Lesbók Morgunblaðsins - 11.05.1985, Blaðsíða 5

Viö vorum alveg sannfærð um
að sú gamla Edith Piaf væri aö
sveima hér um á frumsýningu, því
hún stríddi okkur svo mikið, að það
var ekki alveg eðlilegt — og allt í
gegnum rafmagn, míkrófónninn fór
úr sambandi, sem ekki á að geta
gerst, og röð af viðlíka atvikum
íí
kærði sig kollótta, hún vildi lifa það sem
hún söng. t
Veistu það, að ég held að öll ástarsam-
bönd hennar hafi í rauninni byggst á
þessu, að hún hafi kastað sér ut í þau til
þess að geta haldið áfram að syngja um
ástina. Það virtist henni nauðsynlegt að
vera alltaf yfir sig ástfangin til að geta
túlkað söngvana af sannri tilfinningu.
Hún lifði alltaf í tilfinningalegri spennu.
... nú ég þekki t.d. vel þessa sjálfseyð-
ingarhvöt í sjálfri mér, þó ég virki hana
ekki í stórum mæli í lífi mínu, þá þekki ég
hana, get gripið til hennar. í rauninni held
ég að sjálfseyðingarhvötin búi í okkur öll-
um, þó hún komi ekki alltaf fram — en þú
t.d. reykir þó þú vitir hve óhollt og eyði-
leggjandi það er — nú, ég geri það líka ...
bara svo ég taki nærtækt dæmi. Leikritið
lýsir Piaf á ólíkum aldursskeiðum, henni
er fylgt frá því hún er kornung götustelpa
og þar til yfir lýkur. Það er óneitanlega
spennandi viðfangsefni að giíma við þær
breytingar sem eiga sér stað á jafn
stormasömum lífsferli og hennar.
Eitt er einkennandi fyrir Piaf, hún átti
vini og kunningja bæði úr efstu og neðstu
þrepum samfélagsins. Hún var trú upp-
runa sínum og það fólk sem hún kynntist í
æsku bjó alltaf i henni. Hún umgekkst
alltaf tvo gjörólíka hópa fólks og var að
því leyti eins og tvær manneskjur. Annars
vegar voru mellurnar og smákrimmarnir
og hins vegar fólk úr frönsku menning-
arklíkunni."
Holl TILBREYTING
Edda hefur verið fastráðin við Þjóðleik-
húsið (og er reyndar enn) síðan 1980, en
fékk „leyfi“ frá störfum til að leika með
Leikfélagi Akureyrar. Síðan 3. janúar sl.
hefur hún því búið á Akureyri og
kannski ekki úr vegi að spyrja hvernig
það sé að vinna svo fjarri fjölskyldunni
og sínum fasta vinnustað.
„Já, ja — ég held að svona skipti á leik-
urum milli leikhúsa séu í rauninni mjög
holl, ekki bara fyrir leikarana heldur líka
fyrir áhorfendur. Og þegar um er að ræða
skipti milli landshluta, eins og í mínu til-
felli, þá hefur það mjög endurnýjandi
áhrif — nýtt umhverfi — nýir mótleikarar
... Mér finnst þetta góð tilbreyting.
Nei, ég hef ekki fjölskylduna hjá mér
hérna nema að litlum hluta, þeir feðgarnir
voru hérna yfir páskana. Já, við eigum níu
ára son, Fróði heitir hann — ég hafði hann
hjá mér fyrstu tvo mánuðina og þá var
hann í skóla hérna, í janúar og febrúar, en
nú er hann aftur kominn í skóla fyrir
sunnan, og þá er ég ein hérna ... Jú, jú,
móðurhjartað er náttúrleg alveg að deyja
úr samviskubiti, eins og gengur þegar
brugðið er út af vananum. En Fróði er hjá
pabba sínum og heldur sínu striki — ég
held nú líka að börn hafi ekki gott af að
vera ofvernduð."
Eiginmaður Eddu er Finnur Torfi Stef-
ánsson, lögfræðingur og verðandi tón-
skáld...
Við erum komnar inn í búningsherbergi,
þar sem Sigríður er tekin til við að farða
andlit Eddu og við erum allt í einu far-
nar að horfa hvor á aðra í speglinum —
Edda þarf að halda andlitinu sem mest í
kyrrstöðu — það er t.d. mikil nákvæmn-
isvinna að teikna augnabrúnirnar sem
eru heilmikill hluti af gervinu. Allir
leikararnir eru mættir — Þráinn búinn
að hella uppá kaffi. Hárgreiðslumeistar-
inn Elsa Björnsdóttir er líka mætt og
mér hættir að lítast á að vera að trufla
undirbúningsvinnuna í þeim tiltölulega
þröngu húsakynnum, sem leikarar búa
við baksviðs. En andi vinsemdar er ríkj-
andi og sneitt er hjá árekstrum af lipurð
— Edda heldur ró sinni og heldur áfram
að spjalla.
„Jú, víst er ég andstæða við Edith Piaf,
það kemur meðal annars fram í því að ég
er búin að vera gift sama manninum í
fimmtán ár. Ég held líka Kristín — í sam-
bandi við listina og lífið — að ég myndi
alls ekki „fungera" ef ég ætti að lifa eitt-
hvað í líkingu við það líf sem Piaf lifði. Ég
held að ef þú ætlar að hafa einhvern auka-
forða í listina, þá verðirðu að vera sæmi-
lega í ró gagnvart sjálfri þér. Að minnsta
kosti finnst mér það með sjálfa mig.“
Lárus Pálsson Stappaði í
Mig Stálinu
Efeinhver skyldi vera í minnsta vafa, þá
má taka það fram að Edda Þórarins-
dóttir á dágóðan leiklistarferil að baki,
enda búin að vera átján ár í faginu, eftir
að leiklistarnámi lauk, en hún útskrifað-
ist úr Leiklistarskóla Leikfélags Reykja-
víkur vorið 1967. Þá byrjaði Edda að
leika, fyrst hjá leikfélaginu Grímu og
síðan hjá Leikfélagi Reykjavíkur og
Þjóðleikhúsinu. Hvað viðvíkur söngnum,
þá lét Edda alvarlega til sin taka þegar
hún bæði lék og söng í sýningunni „Þið
munið hann Jörund“ hjá LR. En í fram-
haldi af þeirri sýningu varð til tríóið
„Þrjú á palli“, sem starfaði í tæp tíu ár
og Edda söng með því m.a. inn á sjö
hljómplötur. Edda hefur fengist við
stærri og smærri verkefni gegnum árin
og nokkur svo ólík sem frú Makbeð í
leikriti Shakespeare .hjá LR og Sally
Bowles í söngleiknum „Kabarett" hjá
Þjóðleikhúsinu. Á síðastliðnu leikári lék
hún stórt hlutverk á Litla sviði Þjóð-
leikhússins, Betu í „Lokaæfingu“ eftir
Svövu Jakobsdóttur.
Af því bakgrunnur Piaf, virðist svo
augljós, leikur mér hugur á að fá að vita
eitthvað um bakgrunn Eddu. Ég fæ að
vita að hún er elst af sex systkinum og
að heimilislífið hafi oft verið ansi fjör-
ugt. Svo verður Edda nánast hljóðlát og
ég skynja að öll sú saga er efni í annað
ævintýri.
Hvenær fékkstu fyrst áhuga á leiklist og
söng?
„Það var lengi að brjótast í mér hvort ég
ætti að fara i leiklist eða tónlist. Ég byrj-
aði í undirbúningsdeild fyrir söngkennara-
nám í tónlistarskólanum. Leiklistin var
meira eins og fjarlægur draumur, ég þorði
ekkert út í svoleiðis nám. Svo barst þetta
einhverntíma í tal heima hjá mér, þessi
togstreita mín og draumórar. Þá var þar
staddur Lárus Pálsson leikari, sem var
góður vinur pabba. Hann varð til þess að
stappa í mig stálinu. Hann hvatti mig til
að sækja um Leiklistarskóla Leikfélags
Reykjavíkur. Kannski lá jafnvel beinna við
að fara í Þjóðleikhússkólann, en Lárus
hafði mikla trú á ungum og vel menntuð-
um manni sem var orðinn leikhússtjóri í
Iðnó og einnig skólastjóri Leiklistarskól-
ans. Þessi ungi maður var Sveinn Einars-
son.
Gagga Lund Hefur Kennt
Mér Margt Mikilvægt
Ég tók Lárus á orðinu og fór i þann
skóla sem hann mælti svo með, og leiídist-
in hætti að vera fjarlægur draumur. Jafn-
framt leiklistarnáminu sótti ég söngtíma
hjá Göggu Lund. Þá var hún nýlega sest að
á íslandi og það var Jón Nordal, skóla-
stjóri Tónlistarskólans, sem ráðlagði mér
að fara til hennar, hún kynni það sem væri
gott fyrir leiklistarnema að Iæra, bæði í
söng og raddþjálfun. Ég hef verið í tímum
hjá henni meira eða minna allt fram á
þennan dag. Hún hefur kennt mér mikið
bæði í söng og raddþjálfun en kannski ekki
minna um lífið og listina. Ékki síst það að
taka listina alvarlega, fara aldrei ódýrar
leiðir. Gagga er lífsreynd og gáfuð og sjálf
hefur hún aldrei valið auðveldustu leið-
ina.“
Nokkuð sem ég ekki vissi áður er að
Edda var í leiklistarnámi í Englandi ár-
ið 1973.
Já, þá var ég í leiklistardeild háskólans í
Manchester, var þar I eitt ár. Það var mjög
hollt fyrir mig, tekið dálítið öðruvísi á
málunum en ég hafði kynnst áður. Þetta
var meira bókmenntalegs eðlis en í Leik-
listarskólanum og ég fór að lesa leikrit
með svolitið öðru hugarfari eftir þetta
nám mitt.“
Á hvað trúirðu?
„í lífinu eða listinni?"
Þú ræður.
„Já, það er víst óaðskiljanlegt. Ég held
einfaldlega að ég trúi á það að nálgast
sérhvert viðfangsefni, sérhvert verkefni
með jákvæðu hugarfari. Neikvætt hugar-
far eitrar og útilokar svo margt. Ég held
að sköpunargáfan sé einskis megnug,
nema hlúð sé að henni á jákvæðan hátt —
það held ég eigi við alla sem vinna að því
að virkja þá gáfu.“
Það er tæpur klukkutími, þar til sýning
hefst. Það er uppselt. Tími til að hita
upp oggera raddæfingar — ogfyrir mig
að þakka fyrir spjallið...
Hpnaskilnaðfr
sem ganga fljótt fyrir sig
eru skástir fyrir barnið
Börn verða hrædd við
deilur og þeim gengur
illa að leysa vandamál
fullorðnum, þegar
skilnaður foreldra þeirra hefur
orðið með langvinnum pyhting-
um og látum. Á þessu máli er
Morten Nissen, sálfræðingur,
sem á vegum stofnunar, sem
annast samfélagsrannsóknir,
hefur átt viðtöl við mörg hundr-
uð hjónaskilnaðarbörn í Dan-
mörku. Við sjö þeirra hefur
hann rætt ítarlega. Fyrir 12—13
árum voru þau leiksoppur for-
eldranna og allra þeirra aðilja,
sem koma við sögu í hatrömm-
um hjónaskilnaðarmálum.
Morten Nissen segir, að sálar-
líf þessa unga fólk beri enn eftir
svo mörg ár greinilegar menjar
átakanna við skilnað foreldr-
anna og muni sennilega gera það
alla þeirra ævi.
— Þetta unga fólk flýr í dag
frá sínum eigin vandamálum og
missir móðinn ef það sér ekki
fram úr einhverju.
Hinar hörmulegu minningar
frá uppgjöri foreldranna eru svo
áleitnar, að það vill fyrir alla
muni komast hjá því að lenda í
sömu aðstöðu. Ef það yfirleitt
vill gifta sig, þá yrði það ekki
fyrr en seint, segir það, og það
myndi þá velja sér maka mjög
vandlega. Ein stúlkan sagði blátt
áfram, að hún væri ekkert á
móti því að eignast barn, en að-
eins að því tilskyldu að hún yrði
ein með það — frá upphafi. Hún
vill ekki taka þá áhættu, að það
yrði að þola aðrar eins raunir og
hún sjálf, segir Morten Nissen.
Þó að sjálfur skilnaðurinn geti
orðið barni sár lífsreynsla er
Morten Nissen þeirrar skoðunar,
að foreldrar eigi ekki að búa
saman vegna barnsins, ef þau
þoli ekki að sjá hvort annað.
— Þá er skilnaður skárri.
Rifrildi milli foreldra er yfirleitt
þyngri raun fyrir barn en það að
geta ekki séð annað þeirra dag-
lega, segir hann.
Af sömu ástæðu varar hann
við því, að menn séu að setja
fram kenningar um það, hvaða
aldursflokkar barna muni þola
skilnað þannig, að þau bíði
minnst tjón á sálu sinni. Niður-
stöður umfangsmikillar banda-
rískrar könnunar fyrir nokkru
voru nefnilega þær, að börn á
aldrinum 0—6 ára þyldu betur
skilnað foreldranna, þegar til
lengri tíma væri litið, en börn á
aldrinum 6—10 ára.
— Slík aldursmörk eru frem-
ur til ills en góðs, því að hægt er
að nota þau til að fresta eða
flýta hjónaskilnaði, segir Morten
Nissen.
— Eins vitum við það nú, að
það er ekki aðeins sjálfur skiln-
aðurinn, sem skiptir máli. Ör-
yggisleysi barnanna er að jafn-
miklu leyti því að kenna, að þau
verða svo oft að flytja og þar
með að skipta um skóla, félaga
og kennara samtímis.
Það dregur úr hinum dæmi-
gerðu áföllum, sem fylgja í kjöl-
far skilnaðar, ef börn geta fengið
að vera áfram í því umhverfi,
sem þau eru vön. Sérstaklega ef
foreldrarnir geta komið á slíkri
tilhögun, að börnin geti haldið
sambandi við hinn brottflutta
aðila, segir Morten Nissen.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 11.MAI1985 5