Lesbók Morgunblaðsins - 12.01.1985, Blaðsíða 6

Lesbók Morgunblaðsins - 12.01.1985, Blaðsíða 6
Teikning af Eyrindi og Höllu eftir Eirík Smitb, byggd í samtíma lýsingu. Halla var fremur smávaxin, dökk í framan og heidur Ijót, en Eyvindur ljós yfirlitum með framstæða neðri vör. Margt má læra af Eyvindi Eftir Ásgeir Jakobsson 2. hluti Jóla-Lesbók var þáttur af Fjalla-Eyvindi og Höllu eftir að þau lögðust út frá Hrafnsfjarðar- eyri vorið 1761 og í þættinum aðallega sagt frá hreysum þeirra og hvernig þeim hefði búnazt í ÆLm útilegunni. Þessi þáttur var hugsaður sem ábending því fólki alltof mörgu, sem er að dragast upp í frómleika, sístritandi en á aldrei málungi matar og dræpist heldur úr hungri en taka til sín annarra manna brauðsneið, sem lægi á glámbekk. Fólki ber að fara varlega með frómleikann og ofnota hann ekki, hann var hvorteð er aldrei ætlaður nema aumingjum. Á einhverri mestu harðindaöld, sem yfir landið hefur gengið og kotafólk hrundi niður á kotum sínum úr hungri í hinum fullkomnasta frómleika, björguðust þau Eyvindur og Halla þokkalega á þjófnaði og ránum og urðu þjóðhetjur, en kotbænd- urnir sem þau stálu frá fengu slæma út- reið í sögunni fyrir að ofsækja þau. Svona gengur það nú oft til í mannlífssögunni. Þá var og þess getið í inngangi áður- nefnds þáttar, að ferill þeirra hjúanna gæfi skáldlega sinnuðu fólki möguleika til skáldskapar í allar áttir: þau væru efni í ástarsögu, hetjusögu, pólitíska frelsissögu, glæpasögu og svo er það loks til, að rekja sögu þeirra eftir þeim strjálu heimildum og þeim sögnum, sem sannferðugastar eru taldar og það verður nú gert hér og þá sumstaðar vísað til þess, sem sagt er í jólaþættinum. Það var í miðjum verkfallsþrengingum ríkisstarfsmanna í haust að leið, að ég var þar staddur, sem gamall maður fagnaði langlífi sínu og margir mættir til að sam- fagna honum, svo sem siður er, þótt ástæð- an blasi ekki alltaf við manni. Á slíkum samkundum ber margt á góma, en það er hefðbundin venja, ekki sízt í afmælum gamalla manna, að forðast öll dægurmál, sem geti vakið deilur með mönnum. Oft vill það þó verða að einhver detti útúr rullunni, einkum ef Bakkus er í veizlunni, og án hans eru nú flest veizlu- höld heldur döpur, en friðurinn tryggari. Sá maður hefur líklega heilsað of oft uppá Bakkus, sem tók til að segja verkfallssögu í veizlunni, en engar sögur eru eldfimari, þar sem margt fólk er saman komið og úr ýmsum áttum, en verkfallssögur. Fjalla-Eyvindur Stillir Til Friðar Saga þessa veizluspillis var af leikkonu, sem maðurinn sagði hafa hringað sig utanum bryggjupolla, eða setzt á hann klofvega, hann var ekki viss um hvort var, til að farmenn fengju ekki bundið skip sitt við bryggju. Sú skýring fylgdi undarleg- heitum konunnar, að hún hafi alla tið ver- ið undarleg í háttum sínum síðan hún lék Höllu í leikriti Jóhanns Sigurjónssonar. Leikhúsfróður maður rak skýringuna strax ofan í sögumann, og sagði leikkonu þessa aldrei hafa leikið Höllu, en rík inn- lifun konunnar í annað hungurhlutverk, sem hann nefndi, gæti hafa valdið því, að henni fyndist hún alltaf illa haldin í mat og drykk og klæðum og húsakosti og væri þetta algengt um leikara, að þeir kæmust aldrei útúr hlutverkum sínum, sem þeir hefðu lifað sig inní. Það var langur vegur frá því, að öllum þætti sagan góð, eða skýringin, og loftið varð kyrrt í þögn eins og verður á undan fellibyljum. Þegar komin er Halla er Eyvindur í pilsfaldinum, því að undir pilsfaldi Höllu hefur hann líklega verið alla tíð; hann var maður veikgeðja en hún skaphörð. Manni nokkrum, sem ekki líkaði sagan varð það fyrst fyrir, að gripa Eyvind, mun- að hann af því nefnd hafði verið Halla, til að berja með honum uppá ríkisstjórninni og svara þannig með gagnárás fyrir leik- konuna. Hann sagði: — Fjalla-Eyvindur var manna lífseig- astur, en ekki einu sinni hann hefði getað lifað á þeim launum, sem þessi ríkisstjórn skammtar okkur. Hið góðlátlega afmælisrabb var þannig heldur betur að losna úr böndunum og ekki bötnuðu horfurnar, þegar svarað var: — Ætli sá skúrkur hefði ekki fljótt kom- izt uppá lag með að sofa í stólnum á dag- inn en rumska á kvöldum til að vinna ómælda eftirvinnu. Sumum mönnum er það gefið, ýmist af heimsku eða snilli, að slá menn útaf laginu í heitum umræðum með óvæntri athuga- semd svo gersamlega útí hött að menn, sem hafa dregið djúpt að sér andann til að spýta sem skarpast útúr sér illyrðum missa málið og standa gapandi. Stór maður og raddmikill varð öllum fyrri til andsvara. Hann sagði reiðilega: — Skúrkur! Hann Fjalla-Eyvindur skúrkur, ég held nú ekki — og hann hóf þrumandi ræðu til varnar mannorði Ey- vindar og var bæði mælskur og hávær. Það kom náttúrlega flatt uppá alla viðstadda, að málið skyldi taka að snúast um mannorð Fjalla-Eyvindar og viðstödd- um ríkisstarfsmönnum féllst tungan og einnig þeirra féndum, snarráðir friðar- sinnar gripu tækifærið, svöruðu mannin- um strax með illyrðum um Eyvind og Höllu en þau reyndust eiga sér marga málssvara og veizlunni var bjargað frá því að leysast upp 1 óbótaskömmum. FLestir reyndust hafa þekkingu sína á Fjalla-Eyvindi og Höllu úr leikriti Jó- hanns og það er ágæt þekking til að halda uppi þrætum. Það kom fram í þessari veizlu og víst komið fram víðar, að nú séu erfiðir tímar í landi voru og margur þurfi að læra að lifa af litlu. Það gæti verið mörgum hagkvæmt að kunna fyrir sér að stela keti, það er dýrt ketið, og éta hrátt, það er dýrt að sjóða, og svo kæmi það öðrum vel að kunna að fela birgðir, sem erfitt er að gera grein fyrir, hvernig fengnar séu. Allt þetta má læra af Fjalla-Eyvindi. Hann varð stundum að lifa á hvannarótum og hráu hrossaketi en líka stundum að fela ofnógt sauðarfalla, sem erfitt var að tí- unda. Heimildir um Æviferil Eyvindar Og Höllu Ekkert er til, sem heitir með réttu sönn saga, aðeins misjafnlega skálduð, og þær þykja minnst skáldaðar, sem sagðar eru eftir svonefndum heimildum. Þær eru strjálar af Fjalla-Eyvindi og Höllu. Það var ekki fyrr en hartnær heilli öld eftir að Eyvindur var genginn til feðra sinna, að Gísli Konráðsson fór að safna í söguþátt af honum og um líkt leyti Páll Melsted sýslumaður og Jón Árnason þjóð- sagnasafnari.

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.