Lesbók Morgunblaðsins - 23.02.1985, Qupperneq 3

E
F
N
LESBOK
@ [ö] [M] [ö] [u] [n] [1] £] [aI ® ® CD ® ®
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík. Framkvstj.:
Haraldur Sveinsson. Ritstjórar: Matthias Jo-
hannessen, Styrmir Gunnarsson. Ritstjórnar-
fulltr.: Gisli Sigurösson. Auglýsingar: Baldvin
Jónsson. Ritstjórn: Aöalstræti 6. Sími 10100.
ísland
var meðal fjögurra þjóða, sem fyrstar
fengu inngöngu í Sameinuðu þjóðirnar
eftir stofnun þeirra. Sá sem mestan þátt
átti í því var án efa Thor Thors, sendi-
herra í Washington. Þórarinn Þórarins-
son, fyrrum ritstjóri Tímans, var með
Thor á allsherjarþinginu 1954 og segir frá
því.
Forsíöan
Myndin er af skúlptúr úr brenndum leir
eftir Kristjönu Samper, — ein af mörgum
myndum úr þessu forna efni á sýningu á
Kjarvalsstöðum, sem opnuð verður í dag.
Þar verða líka málverk eftir Rebekku Rut
og í Lesbókinni er fjallað um báðar þessar
listakonur.
Útilegumenn
þar á meðal Eyvindur og Halla — höfðu
komið sér fyrir hjá Arnarfelli undir
Hofsjökli, — grafið þar innan hól og komið
sér vel fyrir. En þau voru of stórtæk í
sauðfjárslátrun og bændur gerðu aðför að
þeim 1762. Þá var ekki um annað að gera
en flýja uppá jökulinn.
Boðskapurinn
á flokksþinginu í Moskvu er á alveg sér-
stöku táknrænu helgimáli. Flestir hafa
engan áhuga á honum, enda er kenningin
mjög hol að innan og sovézka hugmynda-
fræðin heldur áfram að leggja áherzlu á
kanónur og kúlur í stað kjötkatla og
korns. Síðari hluti samantektar um sov-
ézkan veruleika samtímans.
WERNER ASPENSTRÖM
Augu
JÓHANN HJÁLMARSSON þÝDDI
Mörg ár bjó ég í leiguherbergi sem sneri í norður
og áttaði mig illa á augum fólks.
(Þannig var komið fyrir mér.)
Eftir það bjó ég í herbergi sem sneri i austur
og áttaði mig illa á augum fólks.
(Það var mér sjálfum að kenna.)
Nú bý ég í suðurherbergi
og átta mig illa á augum fólks.
(Of seint að breyta til.)
I dag er óvenju kyrrt.
A neðri hæðinni hefur einhver neglt nagla í vegg
og lagt frá sér hamarinn.
Greniskógurinn þýtur við dyr og þröskuld
og við langborðið sem bróðir minn smíðaði.
Kvistaugu horfast í augu við mig.
Einhver sem var mjög tímabundinn sagði:
„Hefði ég tíma myndi ég skýra allt.“
Ég hef haft nógan tíma.
Samt get ég næstum ekkert skýrt.
Werner Aspenström (f. 1918) er eitt at helstu skáldum Svia og á sæti í sænsku
akademiunni. Augu birtist i Ijóðabók hans, Sorf sem kom út i fyrra.
Þýd.
„Er andinn bær aö
rengja sig sjálfan?“
annig spyr Einar Ben.
hvort maðurinn sé fær
um að rannsaka sitt eig-
ið sjálf. Vissulega er það
þverstæðuhugsun, að
rannsóknartæki svo sem
heilinn geti rannsakað
nema einstaka hluta
sína hvern með öðrum en alls ekki grund-
vallargerð sjálfs sín. Til þess yrði rann-
sóknartækið að hverfast um sjálft sig. Við
verðum líklega að bíða eftir því að tölvan
fái nóg skyn til að rannsaka okkur í grunn.
Ekki er það álitlegt.
Eftir að hafa heyrt Nóbelana síðustu
ræða um lífið og tilveruna, finnst manni
að allir standi nokkurn veginn jafnt að
vígi að leggja orð í þann belg, og var nú
reyndar vitað fyrr, að það skiptir ekki máli
í umræðum um hina óræðu gátu mannlífs-
ins, hvort þar ræðast við menn með
greindarvísitöluna 100 eða 110 fremur en
það skiptir máli, hvort menn sem seilast
til stjarnanna eru 100 eða 110 sm á hæð.
Eitt af því sem langmestur hluti manna,
heimskra sem gáfaðra, telur sig vita með
vissu af langri reynslu stakra fyrirbæra
hins daglega mannlífs er, að á bak við
þekktan heim mannsins sé dulinn heimur
eða dulin öfl. Hins vegar er maðurinn ekki
viss um, hvort þessi dularheimur eða dul-
aröfl eru í honum sjálfum eða utan sín.
Það er því sjálfgefið að maðurinn reyni að
rannsaka þessi fyrirbæri, sem þrátt fyrir
dul eru staðreynd mannlífsins.
Þá rísa upp raunvísindamenn, svonefnd-
ir af sjálfum sér, samanber nýlegar þræt-
ur í Lesbók og segja að þessar rannsóknir
geti ekki kallazt vísindi, þar sem forsend-
an fyrir vísindum sé sú að hægt sé að
sannprófa niðurstöður með síendurtekn-
um tiiraunum við nákvæmlega sömu að-
stæður hverja og eina. Þetta sé ekki hægt í
rannsókn dulfyrirbæri og af því séu þau
fræði gervivísindi.
Nú er það ljós að renna upp fyrir mann-
inum, að raunvísindi séu gervivísindi og
hafi byggt okkur gerviheim. Vissulega með
síendurteknum tilraunum, snúið hverjum
steini fyrir sér á ótal vegu þar til hann sat
traustlega á næsta steini fyrir neðan. Þótt
hver steinninn falli að öðrum, ef sá neðsti
hefur verið skakkt lagður, þá hallast allur
veggurinn og það dugir heldur ekki að
stíga með varúð hvorum fætinum fram
fyrir annan, til að komast leiðar sinnar, ef
haldiö er af stað í skakka átt.
Gerviheimur raunvísinda, sem við búum
nú í, er allur hornskakkur, einn veggur
byggingarinnar hlaðinn til himins og end-
ar þar í strýtu, og hallast ískyggilega yfir
okkur en annar veggur nær tæpast úr jörð,
allar dyr hurðarlausar og ekkert er þakið.
Maðurinn hríðskelfur í þessari byggingu
af kulda og hræðslu. Er það nema von að
hann vilji leita að þeim dularheimi, sem
geymir máski uppruna hans eða er fullur
af dularkröftum, sem af einhverjum
ástæðum, og að því er sýnist algerlega af
handahófi, eiga það til að grípa inn í líf
hans. Auðvitað hlýtur sú spurning að
vakna í leiðinni, hvort einhver eða ein-
hverjir séu að gera tilraunir með okkur.
Öll staðbeztu dularfyrirbæri gerast með
þeim hætti að það er ekki hægt að endur-
taka þau. Þau gerast með hinum ólíkustu
mönnum úti í hinu daglega lífi og óháð
tíma og rúmi, það er gerast óvænt og við
alls kyns aðstæður. Það er til að mynda
aðeins einu sinni á langri ævi að mann
dreymir draum, sem ótvírætt sýnir að
hann hefur ferðazt í tímanum og séð fyrir
orðinn atburð og stundum verður óskiij-
anleg kraftverkan að algeru veruleikafyr-
irbæri, eins og hjá togaraskipstjóra, sem
stendur við brúarglugga og er að sigla inná
erlenda höfn í svarta myrkri og haugasjó,
fékk ekki út lóðs vegna veðurs en lá á að
taka land með veikan mann. Hann ákveður
að keyra inn eftir korti sínu og innsigl-
ingarljósum. Allt i einu á leiðinni inn
stekkur skipstjórinn á manninn við stýrið,
hrindir honum frá og snýr stýrinu sem
óður maður í borð og um leið skipinu út á
aftur. Skipstjórinn gat enga grein gert
fyrir athöfnum sínum, nema þá að hann
hafi skyndilega orðið vitlaus, en hætti
samt við að fara inn. Morguninn eftir kom
lóðsinn út og sagði skipstjóranum að dag-
inn áður hefði sokkið skip í hinni réttu
innsiglingu, og hann hefði farið beint á
það ef hann hefði siglt áfram inn eftir
innsiglingarljósunum og enginn maður
bjargazt. Eða það sitja fjórir menn í lúkar
á skipi, sem liggur fram á Reykjavíkur- '
höfn og það er allt í einu farið að hamast í
keðjukassanum undir lúkarsgólfinu
fremst. Þeir höfðu engan frið í lúkarnum
fyrr en þeir tóku til þess ráðs að slaka út
allri akkeriskeðjunni í blíðskaparveðri.
Örstuttu síðar rauk hann upp með ofsa-
veður og skip þeirra hefði umsvifalaust
farið upp í kletta, ef þeir hefðu ekki verið
búnir að slaka út meiri keðju. Það er ekki j
vitað tii að nokkur mannanna síðar á sinni
ævi hafi reynslu af dularfullu fyrirbæri.
Mannlífið er fullt af svona stökum fyrir-
bærum sem ekki er hægt að endurtaka.
Vísindamenn í dulsálarfræði verða líklega
eða reyndar efalaust að byrja á því að
kasta fyrir róða aðferðum „raunvísinda-
manna" ef þeir vilja ekki lenda strax í
öðrum gerviheimi eins og þeir.
Þá er það auðvitað fjarstæða, að „raun-
vísindamenn" geti helgað sér alla vísinda-
starfsemi af þeim vinnubrögðum sem þeir
sjálfir nota.
Vísindin eru leit að sannleika. Það er
aðalskilgreiningin á hugtakinu og það er
ekki til nein löggilt leið til leitar að sann-
leika.
ÁSGKIK JAKOBSSON
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 23. FEBRÚAR 1985 3