Lesbók Morgunblaðsins - 02.02.1985, Blaðsíða 14
Nú gefst fólki kostur á að
kynnast Gertrude Stein
á litla sviðinu í Þjóðleik-
húsinu og af því tilefni
ræðir Kristín Bjarnadóttir
við Helgu Bachmann sem
leikur þennan sérstæða rit-
höfund — og er ein á svið-
inu allan tímann.
Helga á Litla sriðinu: — Gertrude hefur kunnad að njóta þess sem augnablikin sendu henni. —
Einstök á sínum tíma
Gertrude Stein var einstök á sínum tíma og
Helga Bachmann er einstök á okkar tíma
— því hún er Gertrude. Hún er ein á svið-
inu í rúma tvo tíma og sviðið er vinnustof-
an og vinnustofan er heimilið. Við vitum
að Gertrude Stein var rithöfundur og að
hún bjó í París, lengst af á rue de Fleurs
númer tuttugu og sjö — og að hennar stíll
einkenndist af endurtekningum og ein-
faldri orðanotkun og húmor. En hvernig
manneskja er Gertrude Stein?
„Líf hennar hefur verið skemmtilegt,"
segir Helga. „Hún hefur lifað því þannig
— kunnað að njóta þess sem augnablikin
sendu henni — og yrði hún fyrir leiðind-
um, þá bjó hún bara til eitthvað skemmti-
legt fyrir sig — eitthvað annað.
Hún er manneskja sem veit afskaplega
vel hvað hún vill — ég held hún hafi
snemma komist að því hvað hún vildi með
sínu lífi. Eitt sem einkennir hana er hve
afdráttarlaus hún er gagnvart öðrum —
hún er mjög hreinskiptin persóna — ekk-
ert að ergja sig á því að umgangast fólk
sem henni líkar ekki við — enda af hverju
ætti maður að gera það — ég segi það.“
ekkert að róla
SÉR í LJÓSA-
KRÓNUNUM...
Við Helga sitjum á Lækjarbrekku og
Helga er Helga — en af því við ætlum að
halda áfram að tala um Gertrude Stein, þá
vitna ég í leikritið þar sem hún segir: „Erf-
iðast við að vera snillingur er að þurfa að
hanga alla daga og gera nákvæmlega ekki
neitt — maður bara verður."
„Já, þetta er svona viss húmor. Ég hef
mjög sterkt á tilfinningunni að Gertrude
hafi í ríkum mæli notið þess að vera til, þó
hún hafi ekkert verið að róla sér í ljósa-
krónunum allar nætur.
Höfundurinn, Marty Martin, sem er am-
erískur gyðingur eins og Gertrude, hefur
greinilega verið á höttunum eftir að ná
þeim stíl sem hún ritaði, og tekist ótrúlega
vel, enda höfundur í góðri þjálfun — hann
hefur skrifað yfir fjörutiu leikrit, m.a. um
Söru Bernhard og Michelangelo.
Það hefur ýmislegt verið sagt um Ger-
trude, þú veist — ummæli annarra — og
haft er eftir prófessor James, kennara
hennar við Harvard-háskólann, þar sem
hún las sálarfræði: Hún er greindasti
nemandi sem ég hef nokkurntíma haft.
Það eru nokkuð stór orð — en kannski
sönn.
Já, hún er fædd í Kaliforníu. Maður
finnur að hún hefur orðið mjög snemma
meðvituð um sitt umhverfi og komist að
„Þetta er sérkennilegasti texti sem
ég hef komizt í kynni rið. Stíiiinn er
þannig, að þar er enginn beinn sögu-
þráður sem styðjast má rið. Sro er
líka hitt að þessi elska notar aldrei
kommur eða spurningarmerki og alls
engan þessháttar óþarfa.(i
þvi að þar var ekki staður fyrir hana, stað-
ur sem hún gat notið sín á. Hún fór til
Parísar á þrítugsaldrinum ásamt Leo
bróður sínum, sem var listfræðingur með
meiru. Hann fór á undan — fann íbúðina á
rue de Fleurs. Þar er það, sem hún tekur
þá ákvörðun að helga sig ritstörfum."
SlÐASKIPTI í
LlSTUM
„Áhugi þeirra systkinanna á listum var
kveikjan að kynnum þeirra við listafólk
enda lögðu þau mikið á sig til að leita uppi
verk eftir nýlistamenn þeirra tíma sem
enn voru óþekktir. Einn þeirra var Pic-
asso. Þau söfnuðu verkum og breyttu
heimili sínu í — ja, hún kallar það „alþjóð-
legan helgidóm nútímalista". Þarna kom
klíkan saman hjá Stein-systkinunum, þar
urðu hin skemmtilegustu partý. Þetta er
um aldamótin og þá urðu slík siðaskipti í
Iistum að hrein unun er að kynnast þeim
hreyfingum sem þarna eru í gangi.
Það má segja að um kúvendingu sé að
ræða, ýmsu því sem var hefðbundið er
fleygt og aðrar stefnur fara að halda inn-
reið sína. Gertrude ætlar að helga sig kúb-
ismanum í sínum ritstíl...! Það þarf heil-
mikinn viljastyrk og einbeitingu til að
standa við slíka ákvörðun — að freistast
ekki til að beita auðsóttari og léttari að-
ferðum til að koma sér á framfæri. Mér
finnst hún aðdáunarverð.
Heimildir segja að hún hafi fengið mjög
gott orð hjá kollegum sínum og gagnrýn-
endum, en almenningur var miklu frekar
furðu lostinn: Hvert er hún að fara?
Seinna á æfinni upplifir Gertrude það
að skrifa metsölubók, sjálfsævisögu Alice
B. Toklas."
En Gertrude var ekkert hrifin þegar
Picasso fór að yrkja ?
„Nei, takk. Hún var nýkomin heim frá
Ameríku þegar hún fékk þessar voðalegu
fréttir — hann var hættur að mála, búinn
að fleygja penslinum og konunni og öllu —
þá tók hún hann bara á beinið. Það var
mikil vinátta þ'eirra á milli. Það sem hún
hefur óttast var að hann gæfi sína snilli
upp á bátinn, við að skipta svo rækilega
um tjáningarform, óttaöist að hann færi
út í einhverja meðalmennsku,"
\
\
hvað Maður er
tilbúinn að missa
Hver var Alice?
„Alice — hún var æðisgengin. Besti vin-
ur Stein; frábær kokkur og stórkostlegur
einkaritari. En hún var enginn þræll, síður
en svo. Enda hugsa ég að Gertrude hafi
ekki kært sig um að hafa þræla nálægt sér.
Þær bjuggu saman frá því þær kynntust í
París og þar til Gertrude dó. Það var árið
1946. Alice var líka frá San Francisco."
Finnst þér erfitt að finna Gertrude í
sjálfri þér — eða sjálfa þig í Gertrude?
„Nei, mér finnst það ekki — ég heiti líka
Þrúður! Það hlýtur að hafa gert gæfumun-
inn. Já, já, það er hér með opinbert, ég
heiti Helga Þrúður."
Og nú bregður Helga á leik, því hún veit
að ég veit að Gertrude var feit, sagði það
sjálf — og Helga segir:
„Hún hafði það fram yfir mig að hún var
feit. En spik er bara dautt efni og við
leikum ekki dautt efni. Aftur á móti hef ég
verið feit, ég veit allt um hvernig það er.
En eins og hún segir sjálf: Að vera feitur
er hugarástand." Þögn. „Hefurðu séð
matreiðslubókina hennar Alice? Hún gaf
út matreiðslubók, bráðskemmtilega .. Já,
innan í öllu feitu fólki er fínleg og við-
kvæm manneskja. Þannig var Gertrude
líka.“
Hafðu alltaf lítinn þakglugga opinn —
segir í leikritinu, hefur þú alltaf lítinn
þakglugga opinn ?
„Þarna er hún að vitna í prófessor Jam-
es; eins og sá góði maður var vanur að
segja í fyrirlestrum sínum í Harvard,
þessum undraverðu fyrirlestrum; hafðu
alltaf lítinn þakglugga opinn. Alltaf. Ekki
sprunginn. Opinn.
Sannarlega er það samkvæmt minni
kokkabók, það er þessi spurning um ákveð-
inn sveigjanleika til að komast af, og að
gera sér grein fyrir hvað maður er tilbúinn
að missa. Það er mjög áríðandi held ég, að
gera sér grein fyrir því. Vinir manns eru
vinir manns ekki vegna einhvers, heldur
þrátt fyrir allt."
eins og með
GARÐ...
Ég lofaði einum lesenda Lesbókarinnar
að spyrja hvernig þú færir að því að
læra allan þennan texta. Það hefur víst
hver sína aðferð — getur þú lýst þinni?
„Já, ég get það, en ég verð nú að segja að
þetta er sérkennilegasti texti sem ég hef
komist í tæri við. Stíllinn er þannig að þar
er enginn beinn söguþráður sem styðjast
má við. Svo er líka hitt að þessi elska notar
aldrei kommur eða spurningarmerki og
alls engan þessháttar óþarfa. Venjulega
finnst mér ekki fara mikill tími í að læra
texta, hann lærir maður á æfingum, með
endurtekningunum. í þessu tilfelli dugði
það engan veginn. Ég fann fljótlega að að
það nægði ekki heldur að lesa textann yfir
í hljóði, heldur varð ég að lesa hann upp-
hátt til að fá hann gegnum þetta maka-
lausa gataspjald í heilanum. Strax í haust
setti ég mér það fyrir að læra tíu blaösíður
í senn. Þetta er eins og með garð sem er
fullur af arfa, þú reitir ekki burt illgresið
með því að ráðast á allan garðinn í einu,
14