Lesbók Morgunblaðsins - 17.10.1987, Qupperneq 13

hélt ég því fram að allir væru listamenn á
sinn hátt, allir gætu skapað eitthvað — og
allir ættu að gera það. Tveim vikum eftir
stofnfundinn höfðu 90% af íbúum götunnar
gengið í félagið og hélst sú tala í þau 7 ár
sem ég rak það. Fullorðnir félagar voru um
200 og bömin um 50. Gatan er í gömlu
bæjarhverfi og því margir fullorðnir en fáir
ungir sem búa þar.
Við sáum um allt sjálf, sömdum dag-
skrár, settum upp leiksýningar, héldum
hljómleika o.s.frv. Þar sem svo margt fólk
var í félaginu, reyndust þar einnig alvöru
listamenn. Þeir urðu uppistaðan í starfsem-
inni og gerðu mikið til þess að drífa þá
áfram sem skorti kjark. Við héldum til
dæmis 3 listsýningar í góðum sal í 300 ára
gömlum herragarði, sem við fengum alltaf
að nota fyrir samkomur okkar. Við seldum
talsvert af „listaverkunum" líka og ekki
þurftum við að borga neina leigu; borgin á
herragarðinn og studdi þetta einkaframtak
í menningarmálum með því að leyfa okkur
að vera þama endurgjaldslaust.
Þrátt fyrir skemmtikvöldin, bátsferðimar,
fuglaskoðunarferðimar, bókmenntakvöldin,
átveislumar og allt annað sem við fundum
uppá, þá var það besta að fólk sem hafði
búið við götuna í 20—30 ár og aldrei hafði
talast við; ekki einu sinni heilsast þegar það
mættist á götunni, kynntist nú hvert öðm.
Sumir uppgötvuðu að „kerlingin í næsta
húsi“ sem virtist vera svo leiðinleg og merki-
leg með sig, var bara bráðskemmtileg og
besta manneskja."
„Þú veist það ugglaust Unnur, að það
er útbreidd skoðun hér, að Svíar séu manna
leiðinlegastir, merkikerti og þurradrumbar.
Þeir líta víst lítið upp til útlendinga, nema
kannski Frakka, svo það verður að teljast
merkilegt að þú skyldir fá þessu áorkað. “
„Merkilegt, það veit ég ekkert um. Vissu-
iega hafa sumir gert sér ákveðnar hugmynd-
ir um útlendinga almennt og einnig um fólk
frá tilgreindum löndum. Svíar segja t.d. að
Unnur í íslandsheimsókn sl. sumar.
Marianne Orlando, sem að mínum dómi var
sú besta í landinu. Mig langaði mikið að
vita um skoðanir hennar á ákveðnum hlut-
verkum, túlkun hennar á þeim og ýmislegt
annað sem varðaði starf hennar. Þrátt fyrir
að ég leitaði að blaðagreinum um hana og
viðtölum við hana, tókst mér ekki að finna
neitt slíkt. Ég hringdi þá í ritstjóra Dansara-
tímaritsins og spurði hvort hann hefði áhuga
á viðtali við hana. Það hafði hann. Því
næst hringdi ég til Marianne Orlando og
spurði hvort hún vildi veita tímaritinu við-
tal. Hún hafði ekkert á móti því. Útkoman
varð sú að ég fékk forvitni minni svalað og
vinnulaun að auki. Þetta var árið 1971 én
það var ekki fyrr en 1984 að ég fór á stjá
með pennann aftur. Síðan hef ég skrifað
greinar við og við, aðallega um menningar-
mál, fyrir Svenska Dagbladet ogt Dagens
Nyheter. Auðvitað er ég ekki fastráðin við
þessi blöð, heldur í lausamennsku eins og
ég hef verið síðan 1971 við hvaðeina sem
ég hef unnið að. Fjárhagslega hefur lausa-
mennskan ekki borgað sig fyrir mig; ef ég
hefði haldið áfram sem dansari í Cramér-
flokknum, þá væri ég komin á full eftirlaun
núna, já, væri meira að segja búin að njóta
þeirra í 6 ár. Kvendansarar í fastri vinnu
hjá ríkisleikhúsum í Svíþjóð komast á eftir-
laun 41 árs, en karldansarar þegar þeir
verða 46. Ég sé þó ekkert eftir því að hafa
yfirgefið jötuna, met sjálfstæðið meira en
öryggið."
FÉKK NÁGRANNA TlL
AðTalaSaman
„Þetta er líka óvenjulegt í Svíþjóð, þar
sem allt gengur út á „sákerhet“. Þú gerðir
líka annað sem var óvenjulegt í Svíþjóð —
var það ekki einhverskonar menningarfélag
í götunni þar sem þú áttir heima?“
„Jú, í byrjun árs 1979 datt mér í hug
að stofna félag fyrir íbúa götunnar sem ég
bjó við. Þá var ég búin að búa við götuna í
5 ár og fannst ég ekki þekkja nógu marga
þama. Venjulega eru félög stofnuð vegna
sameiginlegra áhugamála, en mér lék hugur
á að vita hvort hægt væri að reka félag án
þess að nokkur skapaður hlutur sameinaði
félagsmenn. í fjölrituðu bréfi, sem ég stakk
í hvem einasta bréfakassa við húsin í göt-
unni, tilkynnti ég fyrirhugaða stofnun
menningarfélags götunnar. Gatan sem um
er að ræða heitir Petterbergsvágen (Péturs-
bergsvegurinn) svo nafnið á félaginu varð
„Petterbergsvágens kulturförening", btjál-
æðislega langt nafn, en ekkert við því að
gera. Kjörorðið var að við skyldum umgang-
ast á menningarlegan hátt. Frá upphafi
Á leiksviði í Svíþjóð: Unnur t.v. í hlutverki konu smiðsins í Bami Sólarinnar
eftir Maxim Gorki.
Danir séu „glaðir", Norðmenn „vitlausir"
og Finnar „fullir", en þeir hafa ekki sett
neinn stimpil á Íslendinga. Ætli fólkið í
götunni haldi bara ekki að allir íslendingar
séu eins og ég?“
Að Hafa Vit á Ballett
„En svo við komum aftur að ballettinum.
Stendur það honum ekki fyrir þrifum, að
venjulegt fólk á oft ómögulegt með að sjá
hvað verið er að reyna að tjá sig um?“
„Menning er neysluvara og dansinn
hversdagsmatur. Alla vega finnst mér það
eiga að vera þannig. Ég hef gert mikið af
því að fínna dansinum stað á meðal almenn-
ings. Ég verð brjáluð í hvert einasta skipti
sem ég heyri fólk segja: „Ég hef ekert vit
á ballett." Ástæðan fyrir því að fólk lætur
þetta út úr sér er því miður sú að svo marg-
ir danshöfundar semja og setja saman svo
mikla þvælu að venjulegt fólk er ekki með
á nótunum. Það gera þeir stundum ekki
heldur, sem vinna við ballett og ég efast
stórlega um að danshöfundamir sjálfir hafi
nægilega ljósa hugmynd um hvað þeir em
að gera. „Nýju fötin keisarans" eru svo sem
til í dansinum eins og í öðmm listgreinum.
Ég hef oft samið balletta fyrir þing ýmissa
verkalýðsfélaga og ríkisstarfsmanna. Þegar
ég gerði ballett fyrir þing jámbrautarstarfs-
manna t.d., teiknaði ég leikmyndina þannig,
að sviðið leit út eins og jámbrautarstöð. Á
stöðinni gat ég svo látið dansarana sýna
ýmis atriði sem snertu starf þess fólks sem
sat þingið.
Mér finnst mikilsvert að geta komið hug-
sjónum á framfæri í gegnum dans, eins og
þegar Olov Palme sendi mig ásamt tveimur
vísnasöngvumm og hljómlistarmanni til
Portúgal 1974; við áttum að taka þátt í
kosningabaráttu með Mario Soares. Áður
en hann hélt ræður sínar fluttum við fjögur
hálftíma þátt, þar sem söngvaramir sungu
baráttusöngva og ég dansaði nokkra dansa
sem sýndu verkafólk í vinnu. Annað dæmi
get ég nefnt um það hvemig hægt er að
virkja dansinn. Fyrir svona 13 ámm datt
mér í hug að semja og sýna dans í messu-
gjörð. Ég greindi kaþólska biskupnum hér
í Reykjavík frá hugmyndinni og hann var
strax með á nótunum. Ég ákvað í samráði
við hann að semja dansinn við „Dag heilaga
krossins". Mér fannst krossinn upplagður
sem módel fyrir líkamshreyfingar. Messan
fór fram á latínu og ég hafði kynnt mér
aðalatríði texta dagsins til þess að fylgja
boðskapnum á sem bestan hátt í dansinum.
Orgelhljómlistin var mjög falleg og alveg
prýðileg fyrir dans. Biskupinn messaði sjálf-
ur og við fimm stelpumar sem dönsuðum
þennan sunnudag í kaþólsku kirkjunni gerð-
um okkar besta til að auka áhrif messunnar.
Daginn áður hafði einn af leikurum Þjóðleik-
hússins, sem ég rakst á þar, spurt mig hvort
það væri virkilega satt, sem hann hefði
heyrt, að ég ætlaði mér að fara að troða upp
í kirkjunni hans! Þetta hafði víst borist kaþ-
ólska söfnuðinum til eyma og ekki voru
allir yfir sig hrifnir af hugmyndinni. Hvað
um það, þetta gekk vel og biskupinn sagði
mér á eftir að kirkjunni hefði aldrei áskotn-
ast eins mikið af peningum í háfinn á einum
degi eins og einmitt í þessari messu. Hann
var ekki einungis ánægður með það heldur
einnig sjálfan dansinn."
„Það er sagt að ísland sé sjaldan í frétt-
um í Svíþjóð og að mikil fáfræði sé almennt
ríkjandi um landið. Þú hefur víst gert eitt-
hvað til að bæta úrþessu, t.d. með fyriríestr-
um um ísland. Þú heldur líka fyrirlestra um
Kína. Hefurðu þá verið í Kína?“
„Ég byijaði að halda fyrirlestra um ísland
1979 og um Grænland nokkmm ámm
seinna en 1983 bættist svo Kína við. Það
var um haustið 1983 sem ég ferðaðist ein
míns liðs í Kína í 6 vikur. Þangað fór ég
með Trans-Síberíulestinni frá Moskvu og
innanlands í Kína ferðaðist ég einnig með
lestum. Ég hef oft verið spurð að því hvort
það hafi ekki verið erfitt og ef til vill eitt-
hvað hættulegt líka að ferðast um þama
eins og ég gerði. Svarið er: Nei, langt frá
þvi. Fólkið er alveg sérstaklega vingjamlegt
og vill alltaf vera að aðstoða, ef það heldur
að eitthvað sé að. Ekki var ég heldur hrædd
um að það yrði stolið af mér eða að einhver
gerði mér eitthvað illt.
Einmitt þetta haust var nefnilega herferð
gegn glæpamennsku í gangi í Kína og vom
opinberar aftökur afbrotamanna algengar.
Væri einn slíkur tekinn höndum á mánu-
degi var hann dreginn fyrir dómara á
þriðjudagsmorgni og væri hann fundinn
sekur um eitthvað alvarlegt, var hann skot-
inn síðdegis sama dag. Það var gert á
einhveiju torgi þar sem margt manna gat
horft á athöfnina. í sumum bæjum sá ég
veggspjöld sem sýndu aftökur. Það vom
myndir af þeim dæmdu þar sem þeir vom
leiddir inn á torgið og myndir sem sýndu
þá liggjandi á hnjánum með hendur bundn-
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 17. OKTÓBER 1987 13