Lesbók Morgunblaðsins - 16.08.1986, Blaðsíða 10

Brands var og jafnaldri Runólfs, Árni Þor-
láksson síðar Skálholtsbiskup. Með þeim
Áma og Runólfi tókst brátt vinátta, sem
aldrei rofnaði. Var og Runólfur ábóti síðar
um langan aldur hægri hönd Áma biskups
og hollur ráðgjafi. Era þessi orð höfð eftir
biskupi: „Runólfur er sá eini maður, sem
ég treysti framar sjálfum mér í hveiju tor-
veldi og þoranraun."
Eftir að Runólfur hafði tekið hinar lægri
vígslur og síðan prestvígslu með miklum
sæmdum, gerðist hann prestur og lærifaðir
ungsveina að Odda á Rangárvöllum, undir
vemdarvæng Oddaveijahöfðingjans Andr-
ésar Sæmundssonar. Þar var þá skóli
haldinn og stundaðar fagrar menntir, ekki
einungis guðleg vísindi, heldur og ritun
bóka, einkum sögulegra fræða.
Guðmundur ábóti gerir hlé á máli sínu,
en heldur síðan áfram.
Ekki er því að leyna, að á prestskaparár-
unum í Odda varð Runólfur fyrir rógi vondra
manna. Vitað var að með honum og Ás-
björgu systur vinar hans, Áma Þorláksson-
ar, vora kærleikar. Skyndilega laust upp
þeim kvitti, að Runólfur legðist á hugi við
unga námssveina. Hvaðan sú lygi var upp
rannin vissu menn ekki. En misseri síðar
gekk Ásbjörg að eiga gamlan vonbiðil sinn,
ágætan mann, Helga Loftsson. Sonur þeirra
er herra Ámi, sem nýlega er biskup orðinn
í Skálholti.
í framhaldi þessara atburða tók Runólfur
prestur þá ákvörðun að gerast munkur í
Þykkvabæjarklaustri, og komst þá á ný
undir áraburð föðurbróður síns og lærimeist-
ara, Brands ábóta. í klaustrinu varð vegur
Runólfs brátt mikill, og gerðist hann fyrr
en varði hægri hönd ábóta. Um eins árs
skeið hafði bróðir Runólfur gistidvöl í
Ágústínusarklaustrinu að Helgisetri í Nor-
egi. Fór hann þangað að áfysi Brands
ábóta, til að fullnuma sig í heilögum fræðum
og hvers konar vísindum.
Bókiðja var alla tíð líf Runólfs og yndi.
En veraldleg umsýsla fór honum einnig vel
úr hendi. Er það haft eftir Áma biskupi
Þorlákssyni, að engan mann vissi hann til
þess færari en Runólf Sigmundsson, að
gerst hvort heldur sem vera skyldi andlegur
leiðtogi klerkastéttar eða veraldlegur höfð-
ingi að fomum sið.
Runólfur mun snemma hafa tekið að fást
við þýðingar helgar og brátt varð kunnugum
mönnum Ijóst að hann var hið besta skáld
á norræna tungu. Heilræðakvæðið mikla
Disticha Catonis, heitir í íslenskri gerð hans
Hugsvinsmál, og nefna sumir Hávamál hin
kristnu.
Þijátíu og þriggja ára að aldri var Runólf-
ur vígður ábóti í Þykkvabæ, eftir að Brandur
Jónsson hafði verið kjörinn biskup á Hólum.
Um þær mundir hóf Runólfur að kveða
helgiljóð sitt hið mesta, en mun ekki hafa
lokið því fyrr en allmörgum áram síðar. Það
er ort undir ljóðahætti og ber nafnið Sólar-
ljóð. Þetta er síðasta erindið:
Hér við skiljumst
og hittast munum
á feginsdegi fira.
Drottinn minn
gefi dauðum ró,
hinum líkn sem lifa.
Ábóti gerði nú hlé á máli sínu, kallaði á
skutulsvein og bað hann færa þeim bróður
Grími norskt öl í könnu. Ölið yljaði notalega
um leið og það rann niður. Ábóti hélt áfram
frásögninni.
Það mun hafa verið snemma á ábótaáram
Runólfs, sem hann tók upp þráðinn frá dvöl-
inni í Odda og hóf á ný að leiða hugann
að gerð íslenskra sagna. Hann sagði mér
síðar, að það hefði verið sér nauðsyn að
hvflast öðra hvora frá iðkun guðlegra fræða,
og hafi hann hneigst æ meir að sagnvísind-
um og sagnasmíð. Smám saman hefði það
orðið fastur vani sinn að veija einhi til tveim-
ur morgunstundum til þess konar ritstarfa.
Hann lét ekki mikið á þessu bera, en víst
er að téðar stundir vora líf hans og yndi.
Runólfur ábóti sagði mér einhveiju sinni,
að nýlega skráð saga héðan að vestan hefði
ýtt við sér fyrir alvöra. Það var Laxdæla
saga, sem þú þekkir og hefur afritað að ég
held tvisvar sinnum.
Eftir lestur Laxdæla sögu kvaðst Brandur
hafa ákveðið að freista slíkrar sagnagerðar.
Hann leitaði efnis á slóðum móðurfrænda
sinna austur á Fljótdalshéraði og setti sam-
an Hróars sögu Tungugoða, frábrigðavel
samda sögu.
Þegar á leið samveratíma okkar Runólfs
ábóta, tók hann að sýna mér aukinn trún-
að. Hann hafði þó að mestu lokið sögu
þeirri hinni stóra, sem hér liggur á borði.
Nokkur ár hin næstu var hann þó að fást
við ritið og bæta um betur.
Runólfí ábóta þótti jafnan gott að ræða
við vini sína um sögur. Við aðra flíkaði
hann því lítt að hann fengist við smíð verald-
arsagna, enda til þeir menn sem töldu slíkt
eigi hæfa klausturhöfðingja og margvígðum
drottins þjóni. Einhveiju sinni sagði hann
við mig: Lítum til hæða, en gleymum þó
ekki hinu, að við stöndum báðum fótum á
syndugri jörð.
Guðmundur ábóti á Helgafelli reis úr
sæti og slíkt hið sama gerði bróðir Grímur,
sem hlýtt hafði frásögninni með athygli.
Ábóti tók tveim höndum handritið á borð-
inu, lyfti því varlega upp og færði það ögn
nær bróður Grími. Ábóti sagði:
Nú fel ég þér þessa bók til afritunar.
Um þá sögu, sem hér er í letur færð og
geymd innan þessara tveggja spjalda, ætla
ég hvorki að hafa mörg orð né stór. Að
loknum lestri getur þú sagt mér hvemig
þér féll sagan.
Bróðir Grímur opnar handritið nær miðju
og virðir fyrir sér skrift og frágang. Þetta
er sæmilegt handrit, en þó treystir hann sér
til að gera betur. Hann flettir nokkram blöð-
um, opnar síðan bókina á öftustu blaðsíðu
og les lokaorðin: „Og lýk ég þar Brennu-
Njáls sögu.“
Gils Guðmundsson er þjóökunnur stjórnmála-
maöur og rithöfundur, en hefur ekki skrifaö í
Lesbók sl. 40 ár.
Ingunn Þórðardóttir
Orð
Mörg óskrifuð orð
átti ég til.
Þau þutu um hugann
fijáls og óháð.
Svo lifandi.
Festi ég þau á blað
skrifaði á hvíta örk.
Orðin urðu þar með
fangar minir.
Þau stóðu þama
og bifuðust ei, voru fjötruð.
Eg las orðin
en þau lifnuðu ei.
Þá brenndi ég örkina
með oiðunum öllum
veitti þeim frelsi.
Þau eru aftur fleyg
og vitja mín á ný.
Ingunn Þórðardóttir býr í Reykjavík
og er hjúkrunarfræöingur. Smásögur
eftir hana hafa birzt i Lesbók og tima-
ritum og hún hefur einnig skrifað fyrir
útvarpiö.
Gerður Kristný
Slegið á
strengi
vináttunnar
Þú ert sem ævintýrið
upphaf minna sagna
minnir svo í mörgu
á mannsins bestu kosti.
Þú ert þýður vindur,
sem þykknar upp um nætur.
Stundum burt þú starir,
strýkur vindur vangann.
Ég veit ei hvað þú hugsar
né heldur hver þín bíður.
Ég veit ei hver þín vitjar
né villist inn til þín.
Seg mér þína sögu
sem í lengstum orðum.
Veltu fyrir þér vinum
vorsins svikaráðum.
Fólk þú treystir teldu
tóni vetrar fylgdu.
Manst’ eftir mínu ljóði
í myrkum febrúar
hápunkti míns huga,
hef ei síðan ort.
Ég gef þér mínar gjafir,
gef þér mína sál.
Geröur Kristný er 16 ára Reykjavík-
urmær.
Erna Sigurðardóttir
Þú
Dökkbrúnir lokkar þínir
leika við vindsins kinn.
Nett talfang þitt
notast að fallegum orðum.
Dimmbláu augu þín
togast á
um smáaurana
í sálinni.
Minningar-
Ijóð
Ég mun aldrei
njóta hans framar
en minning hans lifir
í hjarta mér.
Hann var mikil hetja
sem fómaði sér
eins og hinir bræðumir
og eftirlifandi gera.
Því votta ég ykkur
samúð mína
þvi hann er fallinn í dag
dagurinn í gær.
Erna Siguröardóttir er ung Reykjavík-
urstúlka.
Málarinn
(Til Stínu)
eftir Benedikt Gestsson
ögn frá krítuðum húsum er
óendanleg og ber með sér
gamla menningu, langt úr liðn-
um tíma. Trén í húsagörðunum,
einnig gömul og hvíslast á: Það er vind-
urinn sem gefur þeim málið, og lognið
sem skapar þögnina, en skóhljóðið ber
þeim til eyma að tvær manneskjur eigi
leið um strætið. í vitund þeirra er sól
og hvítur sandur samofið óendanleikan-
um og augnablikinu, einnig kýprastrén.
Skuggar daganna era langir og stutt-
ir á víxl, líkt og vegferð fólksins, sem
eltir þá eða hrekst undan þeim, en trén
era rótföst og laufíð lífmagnað, þar til
haustar; þá er kliður í laufi og strætum.
Þær gengu áfram hægum skrefum og
íhuguðu umhverfið, létu augun hvarfla,
frá götu að vegg og frá vegg útí firð-
ina, til himins gegnum laufið og alla
leið til sólarinnar, í skugga og úr skugga,
svo gangan varð ljóskvik.
— Hvert föram við, spurði stelpan og
leit til konunnar.
Konan leit til himinsins:
— Hann er blár, hugsaði hún. Svo
leit hún brosandi í andlit stelpunnar og
sagði: Útí bláinn.
— Hvað er þetta bláinn, spurði stelp-
an.
— Það er heim, sagði konan.
Þær gengu þögular áfram, þar til
strætið endaði, húsin urðu stijálli, en
kjarr og lágvaxinn gróður tók við. Ofar
í hlíðinni gnæfðu kýprustrén böðuð sól
og þær fylltust djúpri lotningu, að ganga
undir svo voldugum tijám. Þær námu
staðar og litu stundarkom í andlit hvor
annarar. Svo sagði konan:
— Þetta era trén hans Van Goghs,
um leið og hún benti í átt til kýpras-
tijánna.
— Þau era falleg, sagði stelpan.
Konan brosti og kinkaði kolli, eins og
til samþykkis. Svo leit hún niður hlíðina
og útá sjóinn; þar skein sólin á hvelfing-
unni úti við sjónhring.
— Þetta er sólin hans, sagði konan
og pírði augun.
— Hún er heit, sagði stelpan, iokaði
augunum og lét sólina yla sig.
— Komdu, sagði konan blíðlega og
lagði af stað niður hlíðina.
Stelpan opnaði augun, eins og uppaf
löngum svefni og horfði á eftir konunni.
Hún hikaði augnablik, líkt og einhver
ógn hefði vaknað innra með henni. Svo
hljóp hún af stað, þar til hún náði kon-
unni niðurá ströndinni; þar talaði aldan
við sandinn, og þær eins og litlar þústir
í ómælinu, en í hlíðinni kýprastrén og á
himninum sól. Allt í einu segir stelpan,
og það var ótti í röddinni:
— Ef sólin væri ekki til, þá væri
maður ekki sjálfur til, eða eins og að
vera blindur kannski. Bara myrkur og
maður væri aleinn.
— Ég veit ekki, kannski miklu verra
en það; nefnilega vonlaus, sagði konan.
Á meðan sólin skín hefur maður þó von.
— Er þá allt í lagi að vera einn, ef
maður hefur von, spurði stelpan. Þær
þögðu um stund, svo sagði konan:
— Það er nóg að vita af einhveiju,
sem maður veit ekki hvað er, en hafa
þó hugboð um að það sé gott. Og sólin
kemur og fer, og það sem kemur og
fer, hvorki kemur né fer, heldur er allt-
af. Þetta er svona haldreipi í tilveranni.
— Hvað er haldreipi, spurði stelpan
og leit í andlit konunnar. Konan hikaði
augnablik, en sagði svo:
— Það er eins konar líftaug, sem
maður fléttar í huganum allt sitt líf og
ef hún slitnar, þá hrapar maður.
Stelpan læddi hendinni létt í hönd
konunnar, svo horfðu þær niðurí sandinn
dágóða stund og vora hljóðar. Svo litu
þær hvor á aðra og síðan úteftir send-
inni flöranni. Sólin skein heit á bak
þeirra og þær á eftir löngum skuggun-
um, sem minntu á voldug kýprustrén.