Lesbók Morgunblaðsins - 28.02.1987, Blaðsíða 15

Draumur Görings ogannarra forkólfa nasista. Að sprengja London ítætlur. Sá
draumur var nærriþví að rætast með flugskeytunum, sem Hollard kom í veg fyrir
aðyrðu að veruleika.
Hann hafði ekkert viðtæki eða nokkur önn-
ur tæki, sem honum voru send með fall-
hlífum, ekkert sendiboðakerfí við að
styðjast.
Michel Hollard var maður ákaflega blátt
áfram. Hann var illa launaður aðstoðarmað-
ur hjá efnarannsóknafirma. Þegar Þjóðveij-
ar þrömmuðu inní París og húsbændur hans
tóku að vinna fyrir þá, var honum nóg boð-
ið. Hann sagði upp starfí sínu í mótmæla-
skyni og fékk annað starf sem umboðsmaður
fyrir fírma, sem framleiddi bflavélar, sem
gengu fyrir viðarkolum. Þetta starf reyndist
honum ómetanlegt til þess að framkvæma
það, sem hann hafði ákveðið að gera fyrir
föðurland sitt. Það skýrði hinar tíðu ferðir
hans í skógana við landamærin, hann var
vitanlega að leita að viðarkolum.
Dag einn reyndi hann að laumast yfír
svissnesku landamærin, sem vitanlega var
vel gætt, til þess að geta boðið fram þjón-
ustu sína sem njósnari fyrir Breta. Þjóðveij-
ar handsömuðu hann, en einhvem veginn
tókst honum að tala sig útúr þeirri klípu. í
annarri tilraun tókst honum þetta. Bretar
báðu hann að fylgjast gaumgæfilega með
flutningum þýskra hersveita, og gefa um
það skýrslur.
Næstu þijú ár var Hollard á ferð og
flugi. Hann átti eiginkonu og þijú böm, sem
hann unni mjög, en gætti þess að hitta þau
sem sjaldnast til þess að tefla þeim ekki í
hættu sín vegna. Brátt tók hann að safna
í þjónustu sína ýmsum Frökkum; jámbraut-
arstarfsmönnum, vörubflstjórum, barþjón-
um og hóteleigendum.
Félagsskapur hans, Resseau Agir, byij-
aði með fimm mönnum, en óx að lokum
uppí 120 manns. Tuttugu þessara manna
voru teknir höndum og líflátnir af Þjóðveij-
um. Aðrir særðust hættulega og komust
undan með ævintýralegum hætti. Sjálfur
komst Hollard margoft í hann krappan, en
barg sér með snarræði sínu.
Mesta afrek Hollards, að komast yfír V-1
áætlanimar, hófst í kaffíhúsi í Rouen í
ágústmánuði 1943. Einn manna hans þar
skýrði honum frá því, að hann hefði heyrt
tvo sementskaupmenn ræða um einhveijar
óvenjulegar byggingaframkvæmdir hjá
Þjóðveijum. Undruðust þeir stómm hið
gífurlega magn af sementi, sem til þeirra
virtist þörf.
Daginn eftir var Hollard kominn til Rou-
en. Dökkklæddur gekk hann inní vinnumiðl-
unarskrifstofu eina og sagðist vera fulltrúi
fyrir mótmælendafélag eitt, sem hefði sér-
stakan áhuga á andlegri velferð verka-
manna. Hann sýndi margar biblíur og spurði
hvort nokkrar byggingaframkvæmdir væm
þar í héraðinu. Honum var tjáð, að mikill
Qöldi verkamanna væra ráðnir til vinnu við
Auffey um 300 km frá Rouen.
Nokkm síðar var hann kominn til Auffey
í bláum verkamannafötum. Það lágu fjórir
aðalvegir útúr borginni. Hann reyndi þijá
þeirra, en varð einskis vísari. En þegar
hann fór flórða veginn kom hann að víðáttu-
miklu opnu svæði, þar sem mörg hundmð
verkamanna vom við vinnu. Þar vom mikl-
ar hrærivélar í gangi og byggingar að rísa.
Hollard greip hjólbömr fullar af múrstein-
um og tók til starfa. Enginn stöðvaði hann.
Fæstir verkamannanna kunnu frönsku. En
þeir sem eitthvað kunnu sögðu honum, að
hér væri verið að reisa bflskúra. Þetta var
bersýnilega ósatt. Byggingamar vom of
lágar til þess. Og hvers vegna að koma upp
bflskúmm 30 km frá næstu borg? Það sem
heillaði hann einna mest vom 50 metra
sementsbraut með langri, brattri leiðarlínu,
sem lá uppávið. Hér átti bersýnilega að
gera eins konar brekku. Hann tók nú fram
áttavita sinn og komst að raun um það, að
brautin stefndi beint í átt til Lundúna. Þeg-
ar hann komst einnig að því, að Þjóðveijam-
ir létu verkamennina vinna á þrískiptum
vöktum nótt og dag, hélt hann leiðar sinnar
til þess að gefa um þetta skýrslu til Lund-
úna.
Foringjar bandamanna, þar á meðal þeir
Winston Churchill og Eisenhower hershöfð-
ingi, höfðu miklar áhyggjur af þessum
framkvæmdum Þjóðveija. Óljósar fréttir
höfðu borist frá Peenemiinde um eins konar
flugvél án flugmanns, sem væri í smíðum;
og á strönd Borgundarhólms hafði danskur
maður fundið flak einkennilegs vopns, sem
sýnilega hafði komið af himnum ofan. Það
leit út fyrir að nýjar loftárásir væm í að-
sigi, en með hveijum hætti og hversu
alvarlegar vissi enginn með vissu.
í viðbót við þessar fréttir kom svo skýrsla
Hollards, eins og þmma úr heiðskím lofti.
Litla Frakkanum var skipað að leggja öll
önnur störf til hliðar og beina allri athygli
sinni að þessum dularfullu byggingafram-
kvæmdum.
Hollard og fjórir félagar hans hófu nú,
velbúnir landakortum, kerfísbundna ferð á
reiðhjólum um Norður-Frakkland. Með því
að hjóla um allar trissur og tala við fólk,
fundu þeir á þrem vikum meira en 60 aðrar
slíkar dularfullar stöðvar. Þegar komið var
fram í miðjan nóvember höfðu þeir fundið
40 í viðbót, allar á 300 km löngu svæði og
45 km breiðu, nokkum veginn samhliða
ströndinni og allir beindust brautimar til
Lundúna? En til hvers vom þær?
í njósnum skiptir heppnin oft miklu máli,
enda var það fyrir röð tilviljana, að Hollard
uppgötvaði höfuðleyndarmál Hitlers. Dag
einn átti Hollard samtal við einn manna
sinna, sem mælti mjög eindregið með einum
vina sinna. Þetta var ungur maður, kallaður
Róbert, sem klæjaði í lófana að ná sér niðri
á Þjóðveijum. Hollard veitti Róbert starf
við flugvöll einn. En svo fékk Róbert hins
vegar annan vin sinn, André, til þess að
taka að sér annað starf, sem hafði það í
för með sér, að hann þurfti að fara til Bois
Carré, eins þeirra staða þar sem þessar
dularfullu byggingaframkvæmdir vom í
fullum gangi.
Viku eftir að André hafði tekið við þessu
nýja starfi gaf hann sig fram við Hollard
og hafði þá í fómm sínum afrit af áætlun-
um, sem höfðu farið um hendur hans. Um
leið og hann afhenti þetta sagði hann, að
þetta væri það síðasta sem hann gæti af-
hent Hollard af þessu tagi. Hann sagði að
Þjóðveijar hefðu látið hann undirrita loforð
um að láta ekki uppi hvað hann væri að gera.
Hollard var maður blíðlyndur að eðiis-
fari. Hann hafði fengið aðra til starfa með
sér með því að skírskota til ættjarðarástar.
En nú varð hann harður. Hann skipaði
André að komaast yfír afrit af aðaláætlun-
inni, hvað sem það kostaði. Ef André gerði
það ekki, sagði Hollard að farið yrði með
hann eins og hvem annan hermann, sem
rynni af hólmi í orustu.
Og André samþykkti að reyna þetta. í
'Bois Carré geymdi þýski yfírmaðurinn þessa
höfuðáætlun í innri vasanum á frakkanuni
sínum, og var alltaf í frakkanum, jafnvel í
skrifstofunni. Eina skiptið sem hann fór úr
honum var klukkan níu á morgnana, þegar
hann fór á salemið.
í marga daga festi André sér í minni hve
lengi Þjóðveijinn var burtu. Fjarvistir hans
vom frá þrem til fimm mínútna. Og einn
dag, þegar hann var fjarverandi í erindum
sínum, tók André til óspilltra málanna og
afritaði áætlunina í flýti, og var kominn að
borði sínu, þegar Þjóðveijinn kom aftur.
í vikulokin tók André, að ráðum Holl-
ards, lyf, sem honum hafði verið fengið og
kvartaði um ógurlega magaverki. Þýski
læknirinn henti gaman að þessu og þótti
lítið til koma. En þegar André tók að þjást
af uppköstum, skrifaði hann uppá vegabréf
hans, svo hann gæti farið til Parísar til
þess að ráðgast við „fjölskyldulækni" sinn.
Og í París lögðu þeir Hollard og André
kollana í bleyti við að bera saman þessa
áætlun við önnur plögg, sem Resseau Agir
hafði komist yfir. Síðan bám þeir teikning-
ar sínar saman við það sem hægt var að
ganga úr skugga um með njósnum á staðn-
um. Þetta var óskaplegt verk; líkt og að
búa til dinosaums með nokkmm beinum sem
uppistöðu. Oft lentu þeir á blindgötum og
urðu að byija aftur frá upphafi. En að lok-
um var hver hlutur kominn á sinn stað. Og
þama blasti við þeim í fegurstu smáatriðum
uppdráttur af V-l-stöð!
Já, þetta var skjalið sem lá innan um
kartöflumar, þegar þýski varðhundurinn
læsti kjafti um fót Hollards við svissnesku
landamærin.
Eftir að Hollard hafði afhent þetta stór-
merkilega plagg, kom skeyti frá Lundúnum
svohljóðandi: „Herfangið komið heilu og
höldnu. Til hamingju."
Þá fyrst lagðist þreytan eins og mara
yfír Hollard. Hann var uppgefínn af því að
vera á sífelldum ferðalögum, þreyttur á því
að lifa í stöðugum ótta. Bretar næstum
kröfðust þess, að hann settist að í Sviss og
vissulega var það freistandi. Þá varð honum
hugsað til stöðvarstjóranna, sem vom
sískrifandi niður lista um ferðir lestanna og
hættu til þess lífi sínu; til mannanna sem
vom að laumast inní flugvélaskýli og skipa-
ver, og um aðra sem sátu lengstum í
kirkjutumum til þess að fylgjast með her-
flutningum og öðmm aðgerðum Þjóðveija.
Hann snéri því aftur til Frakklands, þar
sem hann skömmu síðar var tekinn höndum
á knæpu, sökum þess að félagi hans einn
hafði gerst helst til opinskár. Þrír menn
vom teknir höndum með honum; af þeim
lést einn í fangabúðum, en hinum var sleppt
eftir þijá mánuði. Sjálfur sætti Hollard
hræðilegustu pyntingum, en samt tókst
Þjóðveijum ekki að kvelja úr honum neinar
upplýsingar. Þar eð engar sannanir fundust
á honum, var hann ekki skotinn, en hins
vegar dæmdur í Neuengamme-fangabúðim-
ar.
Þegar séð var fyrir um endalok styijaldar-
innar, tæmdu Þjóðveijar fangabúðimar og
ráku fangana niður í lestir skipa, sem síðan
vom látin reka útá Norðursjó, þar sem búist
var við því að sprengjuflugvélar banda-
manna myndu sjá um að sökkva þeim. En
Hollard, sem var læstur niðrí lest, ásamt
hundmðum annarra manna, var svo lánsam-
ur, að hann var á síðustu stundu fluttur
úr einu hinna dauðadæmdu skipa yfír í skip
sænska Rauða krossins.
Hann var sex vikur á sjúkrahúsi að ná
sér. Breski flugherinn sendi flugvél eftir
honum til þess að flytja hann til Lundúna,
þar sem beið hans æðsta heiðursmerki, sem
útlendum manni getur hlotnast í Englandi:
The Distinguished Service Order. En
Hollard var þegar rokinn heim á leið, og
varð að fresta því að veita honum heiðurs-
merkið þangað til síðar í París. Flugvélin
sem flutti hann heim flaug lágt yfír Auf-
fey, þar sem hann gat séð rústir eftir
flugárásir. Þetta vom leyfar fyrstu V-l-
stöðvarinnar, sem hann hafði fundið.
Eftir stríð varð Michel Hollard sölustjóri
fyrir firma, sem seldi rafmagnsvömr. Um
störf hans á stríðsámnum segir Sir Brian
Horrocks, hershöfðingi, sem stjómaði 30.
deild breska hersins, sem leysti Frakkland
úr viðjum: „Það er engum vafa undirorpið,
að Hollard var vel að því kominn að hljóta
æðsta heiðursmerki fyrir hreysti. Hann var
maðurinn, sem bókstaflega bjargaði Lund-
únum.“
Ef Hollard er lifandi í dag er hann orðinn
88 ára að aldri, því hann fæddist rétt fyrir
síðustu aldamót. En ef við tækjum tali ein-
hvem þeirra sem þessa dagana sóla sig í
friðsælum Hyde Park-garðinum og spyrð-
um, hvort hann kannaðist við Michel
Hollard, væm allar líkur tii þess að svarið
yrði: „Never heard of him!“ — „Hef aldrei
heyrt hans getið.“
Sigríður Sigurðardóttir
Jóhannes
Baldur
Stefánsson
Fæddur 29. ágúst 1978
Dáinn 16. febrúar 1987
Hrer skilur þau rök
að saklaust bam,
í blóma lífsins
burtu er kallað?
Hver skilur þann tilgang
er helsjúkt fólk,
og farlama aldraðir
fá ekki að deyja?
Það uggði mig síst
er ástkæru bami,
í fangi hélt
og færði til skímar,
að ég myndi lifa —
hann liggja nár,
svo skömmu fyrir
skímarheit staðfest
Samt trúi ég því
að sannast muni,
þó sárt sé nú að
sjá á hvem hitt,
að góður Guð
er gafhonum lífið,
einnig til blessunar
burtu hafi tekið.
Elskaða bam
sem ömmu gladdir,
svo oft með bjarta
brosinu þínu.
Nú ertu frjáls
fri lífsins oki.
HvQ þú í friði
í faðmi Guðs.
Erlendar
bækur
Guðbrandur
Siglaugsson
tók saman
The Penguin Collecteld Stories of
WILLIAM FAULKNER.
Penguin Books 1985.
Hér á ámm áður, fyrir svo sem rúmri I
hálfrí öld, var bókum William Faulkners
haldið frá þeim stúlkum og piltum sem njóta
skyldu góðs uppeldis og verða nýtir og prúð-
ir þegnar amerísks samfélags. Það var
vegna þess að sögupersónur hans lifa ná-
lega eftir nótum þeirra skringilegheita sem
kallast raunvemleiki og er að mestu sneydd-
ur næmi og ffnleika. Faulkner sagði sögur
úr suðrinu, löndunum þar sem Missisippi
streymir og bilið milli þeirra veluppöldu,
siðuðu og hinna sem em ekki jafn form-
steyptir var og er að sönnu enn mikið.
Faulkner sagði sögumar tæpitungulaust og
blöskraði mörgum. Þó ekki þeim svensku j
sem létu hann fá nóbelinn 1949. , , ,
'Oghér standa 42 smásögur þessa sagníb q
meistara og mæla sjálfar með sér. ' ' '
■_ESBÓK MORGUNBLAÐSINS 28. FEBRÚAR 1987 15