegu lcyti með sér í
heildarforminu hugsun
fúnksjónalismans, sem
sprettur þó ekki upp fyrir
alvöru fyrr en S árum síð-
ar með Bauhaus-skóla
Gropbiusar. En það er
einnig atbyglisvert að ein-
stök stílbrigði koma heim
og saman við það fyrir-
bæri í nútíma arkitektúr,
sem nefnt hefur verið
Post-modernismi og bygg-
ir á að notfæra gömul stíl-
einkenni.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 12. JANÚAR 1985 9