Lesbók Morgunblaðsins - 11.05.1985, Blaðsíða 11

Félagar úr Mujaheddin-samtökunum, sem berjast móti ofurefh Sorétríkjanna, virða fyrir sér leifar af sovézkrí þyrlu, sem þeir hafa skotið
niður.
Sovézkt Afganistan
í deiglunni
Samantekt úr New York Times Magazine eftir Richard Bernstein
Af frásögnum flóttamanna sem
og öðrum heimildum er Ijóst,
að Sovétríkin eru ekki einungis
að hernema landið, heldur eru
Rússar að umbreyta þjóðfélag-
inu þar frá grunni með sitt eig-
ið alræðisskipulag að fyrir-
mynd. Þessari stefnu er fram-
fylgt af vægðarlausri hörku og
grimmd
IPeshawar, gráleitri og rykugri borg á landa-
mærum Pakistans og Afganistans, hafa menn
margar skelfilegar sögur að segja um þessar
mundir. Saga M. Yusufis, fyrrum prófessors við
landbúnaðarháskóla í Kabúl, er dæmigerð og
gefur til kynna í stuttu máli, hversu
hörmulegir atburðir hafi gerzt í landi hans
eftir innrás Sovétríkjanna á jólum 1979.
Þegar Yusufi fannst lífið orðið óbaerilegt
í Afganistan, ákvað hann að freista þess
að komast burt. En skömmu áður en hann
fór, sá hann fréttaþátt í sjónvarpi þar um
fæðingarþorp sitt, Behsoud, sem eitt sinn
var þyrping lítilla múrsteinshúsa um 100
búandi fjölskyldna. í sjónvarpsþættinum
var Behsoud lýst sem sælustað, þar sem
miklar framfarir hefðu átt sér stað í land-
búnaði, veldi jarðeigenda verið afnumið
með öllu og stuðningur þorpsbúa við bylt-
inguna færi stöðugt vaxandi. Nú vill svo
til, að Behsoud er á leiðinni frá Kabúl til
landamæra Pakistans. Yusufi ákvað að
heimsækja æskustöðvar sínar á leið sinni í
útlegðina.
Þorpið var í rústum, þegar hann kom
þangað. Þar voru ekki nema fimm fjöl-
skyldur eftir. Grimmileg loftárás hafði
verið gerð á þorpið. Þannig er munurinn
oft á áróðri og raunveruleika.
Mörg og ef til vill flest þorp í Afganistan
hafa hlotið sömu örlög og Behsoud, að því
er Yusufi og aðrir flóttamenn fullyrða.
Sovézki innrásarherinn hefur hafið kerfis-
bundnar loftárásir á sveitaþorp í Afgan-
istan til að reyna að brjóta á bak aftur
mótspyrnu afgönsku skæruliðanna, múja-
hedín. Mannréttindanefnd Sameinuðu
þjóðanna sagði í nýlegri skýrslu, að að-
gerðir sovézka hersins miðuðu greinilega
að því að eyða mannabyggð á stórum
svæðum í sveitum landsins. Flóttamenn
segja, að heil landsvæði, svo sem Pansjir-
dalurinn norðvestur af Kabúl, séu vart í
byggð lengur. Yusufi og starfsbróðir hans
hafa safnað upplýsingum um ástand land-
búnaðar nú í Afganistan og komizt að
þeirri niðurstöðu, að uppskera hveitis,
korns og hrísgrjóna sé nú um fjórðungur
þess, sem hún var 1978. En hinir ríkis-
reknu fjölmiðlar í landinu hafa jafnan af
framförum í landbúnaði að segja.
„í Behsoud er land og vatn, en enginn
búskapur. Áveitukerfið hefur verið eyði-
lagt. Þar eru engir bændur til að yrkja
jörðina," sagði Yusufi.
SOVÉT-AFGANISTAN er
í DEIGLUNNI
Af frásögnum flóttamannanna sem og
af öðrum heimildum er ljóst, að Sovétríkin
eru ekki einungis að hernema landið, held-
ur eru Rússar að umbreyta þjóðfélaginu
þar frá grunni með sitt eigið alræðisskipu-
lag að fyrirmynd. Sovét-Afganistan er í
deiglunni. Það fer heldur ekki á milli mála,
að þessari stefnu er framfylgt af vægðar-
lausri hörku og grimmd.
Afganskir flóttamenn segja, að hand-
bendi Sovétríkjanna í leiðtogastöðum í
landi þeirra hafi lýst því yfir, að það þyrfti
ekki að verða nema ein milljón Afgana
eftir í landinu. Það væri nægilegur grunn-
ur til að byggja á þjóðfélag byltingarinnar,
en íbúarnir voru um 16 milljónir fyrir inn-
rásina. Það hefur að vísu ekki verið sannað
til fulls, að leiðtogarnir hafi orðað þetta á
svo ruddalegan og miskunnarlausan hátt,
en slík yfirlýsing væri í samræmi við
markmið og leiðir Sovétmanna og
afganskra kommúnista, að því er reynslan
hefur sýnt.
Þriðjungur íbúanna hefur þegar flúið til
Pakistans, frans og annarra landa, en
margir aðrir, enginn veit hve margir, hafa
flúið heimili sín úti á landi til borganna,
þar sem öryggið er meira, eftir að Sovét-
menn hófu skipulega útrýmingu sveita-
þorpa með loftárásum. Þessi mannflótti er
með mestu þjóðflutningum sögunnar.
KOSTNAÐUR OG
ÁLITSHNEKKIR
Menn hafa velt því fyrir sér, hvers vegna
Sovétríkin haldi fast við þessa stefnu sína
í ljósi hins gífurlega kostnaðar, sem þessi
hernaður hafi í för með sér, en þau munu
hafa um 115 þúsund hermenn í Afganist-
an, og með hliðsjón af þeim mikla álits-
hnekki, sem þau hafi beðið annars staðar í
heiminum. Álgengust mun sú skoðun á
Vesturlöndum, að Rússar sæki suður á
bóginn, eins og þeir hafi gert um aldir, til
að tryggja hernaðarlega stöðu sína í
Suður-Asíu og við Persaflóa. En hvað sem
upphaflega hefur vakað fyrir þeim í Afg-
anistan, eru aðgerðirnar í rökrænu sam-
hengi út af fyrir sig. Kommúnistaflokkur-
inn í Moskvu verður að halda reisn sinni.
Flokkurinn er óskeikull, og öll andstaða
við ákvarðanir hans er af hinu illa. Flokk-
urinn telur sig sprottinn af sögulegri
nauðsyn, hann er ímynd framfara og
framþróunar og í krafti þess eru honum öll
meðul heimil. Sovétríkin geta ekki látið
undan í þessum átökum og eru reiðubúin
að fórna hverju sem er til að ná marki
sínu.
Þó að Sovétmenn geri allt, sem hægt er,
til að ráða öllum fréttaflutningi frá Afg-
anistan og loki landinu með öllum ráðum,
er þetta stríð ekki háð án vitna. Læknar
frá ýmsum hjálparstofnunum hafa starfað
lengi á yfirráðasvæðum skæruliða. Er-
lendir stjórnarerindrekar hafa sent
skýrslur frá Kabúl. En helztu vitnin eru að
sjálfsögðu Afganir, sem kynnzt hafa fram-
ferði Sovétmanna af eigin raun og flúið
land. Vitnisburði þeirra verður að vísu að
taka með fyrirvara, eins og ávallt þegar
flóttamenn eiga í hlut, hvað hvern einstak-
an varðar. Þessir flóttamenn eru allir and-
stæðingar leppstjórnar Sovétmanna í
Kabúl, ella hefðu þeir varla flúið landið.
En engu að síður gætir svo mikils sam-
ræmis i lýsingum þeirra í smáatriðum
jafnt sem meginmáli, að frásagnir þeirra
gefa trúverðuga mynd af því, sem gerzt
hefur og er enn að gerast.
Kommúnistadeildir
Og leynilögregla
Abdul Majid Mangal er fyrrverandi
starfsmaður utanríkisráðuneytisins í Kab-
úl og gegndi síðast stöðu næstæðsta yfir-
manns sendiráðs Afganistans í Sovétríkj-
unum. Hann flúði til Pakistans 1983 eins
og Yusufi. Hann segir, að í Kabúl, Jalala-
bad, Herat, Kandahar og öðrum helztu
borgum landsins hafi þegar verið komið á
fót fjölda stofnana að sovézkri fyrirmynd.
Þar er um að ræða áróðursvélar, ríkis-
rekna fjölmiðla, starfsfélög, deildir úr
Kommúnistaflokknum í hverju hverfi, öll-
um skólum o.s.frv. Að sjálfsögðu er einnig
búið að koma upp öflugri leynilögreglu,
sem nefnist Khad eftir afgönskum upp-
hafsstöfum, en er hönnuð eins og KGB
með griplur úti um allt þjóðfélagið. Skóla-
kerfinu hefur öllu verið breytt, frá forskól-
um upp í háskóla. Þúsundir ungmenna
hafa verið sendar til náms í Sovétríkjun-
um, þar á meðal börn á aldrinum 5—6 ára,
sem eiga að vera þar í tíu ár.
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 11. MAl 1985 11