Lesbók Morgunblaðsins - 24.01.1987, Qupperneq 10

Hirshorn-safnið í Washington, þar sem þjóðemishyggjan ríkir eins og víðar.
ir listrýnar töldu fyrir nokkrum áratugum,
að væri bara flinkur að beita pennsli og því
yfirborðslegur. Nú hafa menn skilið, að
Sargent er annað og meira. Hann málaði
ekki bara fagrar konur á einstaklega sjar-
merandi hátt, heldur tókst honum að fanga
andrúm síns tíma, þessa merkilega Viktórí-
utímabils, þegar siðprýðin var æðst dyggða
og ríkti á yfirborðinu að minnsta kosti.
Það var þunnur þrettándi að koma á eftir
í Guggenheim—safnið, sem sá gamli og
góði Frank Lloyd Wright teiknaði af mikilli
snilld og frumleika á sínum tíma. Þar var
sýning á skúlptúr eftir unga Fransara;
skelfiiega lítið áhugaverð og samt var þetta
það bezta, sem blessaður aðstoðarsafnstjór-
inn fann eftir margar ferðir til Frakklands.
Málaramir höfðu verið ennþá verri; já, það
er ekki tekið út með sæidinni að finna bæri-
lega list í henni veröld. Þetta var svo bætt
upp með einhveijum Breta, sem hafði haft
með sér hellur og raðað í einskonar stétt á
gólfin; einnig hafði hann haft með sér botn-
leðju úr ánni Avon og smurt henni á
veggina. Ég gekk út og sagði eins og Kjar-
val: Stórkostlegt.
Naumast veitir af deginum til að skoða
Metropolitan—safnið, sem spannar listina
frá tímum Babyloníumanna og Fom—
Egypta til vorra daga. Kanar hafa sannar-
lega látið greipar sópa eins og fleiri austur
þar og Nelson Rockefeller hefur verið af-
skaplega iðinn að safna Afríkulist og gefíð
safninu nokkra sali af henni til að halda
sínu eðla nafni á lofti og kannski getað
lækkað skattana sína um leið. Þama er
margur ^ársjóðurinn, til dæmis heil röð af
sjálfsmyndum Rembrandts. Maður gæti
ímyndað sér, að Hollendingar vildu gjaman
fá „handritin heirn" og þá um leið dýrgripi
Vermeers.
Feitast á Stykkinu
Ef ég hefði aðeins einn dag í New York,
mundi ég þó veija honum á Museum of
Modem Art. Það er afburða listasafn og
helgast mest af því, að þar hefur valið ver-
ið vandað framyfir það sem gerist á öðrum
bandarískum söfnum nútímalistar. Eftir
tvær yfirferðir komst ég að þeirri niður-
stöðu, að árin í kringum 19 lo séu áhuga-
verðasta skeiðið í listsögu þessarar aldar. Á
Museum of Modem Art era yfirburða góð
verk frá þessu tímabili, til dæmis eftir Aust-
urríkismennina, Klimt, Schiele og Kokosch-
ka, en einnig eftir Max Beckmann, Chagall
og þá Picasso, Miro, Matisse og Braque.
Við höfum einnig séð í Norræna Húsinu í
haust, að nútíminn á ekki margt sem ber
af verkum Munchs um þetta leyti. Módem-
isminn virðist hafa borið sín fegurstu blóm
á þessum áram, en það sem síðan kemur er
í rauninni aðeins frekari úrvinnsla.
Nokkrir þekktustu myndlistargagmýn-
endur Bandaríkjanna hafa haldið því fram,
að veraleg kreppa sé ríkjandi í myndlist nú
á dögum; menn eins og Robert Hughes og
Hilton Kramer þar á meðai, og að ný hugs-
un hafí ekki fæðst á þessum vettvangi síðan
poppið kom fram í Bandaríkjunum um 196o.
Carter Ratcliff listfræðingur og safnstjóri
við Natioinal Galleiy í Washington hefur
mótmælt þessari „Cassöndra-krítik" með
tilvísun til grískrar goðsögupersónu, sem
sífellt boðaði dómsdag. Meðan beðið er eft-
ir „nýrri hugsun" beina menn sjónum aftur
í tímann og gaumgæfa jafnvel meira en
áður, það sem búið er að afreka í listinni.
Ungur NORÐMAÐUR
VekurAthygli
í þeim anda var sýning, sem ég sá í
Nútfmasafninu í San Fransisco. Til hennar
hafði verið stofnað með nokkram fyrirvara
og þátttakendur fengu það verkefni að
gaumgæfa einhver verk úr listasögunni að
eigin vali og leggja út af þeim. Heiti sýning-
arinnar var „Second Sight", sem merkir
endursýn eða endurmat. Þar var margt
harla athyglisvert; gömul og fræg verk lát-
in fá skýrskotun til nútímans með einhveij-
um hætti. En langsamlega minnsstæðastur
var ungur norsari, Odd Nærdram, sem
starfar í Bandarílq'unum og er spáð mikilli
framtíð. Hann var ólíkur hinum í þá vera,
að hann lagði ekki útaf neinu sérstöku verki
úr listasögunni, heldur aðferð: Nærdram
málar því sem næst eins og Rembrandt.
Tækni hans er með ólíkindum. Hann er þó
alls ekki að stæla 17. aldar málara efnislega
og að sjálfsögðu gefur það myndum hans
gildi, að hann er að fjalla um okkur, eða
jafnvel framtíðina. Hann átti tvær myndir
þama: Jámlögmálið - með vísun til Kains
og Abel, en hin var þó snöggtum áhrifa-
meiri, nefnd „Vemdarar vatnsins". Allt er
þar mjög dularfullt og enginn veit, hvaða
vatn er verið að vemda, né hveijir þeir era
þessir þrír, sem hafa skinnpjötlur einar fata,
en hinsvegar nýtízku skotvopn.
Eins og við má búast, hafa ekki allir
verið á einu máli um aðferð Nærdrams.
Jafnvel þótt málari búi yfir tæknilegri kunn-
áttu til að mála svona, þarf kjark til að
gera það og sýna undir merki nútímalistar.
Sumir gagnrýnendur hafa ekki kunnað að
meta það, en aðrir hafa hlaðið á hann há-
stemmdu lofí.
Horft til Síðustu
ALDAMÓTA
Á museum of Modem Art í New York
stóð yfir sýning, sem bar yfirskriftina:
„Vínarborg 1900“. Þessi sýning hefur farið
víðar; til dæmis var hún áður í Pompidou-
listamiðstöðinni í París. í sambandi við hana
hefur umfangsmikil bókaútgáfa átt sér stað,
þar sem andlegu lífi, listum, hönnun og
arkitektúr í Vínarborg aldamótanna era
gerð góð skil. Ef að líkum lætur verður eitt-
hvað gluggað í sumar þær bækur og
úrdráttur birtur í Lesbók á næstunni.
Þessi sýning vakti geysilega athygli og
aðsóknin var eftir því. Þar vora verk eftir
málarana, sem þá vora menn hins nýja tíma
og áður era nefndir: Gustav Klimt, Egon
Schiele, Oscar Kokoschka og fleiri. Þar var
einnig sýnd framúrstefnuhönnun frá Wiener
Verkstátte, sem var fræg formsmiðja á
þessum tíma; einnig teikningar arkitekta,
Adolfs Loos, Hoffmanns og fleiri.
Vínarborg var bræðslupottur ailskonar
áhrifa ekki síður en New York er nú. Sig-
mund Freud var einn þeirra, sem gerðu
garðinn frægan með sálkönnun sinni og
Schiele virðist alltaf vera í miskunnarlausri
sálkönnun, sem beinist ekki sízt að honum
sjálfum. Nú þegar æði margir þykjast vera
að túlka það sem fram fer í sálarafkimun-
um, er horft með mikilli aðdáun á myndir
Egons Schiele, sem dó fyrir aldur fram úr
spönsku veikinni 1918. Sömu örlög hlaut
Gustav Klimt og sama árið leið ungversk-
austurríska keisaraveldið undir lok. Blóma-
skeiði mikillar hámenningar var lokið og
málaramir túlkuðu hina „yndisfögra úrkynj-
un“, sem svo hefur verið nefnd.
Ekki hefur lengst af þessarar aldar þótt
góð latína að nota skraut sem þátt í mynd-
sköpun; dekoratíf list er naumast alvöra list.
Gustav Klimt leyfði sér þetta samt, meira
að segja með gulli, þegar hann þurfti að
útmála andrúmið í kringum yfirstéttarkonur
Vínarborgar, sem hann málaði eftirminni-
Iega, hvítfölar og blaktandi af yndisfagurri
úrkynjun. Hann sýndi framá, að það er
hægt að nota skraut til ávinnings og í kring-
um sýninguna var mikið fjallað um þetta
fyrirbæri og að mér virtist á einn veg: Að
á þennan veg hafi Klimt náð að galdra fram
ákveðna seiðmögnun, dulúð, þetta var talið
mjög sexí og þar að auki með táknrænum
merkingum. Sem sagt gott.
Það var líka athyglisvert að lesa bolla-
leggingar listfræðinga um, hvað það
raunveralega væri í Vínarlist þessara löngu
liðnu ára, sem höfðaði svo sterklega til sam-
tímans í Bandaríkjunum, nú þegar líður
aftur að aldamótum. Um aldamótin vora
þetta framúrstefhulistamenn og áttu
kannski ekki stóran aðdáendaskara í hinni
íhaldssömu keisaraborg. Samt fínnst okkur
núna, að þeim hafí með einhveiju móti
tekizt að fanga andrúms síns tíma, rétt eins
og Sargent, þótt aðferðimar væra ólíkar.
En þess ber líka að geta, að þessir fram-
sæknu Vínarlistamenn vora sjálfir feykilega
ólíkir innbyrðis og mynda engan samstæðan
stíl. í grein, sem ég las eftir bandarískan
listfræðing, veiti hann því fyrir sér, hvort
þessi aðdáun stafaði af einhverskonar sam-
svöran Bandaríkjanna við austurríska
keisaraveldið um aldamótin; hvort risaveldið
væri að því komið að líða undir lok eins og
það austurríska var þá. En þetta er auðvit-
að spuming, sem enginn kann svar við. Ef
til vill er ástæðan sú, að það bezta úr mynd-
list aldamótanna í Vínarborg er einfaldlega
magnaðra og betra en megnið af því sem
nútímamenn hafa fram að færa.
Tilgátan um kreppu í heimslistinni er
kannski ekki fjarri lagi.
Skúlptúr í ætt við skýjakjjúfa eftir Jesús Bautista Moraies á sýningu í Houston.
Á Museum of Modern Art í New York. Verk eftir Lembruck, Schiele og Chagall.