Lesbók Morgunblaðsins - 16.08.1986, Blaðsíða 4

Kaffið
ég elska
því kaffið
er gott
Fróðleiksmolar
umkaffiog
kaffihætti
íslendinga,
sérstaklega
á fýrrihluta
þessararaldar
Fjölmargir húsgangar um kaffi hafa orðið til
hér á landi síðustu tvær aldimar. Síðan kaffíð
vann hér land á 18. öld og varð þjóðardrykkur
á þeirri 19. hefur þessi alþýðlegi hressingar-
og hitagjafí orðið mörgum að yrkisefni. Mest
EFTIR
HALLGERÐI
GÍSLADÓTTUR
er það vegna ósvikinnar hrifningar en sumir
hafa þó litið á hina hliðina eins og gengur
og það verður reyndar aigengara nú — á
tímum „heilsuræktarfríkanna". Við skulum
líta á nokkrar kaffikærleiksvísur sem eru
algerlega lausar við slíkt:
Kaffíð ég elska þvíkaffíð ergott
kaffíð er betra en fíest annað vott
kaffíð er líffyrir kroppinn og sál
kaffíð er drukkið úr bolla eða skál.
Kaffíð mína kætir hind
kaffiðyndi vekur
kaffíð færir krafta ímund
Kaffikvörn
Ljósmynd: Sigfús Eymundsson
Kaffidrykkja heima hjá Jónassen landlækni nálægt aldamótum. Heimilisfólkið og
dr. Björn M. Ólsen sitja við kaffiborðið.
Skeggbolli. Spöngin ofaná var tU að varna þvi að skeggið færi ofan í kaffið.
Kaffíð búið kostunum
kæfírlúa ísönsunum
hjá blíðrifrú ogbóndanum
bergi égþað úr gullskálum.
Kaffíðgóða kætirþjóða sinni
kaffíð hrindir kvíða ogmóð
kaffíð hressir líf og blóð.
Kaffíð góða kraft og hressing veitir
kaffíð færir kraft ímál
kaffíð nærirlífogsál.
Ef að eitth vað amarað og illt er skapið
ekki skaltu afhólmi hopa
heldurfá þér kaffísopa.
Talið er að um þriðjungur jarðarbúa
drekki kaffi reglulega og mun það ásamt
teinu vera útbreiddasti tilbúni drykkurinn á
jarðarkringlunni. Það er unnið úr fræjum
kaffitrésins og er notkun þess sögð vera
upprunnin í Kaffa, sem er hérað í S-V Eþíóp-
íu. Frá Kaffa barst kaffið til Arabíu um
1500 og þaðan fljótlega til Konstantínópel.
í lok 16. aldar og á þeirri 17. breiddist
kaffið síðan út um meginland Evrópu. Til
Danmerkur, Noregs og Svíþjóðar kemur það
í kringum 1700 og hingað út hálfri öld síðar.
Víða mætti kaffíð mótstöðu til að byrja
með. í löndum múhameðstrúarmanna lögð-
ust háklerkar gegn kaffídrykkju, töldu að
af henni yrðu almúgamenn helst til laus-
málgir og ættu þá til að ráðslaga um eitt
og annað sem þeim kæmi ekki við eins og
til dæmis stjórnmál. Þeim þóttu líka kaffi-
húsin draga aðsókn frá trúarathöfnum í
moskunum. í Konstantínópel var öllum
kaffíhúsum lokað um tíma, en þau voru
opnuð aftur þegar ráðamenn höfðu tryggt
sér hlut í kaffígróðanum. í Englandi reyndu
menn að láta loka kaffihúsum af svipuðum
ástæðum og víða börðust bjórframleiðendur
hatrammlega gegn kaffinu af ótta við þessa
nýju samkeppni. Alls konar tröllasögur
mynduðust um afleiðingar kaffidrykkju sem
notaðar voru óspart í áróðrinum, til dæmis
átti hún að valda ófijósemi.
KOLAMYLSNUSAUP
Eins og fyrr segir mun kaffí fyrst hafa
komið tii íslands um miðja 18. öld og var
til að byija með aðeins haft um hönd á
heimilum efnaðri manna á sama hátt og
gerðist annars staðar í Evrópu. Jónas frá
Hrafnagili segir í íslenskum þjóðháttum að
kaffí hafi fyrst orðið almennur drykkur á
íslenskum bændaheimilum um miðja 19.
öld. Þó er Eggert Ólafsson farinn að hafa
áhyggjur af þessum „óþjóðlega" drykk strax
á sjöunda tug 18. aldar. í Búnaðarbálki fer
hann ófögrum orðum um kaffið, kallar það
„kolamylsnusaup" og mælir með þjóðlegri
drykkjum:
Efaðaustan svokallað kaffi
kolamylsnu þeirgirnast saup
þá segi égkomi af syndastraffi
soddan prjálsemdar elskast kaup
af einirberjum betri drykk
bý ég sem hefur sama skikk.