Lesbók Morgunblaðsins - 31.05.1986, Blaðsíða 14

f
í
4
1
5
1
i
t
!
i
!
}
i
Lucchesini
Afburðasnjall
18 ára ítali
ann gengur inn á sviðið eins og einhver hafi
orðið að tosa hann fyrst að sviðinnganginum
og svo beinlínis stjakað honum fram á leið
— og nú verður hann sem sagt að halda
áfram. Af svip hans verður ekkert ráðið, það
verður heldur ekkert ráðið af höndum hans.
Fas hans virðist fremur óhvikult, hann er
rólegur í framkomu en samt öruggur með
sig. Þaulhugsað, þrautþjálfað hæverskufas
eða ósvikin hlédrægni? Ungi maðurinn er
ekki nema átján ára að aldri.
Að hann skuli nú þegar vera farinn að
koma fram sem eftirsóttur einleikari viða
um heim, á hann fyrst og fremst að þakka
yfirburðasigri sínum í síðustu Ciani-
keppninni, sem fram fór á sviði La Scala-
óperunnar í Mílanó, en þar var hann af
dómnefndinni kjörinn langbeztur meðal
margra mikilhæfra þátttakenda. En hann
á nýbyrjaða framabraut sína á alþjóðleg-
um vettvangi þó ekki síður að þakka því
ofur næma skynbragði, sem István Vértes
hefur til að bera varðandi kornunga píanó-
leikara af efnilegustu gerð. István Vértes
er í þeirri heppilegu aðstöðu að geta þann-
ig sameinað hið nytsamlega hinu ánægju-
lega, það er að segja að selja konsertflygla
fyrirtækisins Steinway víða um heim og
svo hitt að uppgötva nýja píanósnillinga á
einleikarakappleikjum, gera þá þekkta og
styðja þá á alla lund á framabrautinni.
Einnig á tónlistarsviðinu stíga menn
fyrstu skrefin samkvæmt kjörorðnu: Ég
þekki mann, sem þekkir mann. Einmitt
þetta hefur Andrea Lucchesini frá Monte-
catini Terme í Toscana á Ítalíu þegar feng-
ið að reyna.
Einnig hann hóf píanónám sitt sex ára
gamall, og það var faðir hans sem veitti
honum fyrstu tilsögnina. Einnig hann inn-
ritaðist í tónlistarháskóla sjö ára að aldri
og hóf nám í Flórens hjá hinum fræga
píanókennara Maríu Tipo, en það var ein-
mitt hún sem kennt hafði píanóleikurum á
borð við Maurizio Pollini helztu undir-
stöðuatriðin í snilldartækni og túlkun.
Einnig Andrea Lucchesini vann hverja pí-
anósamkeppnina á fætur annarri, þá
fyrstu níu ára að aldri í Flórens, því næst
á allmörgum öðrum minni stöðum, og svo
loks í júnímánuði síðastliðið sumar stóru
samkeppnina í Mílanó, sem réð úrslitum
fyrir hann á margan hátt.
Á tónleikum, sem hann hélt fyrir
skemmstu í Herkules-salnum í Miinchen,
lagði hann einnig sýnilega áherzlu á verk,
sem krefjast snilldartækni: „Paganini"-
tilbrigðin eftir Brahms, Scherzo í b-moll
eftir Chopin, og svo seinna sem aukalag
„Campanella“-etýðuna eftir Liszt.
Sjálfur hefur hann þetta að segja um
tæknilegu hliðina á píanóleik sínum: „Ég
held, að það sé ekki lengur svo óskaplega
erfitt að verða píanóleikari með góða
tækni nú á dögum — það eru nú þegar
fjölmargir slíkir píanistar til taks víða um
heim. Það er þess vegna sem maður verður
að skera sig úr í allri túlkun. Liszt er eitt
af þeim tónskáldum, sem gera manni
kleift að koma fram eins og einhver fjöl-
listamaður í fjölleikahúsi. Takist manni
það, þá gefur það manni heilmikla full-
nægingu — af þessari tilfinningu sprettur
svo aftur stöðugt aukinn þroski. Fyrir
ungt fólk er Liszt því rétta leiðin og rétta
aðferðin til þess að tileinka sér nægilegan
þroska og hæfni fyrir Beethoven.“
Með þýðlegum styrk
Andrea Lucchesini hóf tónleika sína í
Munchen þess vegna líka á Beethoven, og
náði þegar í stað fram sterkum áhrifum
með E-dúr sónötunni op. 109. Þetta gæti
þýtt áþekkt áræði og fram kom hjá Dim-
itris Sgouros á tónleikum hans í Hamborg
fáum dögum áður. Eða þá eins og hjá hin-
um unga píanósnillingi Ivo Pogorelich,
sem gekk einu skrefi lengra og hóf hljóm-
leika sína í Berlín með síðustu sónötu
Beethovens op. 111. En Andrea Lucchesini
lætur sér engan veginn nægja að sýna
fram á afburða tæknilega færni sína.
Hann gætir þess fyrst og fremst að láta
ekki þær andstæður, sem þessi sónata
virðist búa yfir, villa um fyrir sér. Þarna
eru til dæmis fyrirmælin um undirstöðu-
hraðann í fyrsta kafla, „vivace, ma non
troppo“, það er að segja „fjörlega, en ekki
um of“; en strax í upphafi þessa fyrsta
kafla standa líka fyrirmælin „dolce“, sem
að vísu ber að skilja orðrétt „sætlega", en
væri þó betur þýtt með „þýðlega", sem er
nær merkingunni. Auk þessa krefst Beet-
hoven þarna sempre legato'* — stöðugt
bundið, og þar við bætist svo crescendo til
meiri áherzlu á sex takta bili. Annan kafla
á að spila „prestissimo" — eins hratt
og unnt er, en samt kemur þar bæði fyrir
„ben marcato" — vel formað, inni á milli,
og líka „espressivo" — með áhrifamiklum
blæ, já, meira að segja „sul una corda“
öðrumegin, en með því er átt við að nota
eigi vinstri pedalann tíl að breyta blæ-
brigðunum.
Andrea Lucchesini hefur þessar and-
stæður fullkomlega á valdi sínu, spilar
þær ljóslega, með örlítið tifandi áslætti,
líkt og hann verði alveg endilega að ná
fram þessu „þýðlega" á svipaðan hátt og
fiðrildi; vissulega. ekki á sama hátt og til
Andrea Lucchesini
dæmis Glenn Gould, en þó mun sterkar en
Friedrich Gulda, sem svo mjög hallast að
því öfgakennda í túlkún sinni. Svolítið hef-
ur Andrea Lucchesini örugglega lagt eyr-
un við hjá Alfred Brendel og næmri túlkun
hans, það þykist maður heyra þegar
Lucchesini tekur að draga fram hinar
minni hliðarlínur sónötunnar f túlkun
sinni og veitir þeim greinilegt yfirbragð.
Það er ekki hægt að verjast þeirri hugs-
un að hér sé á ferðinni kornungur píanisti,
sem hafi þegar góðan skilning á innviðum
þeirrar tónlistar, sem hann er að túlka,
eða hefur ef til vill aðeins öruggt hugboð
um innri gerð tónverkanna; hafi ef til vill
líka lesið sér til um þetta efni í verkum
músíkrýnenda. Síðar játar hann að svo sé:
„Það er alveg hárrétt. Þegar ég vinn við að
tileinka mér eitthvert tónverk, byrja ég á
því að stúdera innviði þess og uppbygg-
ingu, þetta sézt allt á nótunum, og er það
það auðveldasta af öllu saman. En það sem
þýðingarmeira er verður líka erfiðara:
Hvað var það, sem tónskáldið vildi fá sagt
með því að velja viðkomandi uppbyggingu
verks síns? Hvað það snertir, verður mað-
ur að spila sig fram til skilnings á
verkinu."
Það leikur enginn vafi á því, að sónata
Beethovens op. 109 tekur ekki að ráðast að
fullu fyrr en í þriðja kafla; þar verður
píanóleikarinn að kynna stef á „söngvinn-
an hátt, með innilegustu tilfinningu," en
samt á hann um leið að nota þessháttar
„belgtón", sem söngvarar á tímum belcant-
ós áttu að mynda með öndunartækni sinni
einni saman til þess að draga fram áhrif
einnar línu í sönglaginu. Þessu næst verð-
ur svo píanóleikarinn að flytja stefið í sex
tilbrigðum og leiða það að lokum til sinnar
fyrri myndar eftir að hafa slegið af
ofurkrafti endalausa trillu — og þá reynist
stefið að vísu óbreytt í nótnaskriftinni, en
samt sem áður orðið allt annað að blæ.
Enginn má búast við því af hinum átján
ára gamla Andrea Lucchesini, að hann
þekki í raun og veru alla leyndardóma
þessa stefs og tilbrigðanna við það. En
það, á hvern hátt hann megnaði að fylgja
því eftir og leiða gegnum upphafningu og
lægðir, hvernig hann að lokum nær fram
hárfínum blæ weltschmerz-uppgjafar,
þegar eitthvað mjög fagurt og kært er
kvatt hinztu keðju, beisklega hafnað; ang-
urvær aðskilnaður af fullum ásetningi —
það var hrífandi á að hlýða og leiddi í ljós
jafnt djúpan sem og viturlegan mótunar-
vilja hans.
Túlkandi, en ekki
skapandi gáfa
Túlkun Andreas Lucchesinis einkennist
auk þess af alveg óvenjulegri ytri nær-
færni og hlédrægni, sem annars gætir
naumast nokkurn tíma í flutningi túlkandi
listamanns. Þarna er sem sagt enginn
Trölli að rótast um, þarna stendur enginn
í líkamlegum stórslag við hljóðfærið —
þarna kemur fram maður, sem skilar
markvisst sínu túlkandi hlutverki. í sam-
tali á eftir útskýrir Andrea Lucchesini
nánar viðhorf sín í þessumefnum: „Maður
kemst ekki hjá því að minnast þess stöð-
ugt, að við erum miðlarar, að við erum að
spila músík annars manns, ekki okkar eig-
in; auðmýktin kemur því af sjálfu sér.“
En þá þarf líka einhvern til, sem leggur
sinn eiginn persónuleika „í púkkið" eins og
sagt er?
„Vitanlega. En í mínum augum er þessi
þáttur í hæsta lagi sá, að láta flutning
minn í einu og öllu samtvinnast og lúta
því, sem höfundurinn skóp; það er sem
sagt framar öllu fólgið í því að lifa sig inn
í verk höfundanna, endur-upplifa þau, en
að minnsta kosti á maður ekki að vera að
ota sjálfum sér fram.“
Þarna skyldi þó aldrei vera um einum of
mikið lítillæti að ræða? Andrea Lucchesini
kemur ekki fyrir sem ísmeygilegur í hátt-
um, eins og hann sé á höttunum eftir hóli.
„Það má ef til vill segja, að það veki með
manni djúpa ánægjutilfinningu þegar
maður hefur komist að raun um hvað það
var, sem tónskáldið virkilega átti við, og
þegar búið er að ryðja brautina til þess að
hægt sé að miðla áheyrendanum
„merkingunni“.“
„Paganini-tilbrigðin" eftir Brahms —
þarna blandast saman vínarhreif, ítalia og
Norður-Þýskaland, enn laust við öll Vín-
arhrif, og þessari hörkublöndu á ungur ít-
ali svo að koma til skila. Það skal því eng-
an furða þótt fórna þurfi örlitlu af hinum
íhugula tóni í þágu hins afburða glæsilega
leiks. Þeir Claudio Arrau og Julius Katch-
en, en þó framar öllum Arturo Benedetti
Michelangeli, hafa raunar sett upp raun-
verulegan ólympskan staðal fyrir þennan
lagaflokk, og þennan staðal áræðir nú
Lucchesini að takast á við, með miklum
hljómi og ferskri dirfsku í hraðavali. Hann
hefur greinilega unun af að sýna fram á
snilldarfærni sína; hann finnur, að hann
kemur þessu vel til skila og áræðir því að
ganga skrefi lengra, og sú áhætta borgar
sig, og þegar fagnaðarlæti áheyrenda
dynja við í lok flutnings hans á „Pagan-
ini“-tilbrigðunum, leyfir hann sér að brosa
lítillega. Um snilldarfærni í píanóleik og
tæknilegar hliðar hefur hann þetta að
segja: „Þetta verður hvorutveggja að vera
fyrir hendi í svo ríkum mæli, að maður
geti alveg treyst þeirri kunnáttu, hvað það
snertir má maður aldrei neins staðar finna
fyrir minnsta ótta. En eftir það verður
maður að taka að rannsaka, leita fyrir sér,
vinna betur úr textanum. Tæknin ein ut af
fyrir sig er rétt byrjunin."
Þá veit sá, sem allt veit, að B-moIl
scherzóið eftir Chopin er ekki beinlínis
auðvelt viðfangs, þá fylgja þrjár etýður og
sex prelúdíur eftir sama. Aftur þessi ört
tifandi ásláttur, aftur þessi feiknalegi
kraftur, sem stundum rís upp í reiðikast.
Það er eftirtektarvert, að Lucchesini „mál-
ar“ vart; unaðsfullar stemmningsmyndir
eru ekki styrkasta hlið hans, B-dúr-
Cantabile er til dæmis látið hljóma með
heldur hrjúfri, hásri röddu.
Að lokum Bartók, sónatan. Píanóleikar-
inn Andor Foldes hefur það eftir tónskáld-
inu sjálfu, að ekki eigi að spila þetta verk
„of bartókskt". Þessi ummæli hefur Andr-
ea Lucchesini víst enn ekki heyrt, heldur
snýr sér með ógnarkappi að hinum hart
slegnu hljómum og að aphorismunum í
hinu flókna tónmynstri sónötunnar, frem-
ur reglulegt fárviðri, — og nær samt sem
áður stöðugt inn á milli fram litlum Ijóð-
rænum ívafsþáttum í eldglæringum hrynj-
andinnar og milli þjóðlagaatriðanna.
Lucchesini er enn eitt dæmið af mjög
mörgum, að hin unga kynslóð píanóleikara
einkennist af vissri rómantískri tilhneig-
ingu, en snúi sér þó helzt að hinum svalari
blæbrigðum þessarar stefnu: „Stundum
heldur maður sig hafa fundið eitthvað út
úr þessari músík með fullri vissu, en svo
rennur allt í einu upp sú fráhverfa stund,
þegar maður sér allt samhengið i nýju og
gjörólíku Ijósi. Það er þá, sem manni ligg-
ur við að örvænta. Maður skyldi aldrei
vera of öruggur í sinni sök.“
Þetta eru ummæli átján ára gamals
pilts; það má víst teljast nokkuð öruggt, að
honum verði ekki svo auðveldlega haggað
af réttri braut.
H.J. Herbort.