Lesbók Morgunblaðsins - 02.02.1985, Blaðsíða 2

Hermar
í bflaiðnaði
og eiga erfitt með að gera sér í hugarlund
hvað það þýðir skal hér með upplýst, að
hermir er íslensk þýðing á enska orðinu
„simulator" eða búnaður til að líkja eftir
e-u. Sem sagt: „eftirlíkjari". En þá er
„hermir" betra orð.
Notkunarsvið herma eru margbreytileg.
Umfram allt er þó gripið til þeirra þegar
líkja þarf eftir aðstæðum sem erfitt er að
fyrirfinna í raunveruleikanum eða hafa
mikinn aukakostnað í för með sér. Einnig
er hentugt að nota herma þar sem hættu-
ástand getur skapast við raunverulegar
aðstæður. Þjálfun flugmanna er gott dæmi
um hið síðastnefnda, en annars eru herm-
ar mikið notaðir við margs konar æfinga-
kennslu. Þar eru vélskólanemar einmitt
talandi dæmi.
Ennþá er ónefndur einn þýðingarmesti
þátturinn í sambandi við notkun herma.
En þá er í sambandi við gæða-, þol- og
jafnvel öryggisprófanir ýmis konar tækni-
búnaðar. Hér kemur einhver stærsti kost-
urinn við notkun herma í ljós; möguleikinn
sem þeir gefa til þess að endurtaka sams
konar prófanir við sömu aðstæður, þannig
að marktækur samanburður sé ávallt
tryggður. Þetta er einmitt sá þáttur sem
mest áhersla er lögð á í sambandi við notk-
un herma í bílaiðnaðinum. Óháð veðri og
vindum, skapi, sálrænu ástandi eða hæfni
þeirra sem að tilraununum og prófunum
standa má jafnt að nótti sem degi fá fram
samanburðarhæfar útkomur.
Innan bílaiðnaðarins eru hermar svo
aftur notaðir í margvíslegum tilgangi og
koma fyrir í hinum breytilegustu mynd-
um. Vindgöng eru t.d. ein gerð af hermum,
þar sem áhrif vinds úr mismunandi áttum
á akstur bíls er könnuð, fyrir utan mæl-
ingar sem eru gerðar á vindstuðli bíla.
Einnig eru nýhannaðar vélar oft á tíðum
tengdar við herma til þess að prófa þær
undir tilbúnu breytilegu álagi um lengri
tíma áður en þeir fara í framleiðslu. í því
efni hafa Daimler-Benz verksmiðjurnar
gengið skrefi lengra og smíðað aftanívagn,
sem getur framkallað hvert það viðnám
sem ökumaður bílsins sem dregur vagninn
óskar sér. Með þessu móti er hægt að
álagsprófa bílinn í heild sinni á jafnsléttu
í nágrenni verksmiðjanna. Útkoman úr
þessum prófunum er fyllilega sambærileg
við útkomu úr kostnaðarsömum aksturs-
tilraunum í Ölpunum.
Kappakstursbrautir
fluttar í HÚS
Til þess að prófa styrkleika hjólabúnað-
ar nýrra bíla hafa flestir bílaframleiðend-
ur haft þann háttinn á hingað til, að fara
með bílana á kappakstursbrautir sem þeir
hafa tekið á leigu um ákveðinn tíma. Þar
er þeim ekið hring eftir hring, dag eftir
dag, uns hæfileg reynsla þykir vera komin
á nýju framleiðsluna — svo fremi sem
ekkert hafi gefið sig meðan á reynslu-
akstrinum stóð. Hversu harkalegur akst-
urinn er og hversu margir hringirnir eru,
fer náttúrulega talsvert eftir því hvers
konar útgáfu af bíl er um að ræða; auðvit-
að fengi til dæmis nýr Porsche harðari
útreið heldur en Ford Fiesta.
Nú hefur BMW smíðað nýjan og mjög
fullkominn hermi, hinn fyrsta sinnar teg-
undar. Honum er ætlað að geta prófað
hjólabúnað með höggdeyfum og fjöðrum,
felgur og hjólbarða án þess að þurfa að
vera upp á kappakstursbrautir kominn og
án þeirrar hættu sem ávallt er fyrir hendi
í slíkum tilraunaakstri. Hér er um að ræða
tvær stórar tromlur, tveir metrar í þver-
mál, sem mynda „hreyfanlega akbraut"
sem hjólin hvíla á. Tveir 352 kW raf-
magnsmótorar knýja þessar tromlur. Þeir
geta hraðað hjólunum á hjólabúnaðinum
Þessi teikning sýnir BMW-hermibúnaðinn íbeild sinni. Rafmótorarnir sem knýja tromlurn-
sem verið er að prófa upp í 100 km/klst.
hraða á 2,1 sek. ef mikið liggur við. Há-
markshraðinn sem tromlurnar ná er 308
km/klst. og það tekur herminn aðeins 8,5
sek. að koma þeim á þennan hraða. En
reyndar þykir mér harla ósennilegt að
BMW eigi nokkurn tímann eftir að smíða
það farartæki sem þarf á þessari há-
marksgetu hermisins að halda til þess að
líkja eftir raunverulegum aðstæðum.
Það má jafnt prófa framhjólabúnað sem
afturhjólabúnað með þessum hermi. En
vitanléga þarf framhjólabúnaðurinn
ar geta afkastað 352 kílówöttum, bvor um sig.
fyrir að viðkomandi búnaður haldi út
a.m.k. 300 þús. km í eðlilegum akstri.
HERMAR í þágu
Umferðarögyggis
Bæjerska bifreiðaeftirlitið (TÚV-Bay-
ern) hefur komið sér upp hermibúnaði í
að koma þessum akstursæfingum einnig í
hús. Hermirinn sem TÚV-Bayern hefur yf-
ir að ráða er hins vegar ekki eins fullkom-
inn og nákvæmur og hermirinn hjá BMW,
og þar að auki byggður upp á talsvert ann-
an hátt. Þar er t.d. ekki um að ræða
hreyfiaflsfræðilega (dynamíska) prófun,
heldur er bíllinn reyrður niður á fjóra
platta sem tengdir eru vökvatjökkum.
Kyrrstæðum hjólum- bílsins eru síðan
gefnir kraftpúlsar gegn um plattana;
langs, þvert á og undir hjólin. Stærð kraft-
anna sem verka á hjólin er í ákveðnu
hlutfalli við þyngd viðkomandi bíls. Hins
vegar er fjöldi púlsanna alltaf sá sami; 200
þús. púlsar undir hjólið til að líkja eftir
ójöfnum á vegi, 5 þús. hliðarpúlsar sem
væru sambærilegir við krafta sem verka á
hjólin í beygjum og einnig 5 þús. lang-
spúlsar sem eiga að líkja eftir hemlun.
Þetta er talið gefa nokkuð rétta, en reynd-
ar takmarkaða mynd af 2.000 km á Hock-
enheimring.
ásamt stýrisbúnaði nákvæmari prófana
við, svo megináherslan er yfirleitt lögð á
hann.
Með tilliti til þess hvaða bílgerð er verið
að prófa, standa mismunandi forrit til
boða sem hermirinn er „keyrður" eftir.
Forrit sem þessi eru búin til með því að
mismunandi gerðum af BMW er ekið einn
hring á „Nurburgring", frægri kappakst-
ursbraut í Þýskalandi. Þessi 22,4 km langi
hringur er ekinn á innan við 11 mínútum,
og meðan á akstrinum stendur sér sérstak-
ur búnaður um að taka upp öll gildi sem
sýna hreyfingar, hröðun og krafta sem
fram- og afturás verða fyrir. Til dæmis
eru mælingar gerðar á fjöðrunarvega-
lengd, hliðarkröftum og hemlavökvaþrýst-
ingi og þeim breytt í ákveðin merki sem
eru jafnharðan tekin upp á segulband.
Með hjálp sérstaks búnaðar í stjórn-
herbergi hermisins er merkjunum á seg-
ulbandinu síðan breytt í boð til fjögurra
vökvatjakka, sem hjólabúnaðurinn er
tengdur við. Þessir vökvatjakkar, ásamt
rafmótorunum sem knýja tromlurnar, sjá
um að líkja eftir öllum hreyfingum og allri
hröðun, sem samkvæmt segulbandinu
verkuðu á hjólabúnaðinn þegar aksturinn
á Núrburgring fór fram.
Það eru engir smáræðis kraftar sem
verka á hjólabúnaðinn við aðstæður sem
þessar. Oft á tíðum er „aksturinn" slíkur,
að í beygjum nemur felgan því sem næst
við „brautina" — þ.e. tromlurnar — og
maður fær á tilfinninguna að barðinn geti
affelgast hvenær sem er. Meðalævi hjól-
barðanna við þessar aðstæður er eftir því
stutt; það þykir gott ef þeir halda út 1500
km akstur. Eftir 10 þús. km „akstur" þar
sem segulbandið er einfaldlega látið ganga
hring eftir hring, er hjólabúnaðurinn sem
verið er að prófa skoðaður hátt og lágt og
sérstök áhersla er lögð á að koma auga á
sprungur, ef þær eru fyrir hendi. Ef ekkert
finnst sem bent gæti til óeðlilegs veikleika
í einhverjum hlutum hjólabúnaðarins eftir
þessa 10 þús. km á tromlunni, er gert ráð
Bretar bafa i ný tekið til rið að smíða binn sögufræga sportbíl AC Cobra í nokkrum
eintökum á ári. Hér sést brar rerið er að prófa einn þeirra iður en bann fær grænt Ijós i
skráningu í Þýskalandi.
svipuðum tilgangi og BMW, þ.e.a.s. til þess
að prófa styrkleika hjólabúnaðar, en einn-
ig styrkleika undirvagns um leið. Hugsun-
in sem liggur þar að baki er þó ekki sú að
prófa nýja bíla áður en þeim er gefið
grænt ljós í framleiðslu, heldur að prófa
bíla sem breytt hefur verið á einn eða ann-
an hátt, þannig að ekki er lengur trygging
fyrir því að upprunalegur styrkleiki þeirra
sé fyrir hendi. Áður var sá háttur hafður
á, að farið var með þess konar bíla í prufu-
akstur á kappakstursbraut í Suður-Þýska-
landi, Hockenheimring, og þeim ekið þar
2.000 km. En af sömu ástæðum og getið
var um í sambandi við BMW, var ákveðið
akstrinum, með því að leiða krafta og vægi
inn í grindina í gegn um hjólafestingarn-
ar. Á þennan hátt verður hægt að prófa
heimasmíðuð eða mikið breytt vélhjól, og
sjá hvort óhætt sé að láta þau hafa „hvítan
miða“.
í þessari grein hefur aðeins verið gefin
mjög takmörkuð lýsing á þeim möguleik-
um sem hermar bjóða upp á í bílaiðnaðin-
um í dag. Á því leikur enginn vafi, að
hermar munu láta til sín taka á stöðugt
fleiri sviðum bílaiðnaðar, og stuðla með
því að betri og öruggari, en vonandi líka
ódýrari bílum í framtíðinni.
JÓN B. Þokbjöknsson
Framás nýju BMW 3-línunnar í„reynsluakstri" i berminum.
Nýjasta nýtt í þessu sambandi er herm-
ir, sem verið er að smíða hjá TÚV-Bayern
um þessar mundir, í þeim tilgangi að
styrkleikaprófa vélhjól. I þessu tilfelli var
farið svipað að og hjá BMW, í sambandi
við upptöku þeirra krafta sem verka á hina
mismunandi hluta vélhjóls í erfiðum
akstri. Síðan verður reynt — með aðstoð
vökvatjakka rétt einu sinni — að líkja eft-
ir álaginu sem grind hjólsins varð fyrir í
Hermir er nokkuð gott orð. Þetta er nýyrði
sem Vélskólanemar eru allavega farnir
að taka sér 1 munn og ef til vill fleiri
vélfræðilega menntaðir. Vonandi fleiri.
Fyrir þá sem aldrei hafa heyrt þetta orð