Lesbók Morgunblaðsins - 23.02.1985, Qupperneq 6

og Hans var ákveðið að fulltrúar íslands
skyldu vera fjarverandi, þegar atkvæði
væru greidd, þannig var farið eftir fyrir-
mælum ríkisstjórnar og Alþingis, án þess
að bein hjáseta kæmi til greina.
Mendes-France
Talsvert óvenjulegur atburður auðveld-
aði fjarveruna, ef ég man rétt.
Mendes-France, forsætisráðherra
Frakka, var þá staddur í Bandaríkjunum
og átti að ávarpa allsherjarþingið mánu-
daginn 22. nóvember, en að lokinni ræðu
hans átti að hefjast umræða um ályktanir
fjórðu nefndar, þar á meðal Grænlands-
málið.
Mendes-France stóð á þessum tíma á
hátindi frægðar sinnar. Amerísk blöð
skrifuðu þá mikð um hann og var ljóst af
skrifum þeirra, að Bandaríkjamenn bæði
dáðu hann og tortryggðu.
Það dró aukna athygli að ræðunni, að
um þessar mundir voru viss tímamót í
málum Evrópu. Búið var að ganga frá
samningum um að Vestur-Þýskaland tæki
þátt í vörnum Vestur-Evrópu og fengi því
aðild að Atlantshafsbandalaginu. Sovét-
menn höfðu snúist öndverðir gegn þessu
og hótað að svara þessu með stofnun nýs
hernaðarbandalags í Austur-Evrópu sem
þeir gerðu líka vorið 1955 (Varsjárbanda-
lagið).
Ræðu Mendes-France var beðið með
slíkri forvitni að sennilega hefur fundur-
inn, þegar hann flutti ræðuna, verið einn
sá allra fjölsóttasti í sögu allsherjarþings-
ins.
Menn urðu ekki heldur fyrir vonbrigð-
um. Mendes-France var ómyrkur í máli og
talaði ekki að ýmsu leyti eins og Banda-
ríkjamenn hefðu helst kosiö. Það gladdi þá
hins vegar mikið, að hann tók eindregna
afstöðu með væntanlegri þátttöku Vest-
ur-Þjóðverja í vörnum Vestur-Evrópu.
Hann taldi þá hótun Rússa síður en svo
skelfa sig, að stofnað yrði hernaðarbanda-
lag í Austur-Evrópu. Þvert á móti gæti
það auðveldað samninga milli austurs og
vesturs síðar að bandalögin yrðu tvö.
Það vakti nokkra athygli, að fulltrúi
Rússa hjá Sameinuðu þjóðunum, Andrei
Vishinsky, var ekki mættur til að hlusta á
Mendes-France. Sumir skýrðu þetta með
því, að hann væri að búa sig undir stór-
ræðu, sem hann ætlaöi að flytja daginn
eftir á fundi stjórnmálanefndarinnar.
Ástæðan var þó önnur. Nokkru eftir að
umræður hófust um nýlendumálin, kvaddi
forseti allsherjarþingsins sér hljóðs og
kvaðst verða að rjúfa umræður vegna al-
varlegra tíðinda, sem væru þau, að Vish-
insky hefði látist um morguninn.
Því hafði hins vegar verið haldið leyndu
um sinn svo að andlátsfréttin birtist ekki
síðar í Moskvu en New York. Sennilega
hefur líka verið tekið tillit til Mendes-
France.
Fráfall Vishinskys
Fréttin um andlát X'ishinskys kom á
óvart. Þó hann væri orðinn rétt sjötugur,
virtist hann vel frískur. Kvöldið áður hafði
hann setið veislu, sem haldin var til heið-
urs Mendes-France og leikið þar við hvern
sinn fingur. Hann hafði farið snemma á
fætur um morguninn og farið að vinna að
ræðunni. Skyndilega hné hann niður og
var allur.
Eftir að forseti þingsins hafði tilkynnt
lát Vishinskys sleit hann fundi, en til-
kynnti sérstakan minningarfund næsta
dag. íslenska sendinefndin þurfti því ekki
að hyggja til fjarveru þennan dag.
Eftir langan minningarfund um Vish-
insky daginn eftir, var gefið fundarhlé og
gátu íslensku fulltrúarnr þá skotist burt,
en síðan áttu að hefjast umræður um
Grænlandsmálið. Undir þessum kringum-
stæðum gat fjarveran verið eðlileg.
Ég verð að játa, að mér var talsvert
hugsað um fortíðina á hinum langa minn-
ingarfundi um Vishinsky. Hann hafði ver-
ið aðalsaksóknari ríkisins í málaferlum
Stalíns gegn ýmsum helstu leiðtogum
kommúnista, sem enduðu með syndajátn-
ingu þeirra og dauðadómi yfir þeim. Síðan
hafði hann verið víðfrægur.
Það rifjaðist upp fyrir mér, sem ég hafði
skrifað um hann á þessum tíma, og var
ekki allt sem vinsamlegast.
Nú söknuðu fulltrúarnir á allsherjar-
þinginu hans á vissan hátt. Ég skrifaði þá
fréttagrein, þar sem m.a. sagði á þessa
leið:
„Augljóst var, að mönnum hafði brugðið
við hin óvæntu tíðindi. Fyrirvaralaust
hafði verið brottkvaddur sá maður, sem
meira en nokkur annar hafði verið umtal-
aður í sambandi við störf SÞ og með sér-
stökum hæfileikum sínum hafði stuðlað að
því að gera garðinn frægan. Menn áttu
erfitt með að átta sig á því, að þeir myndu
ekki framar eiga eftir að hlusta á Vish-
insky halda eina af hinum annáluðu ræð-
um sínum. Hinn hvíthærði öldungur, sem
á fundum allsherjarþingsins og stjórn-
málanefndarinnar sat venjulega sístarf-
andi við borð sitt, — ýmist við ræðuflutn-
ing eða að skrifa athugasemdir eða ræður
— myndi ekki framar skipa það sæti.
Aldrei framar myndu þeir heyra þennan
lágróma mælskumann, er fylgdi máli sínu
oft eftir með talsverðum handahreyfing-
um, varpa fram hinum nöpru ásökunum
sínum, kryfja miskunnarlaust til mergjar
veilurnar í málflutningi andstæðinganna,
gera aukaatriði að höfuðatriðum og blekk-
ingar að staðreyndum, vera illyrtan og
stóryrtan eða blíðmálan og kurteisan, —
leika yfirleitt eins vel á alla hina ólíku
strengi hins snjalla málflutningsmanns
eftir því sem við átti hverju sinni.“
ÓSIGUR THORS 1960
Thor Thors átti þess vafalaust kost eftir
formennsku sína í sérstöku stjórnmála-
nefndinni á allsherjarþinginu 1954 að
hljóta áfram virðingarstöðu á næstu þing-
um, en hann setti sér hærra mark og hafði
þar jafnt ísland og sjálfan sig í huga.
Takmark hans var að verða forseti alls-
herjarþingsins. Til þess að ná því marki
varð hann að bíða til 1960, því að fyrr kom
ekki röðin að því að forsetaembættið félli
Evrópuríki í hlut.
Áður en Thor gaf kost á sér, mun hann
hafa rætt við Cabot Lodge, aðalfulltrúa
Bandaríkjanna hjá Sameinuðu þjóðunum,
og talið sig hafa fengið góða von um stuðn-
ing hans. Hann átti líka stuðningi að
fagna hjá ríkjum rómönsku Ameríku.
Norðurlönd studdu hann eindregið.
Ósigur hans í keppninni um forsetaemb-
ættið var hins vegar nokkurn veginn ráð-
inn eftir að Frederick H. Boland, aðal-
fulltrúi írlands hjá Sameinuðu þjóðunum,
gaf kost á sér.
Eftir það mátti heita ljóst, að Thor fengi
ekki stuðning Cabots Lodge eða Banda-
ríkjanna, — en eins og þá var ástatt á
allsherjarþinginu réði afstaða Bandaríkj-
anna úrslitum.
Skýringin á þessu er m.a. sú, að þetta
haust fóru fram forsetakosningar í Banda-
ríkjunum. Cabot Lodge hafði verið valinn
varaforsetaefni repúblikana, en John F.
Kennedy forsetaefni demókrata. Þeir
Lodge og Kennedy höfðu áður keppt um
sæti öldungadeildarþingmanns í Massa-
chusetts og Kennedy tekist að fella Lodge.
Vitað var, að þar höfðu atkvæði íra ráðið
úrslitum, en þeir eru fjölmargir í Massa-
chusetts, en ekki síður í New York-ríki, en
fri hefur oft gegnt borgarstjóraembættinu
í New York. Það skipti miklu fyrir repúbl-
ikana í forsetakosningunum 1960 að reyna
að tryggja sér sem mest fylgi f ra, en hætta
var á, að þeir hefðu snúist gegn repúblik-
önum, ef hægt hefði verið að kenna Lodge
um, að hann hefði komið í veg fyrir að fri
yrði forseti allsherjarþingsins.
Undir þessum kringumstæðum var erf-
itt fyrir Lodge að gera annað en að styðja
Boland, enda varð það niðurstaðan og sig-
ur Bolands þannig tryggður. Það styrkti
líka Boland, að hann var búinn að vera
aðalfulltrúi íra hjá Sameinuðu þjóðunum í
fjögur ár og unnið sér í því starfi vinsældir
og traust.
Loks bættist það við, að þriðji keppand-
inn var með í leiknum, en það var Jiri
Nosek, aðalfulltrúi Tékkóslóvakíu hjá
Sameinuðu þjóðunum. Hann var í miklu
áliti. Um skeið var ekki talið útilokað, að
hann gæti náð kosningu, ef atkvæði skipt-
ust jafnt milli Thors og Bolands. Banda-
ríkin hertu því róðurinn fyrir Boland. Úr-
slitin urðu þau, að Boland fékk 46 atkvæði,
Nosek 25 og Thor 9. Þrátt fyrir hinn mikla
áróður Bandaríkjanna, sem vafalaust
reyndu að fá Thor til að draga til baka
framboð sitt, fékk hann öll atkvæði Norð-
urlanda, ísraels og þriggja ríkja rómönsku
Ameríku.
fsrael átti Thor Thors sérstakar þakkir
að gjalda, en hann hafði sem framsögu-
maður stjórnmálanefndarinnar átt góðan
þátt í að koma í veg fyrir miklar deilur um
inngöngu ísraels, þegar það mál var rætt á
allsherjarþinginu. Ábba Eban minntist
þessarar framgöngu Thors mjög lofsam-
lega í ævisögu sinni.
Það var revnsla mín frá allsherjarþing-
inu 1954, að Island átti mikilsmetinn full-
trúa á alþjóðavettvangi, þar sem Thor
Thors var. Þetta álit mitt átti þó eftir að
styrkjast meira og ég gerði mér góðar von-
ir um að hann yrði kosinn forseti allsherj-
arþingsins 1960, en sérstök atvik komu í
veg fyrir það, eins og hér hefur verið rakið.
Thors Thors verður ekki svo getið, að
ekki sé minnst á konu hans, Ágústu Ing-
ólfsdóttur. Hún var ekki síður glæsilegur
og góður fulltrúi fslands. Ég minnist þess,
þegar ég kom inn á veitingastað í London
haustið 1937 og sá þau hjón saman í fyrsta
sinn. Þau voru glæsileg hjón.
Fróðlegt er að bera saman allsherjar-
þingið 1954 og 1984. Árið 1954 áttu ekki
nema 60 ríki aðild að Sameinuðu þjóðun-
um og þar af aðeins þrjú Afríkuríki (Eg-
yptaland, Eþíópía og Líbería). Flest ríkin,
sem hafa bæst við síðan 1954, voru þá ný-
lendur. Svipurinn yfir allsherjarþinginu
var að ýmsu leyti virðulegri þá en nú. Með-
al annars bar þá meira á þekktum stjórn-
málamönnum, sem vöktu sérstaka athygli
vegna ferils síns. Nú eru embættismenn í
yfirgnæfandi meirihluta. Yfirbragðið er
hversdagslegra og bjartsýnin minni, því að
þrátt fyrir kalda stríðið ríkti enn 1954
mikil trú á framtíð Sameinuðu þjóðanna.
Þótt sú trú hafi talsvert dvínað, hefur
hlutverk Sameinuðu þjóðanna og mikil-
vægi síst minnkað og ef til vill reynist það
styrkur, að nú er litið á þetta raunsærri
augum en fyrir 30 árum.
Þórarinn Þórarinsson er fyrrverandi ritstjóri Tlmans.
w W
u R M 1 N U H O R N I
Að Grípa I Tómt
ísli Sigurbjörnsson,
sem er kunnastur
þeirra manna sem
beitt hafa sér fyrir
velferðarmálum aldraðra hér á
landi, ritar 29. janúar sl. í
Morgunblaðið eftirfarandi orð:
„Flestir segja ekki neitt og
gera heldur ekkert, en verða
svo fokvondir, þegar þeir grípa
í tómt og engin pláss eru til.“
Hann er hér einu sinni enn
að tala um hælislsysi gamla
fólksins, sem hann kveðst hafa
barist fyrir að liðsinna í hálfa
öld.
Hvernig skyldi standa á því,
að svona örðugt skuli vera að
opna augu almennings fyrir
nauðsyn stórtækra almenn-
ingssamtaka um þessi mál?
Ég held að miklu ráði sú al-
genga tregða hjá fólki, að átta
sig á því í tíma að okkar þjóð-
félag er í svo ótalmörgu allt
öðruvísi en það var í tíð fyrri
kynslóða. Og svo það, að ótrú-
lega margir eru haldnir hinni
miklu blekkingu sem segir
þeim, að mér og mínum sé
borgið, ég muni aldrei komast
á vonarvöl.
Hér á landi farast eins
margir af slysum og í styrjöld-
] um hjá þeim þjóðum sem við
slíkt eiga að búa. Reykinga-
krabbinn, áfengis- og fíkni-
efnastríðið tekur líka sína
skatta. Auðvitað er í hópi þess
fólks, sem deyr á góðum aldri,
sumir þeirra, sem myndu ann-
ars annast foreldra sína í ell-
inni. Þeir, sem á annað borð
verða gamlir og eiga þá lifandi
börn, hljóta oft að horfast í
augu við þá staðreynd, að
næsta kynslóð, kannski tutt-
ugu til tuttugu og fimm árum
yngri, er sjálf komin á fallandi
fót og að oft má ekki á milli sjá
hvor ættliðurinn er úttaugaðri
og þreyttari en hinn, og því
báðar jafn óhæfar til að veita
hinni lið. Ég veit um það dæmi
úr sömu fjölskyldunni að góðir
vandamenn urðu með fárra ára
millibili að úthýsa tveimur
nánum ættingjum komnum yf-
ir nírætt.
Fólk Á Félags-
MÁLAALDRI
Þess vegna ættu þeir, sem nú
eru á félagsmálaaldri og gætu
sýnt fyrirhyggju, að koma upp
íþúðum fyrir aldraða eða
stuðla að því með einhverjum
hætti að roskið fólk geti tekið
sig upp úr alltof stórum íbúð-
um í tæka tíð. Skynsamlegar
hugmyndir hafa margar komið
fram. En að mestu er látið
sitja við orðin tóm.
Þú, sem þessar línur lest, ert
kannski tæplega fimmtugur og
foreldrar þínir og tengdafor-
eldrar enn vinnandi fólk í eigin
íbúð. Þegar þú lítur yfir
mannvænlegan hóp fólks á
góðum aldri í fjölskylduboðum
ertu ekki að velta vöngum yfir
því, að fyrr en varir hlýtur það
vandamál að koma upp, að
dauði, sjúkdómar og ellihrörn-
un segja til sín. Þetta er
sjálfstætt fólk við góð efni,
sem leysir sjálft úr sínum
vanda hugsar þú.
En viðhorfin eru fljót að
breytast; peningar, góð og mik-
il húsgögn og íallegt heimili
hjálpa ekki. Það er nú einmitt
þetta síðast talda, sem oft
fremur eykur vandann en leys-
ir hann. Ekkja, eða ekkill, situr
ein í fallegu stofunum sínum,
tíminn líður hægt, yngra fólkið
hefur vonda samvisku. Alltof
sjaldan má það vera að því að
koma í heimsókn. Og hvað
duga raunar stuttar og strjálar
heimsóknir til þess að lækna
nagandi einsemd?
SÖNN SAGA
Gömul kona, sem alla ævi
hafði þrælað sér út fyrir börn
sín og barnabörn, átti sinn
kofa og þar vildi hún búa og
hvergi annars staðar. Loks
kom að því að ekki þótti
mannsæmandi að láta hana
vera þar eina. Stúlka ein úr
barnabarnahópnum, einstak-
lega góð og elskuleg, en með
dálítinn líkamlegan ágalla,
sem gerði hana ekki eins eftir-
sóknarverða á giftingarmark-
aðnum, var ráðin til þess að sjá
um gömlu konuna, ömmu sína.
íbúðin þeirra var góð stofa og
eldhús. Áfastur húsinu var svo
bílskúr fullur af rusli. Stúlkan
hafði tekjur af ræstingu á
skóla í nágrenninu. Alltaf
fækkaði þeim, sem máttu vera
að því að leysa stúlkuna af
hólmi þau kvöld sem hún
þurfti ekki að ræsta skólann.
Stúlkunni fannst þetta ekki
skemmtileg ævi. Hún 3á fram á
að hún myndi pipra og það
hafði hún ekki hugsað sér. Éft-
ir nokkurra ára heilabrot fékk
hún því ráðið að bílskúrinn var
tæmdur og leigður ungum og
meinleysislegum manni, sem
hafði það fyrir aukavinnu eða
föndur að gera við bíla. Stúlk-
an bauð honum auðvitað
nokkrum sinnum kaffisopa,
þegar hann kom til að fá lánað-
an síma. Og fyrr en varði var
hún „auminginn“, eins og góð-
ar nágrannakonur komust að
orði, farin að þykkna undir
belti.
Ég hef breytt þessari sögu
dálítið, svo hún meiði engan,
en annars er hún sönn. Skiln-
ingsríkur læknir gat loks
sannfært gömlu konuna um að
einn af hennar mörgu sjúk-
dómum væri þess eðlis, að
hann væri einkar forvitnilegur
fyrir þá sem ættu að varðveita
heilsu þjóðarinnar. Og þar sem
sú gamla var orðin heyrnar og
sjónlítil varð aldrei úr því, að
hún kæmi aftur heim til sín.
En í hvert skipti, sem umrædd
stúlka kom í heimsókn, fór hún
aftur til baka með vonda sam-
visku. Og kann ég ekki söguna
lengri.
JÓN (Jr VÖR
Ef þú vilt
veröa gamall