Lesbók Morgunblaðsins - 06.07.1985, Blaðsíða 10

„Les lignes d;mor“
1963.
Akrýl á stríga.
Eftir tveggja ára dvöl í París fór sam-
býlismaður Eyborgar til Bandaríkjanna.
Ætlunin hafði verið að hún færi á eftir, en
af því varð ekki. Hún valdi París og
myndlistina.
„Group Mesure" sýndi saman reglulega
og Eyborg tók fyrst þátt í sýningu þeirra
sem opnuð var 9. mars 1961 í Listasafninu
í Rennes. Næst sýndi hún með hópnum í
nokkrum borgum Þýzkalands 1962—63.
Eyborg tók síðan þátt í „Salon des Realités
Novelles" i Moderne-safninu í París 1963
og aftur 1964. Georges Folmer, fram-
kvæmdastjóri sýningarinnar og samherji
Eyborgar, ritaði síðar (1965): Sá sem hefur
útvarpsins og gat fljótlega lesið bæði á
dönsku og ensku sér að gagni, auk þess
sem hún fór vel með móðurmálið. Og loks
hillti undir að langþráður draumur Ey
borgar yrði veruleiki: Hún skyldi setjast á
skólabekk að Laugarvatni tæplega 16 ára
gömul að hausti 1940.
Um sumarið þjáðist hún af hósta sem
ekki tókst að losna við. Og ekki hafði hún
setið marga daga í fyrsta bekk að Laug-
arvatni, þegar hún veiktist alvarlega.
Hóstinn og óþægindin ágerðust og í ljós
kom, að stúlkan var sýkt af lungnaberkl-
um.
Berklahælið að Vífilsstöðum var á þess-
um tíma umsvifamikil stofnun og leið
allra berklasjúklinga lá þangað. Unga
stúlkan sá hrynja alla draumana um
menntun og við tók erfiður tími þjáninga
og læknismeðferðar í einangrun. Eyborg
var snemma félagslynd og er ekki að efa að
þessi tími einangrunar og þjáningar hefur
markað djúp spor í sálarlíf hennar. Orðið
berklar þýddi í hugum margra á þessum
árum sama og dæmdur úr leik. En áhugi
Eyborgar á frekari menntun rénaði ekki.
Á Vífilsstöðum gafst henni tækifæri til að
lesa og njóta kennslu eftir því sem kraftar
leyfðu. í fjögur ár á hælinu aflaði hún sér
menntunar sem kom henni að góðu haldi
síðar.
Eyborgu var reitt þungt högg er systir
hennar lézt á Vífilsstöðum um líkt leyti og
hún útskrifaðist þaðan sjálf. En hún var
gædd sterkum vilja og ef hún ákvað eitt-
hvað þá skyldi það verða. Þessi vilji hjálp-
aði henni við sjálfsnám, til að vinna bug á
sjúkdómnum og til að líta björtum augum
á framtíðina.
I LlTLA Timburhúsinu
Við Vesturgötu
Eyborg fór nú til móðurbróður síns,
ólafs A. Guðmundssonar, og konu hans,
Gunnhildar Árnadóttur, að Vesturgötu 53
í Reykjavík. Á því heimili var fóstursonur
fyrir, Valtýr Pétursson, listmálari, en
hann kom til þeirra hjóna í bernsku árið
1929. Þau hjón áttu sjálf son, Gunnar Rún-
ar, ljósmyndara, sem einnig var listamað-
ur á sínu sviði, en lézt löngu fyrir aldur
fram.
Oft var líf og fjör á heimilinu í litla
timburhúsinu við Vesturgötu. Þar gekk á
ýmsu og einkum var gustasamt umhverfis
Eyborgu og Valtý. Og þau áttu margar
góðar stundir saman. Þegar Gerpla Hall-
dórs Laxness kom út keyptu þau hana
glóðvolga og hófu lestur hennar að kvöld-
lagi eftir miðnætti. Þau lásu upphátt til
skiptis og hættu ekki fyrr en þau voru búin
með bókina, svo að nóttina þá var þeim
ekki svefnsamt.
Eyborg tók fljótlega að sér skrifstofu-
starf, þrátt fyrir lélega heilsu. Lengst
vann hún hjá Búnaðarfélagi íslands, alls
12 ár, fram til ársins 1958. Þar var skarð
hennar vandfyllt er hún hætti.
Lífsorka og lífslöngun Eyborgar var
óþrjótandi, enda varð líf hennar viðburða-
ríkt. Hún var mannblendin atorkukona,
sem ekki lét deigan síga þrátt fyrir heilsu-
leysið. Árin 1956—57 var hún enn á Víf-
ilsstöðum, en heilsa hennar batnaði er hún
fór til útlanda árið 1959.
Á Vesturgötu 53, var oft gestkvæmt og
hittust þar m.a. ýmsir myndlistarmenn,
samherjar Valtýs Péturssonar. Sumir voru
tíðir gestir, eins og Kjartan Guðjónsson,
Jóhannes Jóhannesson, Þorvaldur Skúla-
son og Gunnlaugur Scheving. Eyborg var
þá oft með þeim og fylgdist vel með því
sem var að gerast í listalífinu. Þetta voru
umbrotatímar, atómskáld og abstraktmál-
arar voru í sviðsljósinu.
Eitt sinn er glatt var á hjalla og mynd-
list til umræðu sem oftar í kvöldsamsæti á
heimilinu, fullyrti Eyborg við gesti kvölds-
ins að hún gæti nú víst málað eins og þeir.
Eitthvað var tekið dræmt í þá fullyrðingu,
svo að hún hentist fram fyrir og fékk sér
liti og pappír. Fljótlega kom hún inn aftur
með mynd og sýndi. í henni var rauður
bjarmi, líkastur eldi.
„Jæja, hvað segið þið að þetta sé?
Himnaríki eða helvíti?" spurði hún glettin
og storkandi.
„Það hlýtur að vera helvíti," svaraði Jó-
hannes.
Eftir þetta fór Eyborg að mála. Aðal-
hvatamaður hennar til þess að gera alvöru
úr listasköpuninni var Ungverjinn George
Adrianyi. Hann var hugsjónamaður með
áhuga á listum, en lagði leið sína til Is-
lands eftir kynni við íslendinga í Vín. Þau
Eyborg áttu saman heimili í Reykjavík um
tveggja ára skeið.
Myndmál Geómetríunnar
Eyborg málaði af sömu natni og vand-
virkni sem einkennt hafði önnur störf
hennar. Á þessum tíma — 1957 — var
abstraksjón í algleymingi og hafði verið
um tíma, og sá myndstíll átti einkar vel
við Eyborgu, átti raunar hug hennar allan.
Fyrstu myndir hennar voru litlar og ein-
faldar, einskonar vísir að því sem seinna
varð. Hún setti sér alltaf þröngan ramma
og ákveðin mörk í forskriftum sinum.
„Hún tók ástfóstri við hið tæra myndmál
geómetríunnar," eru orð eins vina hennar.
Hvítt og svart var aðaluppistaðan í mynd-
unum, en stundum kom inn þriðji liturinn
eins og til áherzlu. Formin voru mikið til
lóðréttar og láréttar línur, sem mynduðu
t.d. svart form á hvítum grunni.
Listamennirnir Dieter Roth, sem um
þessar mundir var harðlínumaður eins og
kallað var, og Sigríður Björnsdóttir, sem
þá var kona hans, voru miklir hvatamenn
Eyborgar, og góðir vinir hennar. Árið 1959
bar Eyborg myndir sínar undir Þorvald
Skúlason, sem hvatti hana einnig til að
halda áfram að mála. Fram að þessu hafði
málverkið verið tómstundaiðja að mestu,
en smám saman varð Eyborgu ljóst, hvert
hugurinn stefndi. Hann stefndi hátt, og
því sótti hún um hríð kennslu í frönsku og
spænsku í Háskóla íslands.
Erog “ 1961.
í desember 1959 urðu þáttaskil í lifi
hennar, er hún hélt utan til Parísar ásamt
sambýlismanni sínum. Hann sneri sér að
áhugamáli sínu,. ljósmyndun, og menntaði
sig í því. En Eyborg málaði. Og hún málaði
af fullum krafti. Hún fór strax að umgang-
ast listafólk og skoðaði söfn af miklum
áhuga. Hún innritaðist í akademíu í París,
en kom þar aðeins tvisvar sinnum. Henni
leizt ekki nógu vel á, og þar sem hún vissi
hvað hún vildi taldi hún rétt að hefjast
handa við verkefnin utan skóla. „Maður
lærir mest á því að skoða og fylgjast með
því sem er að gerast í listum," voru hennar
eigin orð.
Undir Handleiðslu
Vasarelys
Eyborg sá sér betri hag í að starfa
sjálfstætt undir handleiðslu kennara og
valdi hann ekki af lakara taginu. Victor
Vasarely bauð henni hjálp og var aðal-
leiðbeinandi hennar þau ár, sem hún
dvaldist í París. Verk hans höfðuðu mjög
til hennar og hún mat mikils kennslu hans
og vináttu. Hann liðsinnti henni einnig, er
hún sótti um styrk heim í fjárskorti sín-
um. Ekki stóð á honum að leggja lið konu,
sem hann eygði hjá hæfileika og batt miklar
vonir við, samkvæmt eigin yfirlýsingu.
Vinnusemi Eyborgar skilaði fljótlega
árangri, og henni var boðin þátttaka í
starfshópi myndlistarmanna, sem unnu úr
margvíslegu efni. Þetta var hópur ab-
straktlistamanna, um þrjátíu talsins, og
eldri félagarnir höfðu tekið virkan þátt í
þróun abstraktlistar frá upphafi. Hópur-
inn nefndist „Group Mesure" og var stofn-
aður 1960 af Georges Folmer, sem varð
leiðbeinandi og aðalkennari Eyborgar er á
leið ásamt listamanninum Di Teana.
Folmer var framkvæmdastjóri „Salon des
Realités Nouvelles" sem árið 1961 var talin
þýðingarmesta árlega listasýningin í París
og tók við af „Abstraction-Création" sem
þeir Herbin og Vantongerloo stofnuðu til
1931. í „Group Mesure" eru/voru m.a. Jean
Gorin, sem vann með Mondrian frá 1927,
Marcelle Chan, sem tók þátt í flestum al-
þjóðlegum listsýningum frá 1925, Maxim
Descombin, Roger-Francois Thépot,
Francis Pellerin, skólastjóri höggmynda-
deildar Listaskólans í Rennes og Aurélie
Nemours, sem er þekkt fyrir sérlega ein-
föld form sín. Margir þessara listamanna
hafa tekið þátt í sýningum, sem farið hafa
víða um heiminn. Markmið hópsins var að
halda áfram þróun í anda neo-plasicism-
ans og konstruktivismans.
að atvinnu að velja, finna listaverk, og
listamenn sem ekki líkjast öðrum, verður
kannski einn góðan veðurdag snortinn af
stórum svart-hvítum myndum, einföldum
í byggingu. Þær vekja athygli hans, þær
eru eftir Eyborgu, sjálft nafniö er fallegt.
Okkur langar til að kynnast henni.“
Eyborg tók á þessum árum þátt í all-
mörgum sýningum í París og víðar í
Frakklandi, m.a. kirkjulistasýningu og var
einnig boðin þátttaka í samsýningum í
nágrannalöndum. Á einni sýningunni í
nágrenni Parísar haustið 1964 fékk hún
viðurkenningu fyrir myndir sínar og um-
fjöllun í blöðum, listdómar og greinar um
þessar myndir sögðu hana í stöðugri fram-
för.
Einkasýning í
Bogasalnum
Mitt í allri velgengninni kom svo Eyborg
heim og hafði frá mörgu að segja. Einkum
var hún þakklát fyrir þann góða hóp sem
hún starfaði með. Ætlunin var svo að
halda samstarfi áfram í fjarlægð.
Eyborg kom ekki tómhent heim. I hand-
raðanum hafði hún 35 málverk auk nokk-
urra klippimynda og teikninga. Nú var
hún tilbúin að halda einkasýningu og stað-
ráðin í halda hana heima. Sýning hennar
stóð í Bogasal Þjóðminjasafnsins í 9 daga.
Georges Folmer sagði í sýningarskrá: „í
myndbyggingunni er jafnvægi og dirfska
og hún leiðir aldrei til þess sem við bjugg-
umst við, heldur til annarra og öruggari
lausnar, sem við föllumst á ... Eyborg hef-
ur skilið að það er tærleiki og einfaldleiki
sem ber að stefna að í list.“
í listdómi sagði m.a. að langt væri siðan
jafn heilleg sýning hefði sézt á geómetr-
ískri list.
Nokkru eftir sýninguna bauðst Eyborgu
að hanna stigahandrið í nýbyggingu að
Hallveigarstöðum við Garðastræti. Magn-
ús Pálsson járnsmíðameistari vann verkið
undir umsjón Eyborgar, en hún var mjög
ánægð með verkefnið, hafði áhuga á að
takast á hendur verk tengd arkítektúr.
Handriðið er gert úr smíðajárni, svartmál-
að, grind sterkleg og traust, en misstórir
ferhyrningar bregða á leik utan á henni
allt upp á 3ju hæð. Veggir eru hvítir, svo
að hér koma fram andstæðurnar, uppá-
haldslitir Eyborgar: svart og hvítt.
í nóvember 1966 hélt Eyborg aðra einka-
sýningu sína og þá á Mokka við
Skólavörðustíg. Hún var sjálfri sér trú
eins og áður, hvað snerti myndstílinn, en
efniviður sumra verkanna var annar en
áður. Sex verkanna voru máluð á viðar- og
glerplötur, tvívíðar myndir með þrívíddar-
verkun. Um þetta leyti vann Eyborg tölu-
vert að bókaskreytingum og hannaði for-
síður nokkurra tímarita. Hún fór til París-
ar um 2—3 mánaða skeið sumarið 1965 og
haustið 1966 og tók þátt í nokkrum sýning-
um þar ytra, sýndi m.a. á kirkjulistarsýn-
ingu járnkross sem hún gerði hér heima og
vakti hann athygli, þótti allsérstæður.