Lesbók Morgunblaðsins - 14.11.1987, Blaðsíða 11

ERTÞU
FAÐIRMENN?
Smásaga
eftir Knut Hauge
Sigurður Gunnarsson
þýddi
Mynd;
Sigrún Eldjám
Ferðafélagi minn, sem hafði
komið sér fyrir í efri koj-
unni, var óvenju skraf-
hreyfínn. Hann var ekki
af sömu manngerð og arki-
tektinn sem ég hafði
ferðast með fyrr, hann
hafði teiknað mörg glæsi-
leg gistihús, bæði við sæ og í sveit, og gefið
eigendum góð og hagkvæm ráð varðandi
allan rekstur þeirra.
Nei, þetta var yngri maður, einn af nýju
kynslóðinni. Hann kvaðst vera verkfræðing-
ur og á leið norður í land til þess að taka
þar við nýju, vellaunuðu starfi ef sér litist
á allar aðstæður og aðbúnað. Hann sætti
sig ekki við annað en vandaða og góða íbúð
því að hann ætti konu og þijá drengi, þijá
hrausta og spræka stráka sem hann kvaðst
vona að yrðu vel liðtækir þegar þeir yxu
upp. Hann sýndi mér hreykinn mynd af
þeim öllum. Þeir litu einkar vel út eins og
hann sjálfur.
Við vorum fljótir að kynnast og spjölluð-
um saman sitt af hveiju þangað til við
komum norður að Hamri. Þar fengum við
okkur kaffisopa á gömlu, geðþekku veit-
ingastofunni sem var skreytt með mörgum
fallegum málverkum. Þetta var nokkru áður
en ríkisjámbrautimar lögðu niður flesta við-
komustaði sína á norðurleiðinni. Við komum
aftur til klefa okkar léttir í lund eins og við
væmm í fjallaferð. Það kom í ljós að við
áttum samleið alla leið til Bodö.
Allt í einu gerði ég mér grein fyrir að
þessi ferðafélagi minn minnti mig á ein-
hvern sem ég kannaðist við, einhvem sem
ég hlaut að hafa kynnst fyrir löngu. Hver
skyldi það eiginlega hafa verið?
Morguninn eftir skiptum við um og tókum
Norðurlandslestina. Allan þann dag var
raunar versta veður, stormur og stórhríð
fyrri partinn en síðan rigning og rok með
stuttum sólarglennum sem einkenna þennan
landshluta. Við undum alltaf vel saman
þótt aldursmunur okkar væri mikill. En
hver gat það eiginlega verið sem hann
minnti mig á?
Við gistum á sama hótelinu í Bodö. Hann
ætlaði að nema þar staðar. Ég ætlaði áfram
morguninn eftir.
Að loknum kvöldverði er við sátum og
dmkkum kaffisopa í litlum hliðarsal sagði
hann fyrr en varði: Ég ætla að segja þér
frá æsku minni. Annars er ég ekki vanur
að tala um hana við aðra.
Hann sat þögull stundarkom og horfði
fram fyrir sig áður en hann tók til máls:
Frá því að ég man fyrst eftir mér hef
ég átt í sífelldu sálarstríði vegna föður míns.
Það á þó ekkert skylt við þetta geðveikis-
mgl sem skráð er á bækur. Það er af allt
öðmm toga. Ég þekkti föður minn aldrei
og hef því raunar aldrei saknað hans mikið.
Hann kvaðst heldur tæpast muna eftir
móður sinni. Hann hefði alist upp hjá ömmu
sinni gamalli. Þau bjuggu við þröng kjör
en hann hlaut að hafa átt hamingjusama
æsku. Þau bjuggu þar þijú saman. Hann
hafði átt systur sem var nokkram ámm
eldri en hann, en hún dó snemma. Allir
þeir sem vom eitthvað tengdir honum höfðu
dáið áður en hann varð fullorðinn.
Líklega er það vegna þess að mér þykir
svo vænt um konuna mína og drengina
okkar. Ég hlýt að vera bundinn þeim á
næstum óeðlilegan hátt. Slíkt er trúlega
sjaldgæft á okkar tímum. Þau em það eina
sem ég á í þessum heimi. Ef til vill finnst
þér það furðulegt, en í mínum huga er að-
eins til nútíð og framtíð. Þar sem fortíðin
hefði átt að vera er aðeins autt rúm. Það
skýtur mér stundum skelk í bringu. Finnst
þér kannski að ég tali á nokkuð sérstæðan
hátt?
Já, mér finnst það raunar. En segðu mér
meira frá æsku þinni.
Hann játti því og hélt áfram: Amma mín
bjó í litlu húsi niðri við ströndina rétt ofan
við íjömborðið. Systir mín og ég ólumst þar
upp og okkur leið vel. Eins og nærri má
geta var þar enginn auður í búi en við höfð-
um samt alltaf nóg að borða. Ámma var
smávaxin, hljóðlát og einkar kærleiksrík
kona sem nær enga skólagöngu hafði hlot-
ið. Við nutum því alltaf mikils ástríkis hjá
henni enda hafði hún ekki um aðra að hugsa
en okkur. Hún var ógift en hafði eignast
eina dóttur, móður okkar. Hún dó þegar ég
var tveggja ára gamall. Ég man aðeins eft-
ir því hve vel mér leið í faðmi hennar. Ég
þykist óljóst muna að ég lá við bijóst henn-
ar en líklega getur það tæpast verið
raunvemleiki. Hins vegar man ég vel að
hún hafði brún augu en mín em blá eins
ogjiú sérð.
Ég vil gjama að þú vitir að við lékum
okkur mikið saman, systir mín og ég. Og
oftast vomm við ein. Fleiri fátæk böm áttu
ekki heima þama niðri við ströndina, og
hin léku sér annars staðar. Við lékum okk-
ur mest í fjömnni, og sjórinn var heimur
okkar. Hann var okkar mikla ævintýri.
Sumarið sem ég var átta ára dmkknaði
systir mín þama í sjónum framan við bú-
stað okkar. Það gerðist snemma morguns
áður en ég var kominn á fætur. Frá þeirri
stundu var ég ekki bam lengur að ég held.
Og sjórinn var ekki heldur lengur heimur
minn.
Líklega var það um þetta leyti sem ég
fór að hugsa sitt af hveiju. Að minnsta
kosti sagði amma að þá hafi ég fyrst farið
að spyija um margt. Að sjálfsögðu dundu
spumingamar fyrst og fremst á vesalings
ömmu minni sem þótti víst oft nóg um. Og
oft mun ég hafa spurt um mömmu og pabba.
Amma sagði mér allt sem hún vissi um
UM
HÖFUNDINN
Knut Hauge er fæddur 31.
maí 1911 í Valdres í Noregi.
Hann erbóndasonurog var
sjálfur bóndi á ættaróðalinu frá
1938 til 1967.
Sonurhans tókþá við bú-
stjórninni og eftirþað gat hann
að mestu helgað sig ritstörf-
um.
Knut Hauge erlöngu þjóð-
kunnur og einkar vinsæll
rithöfundur. Hann hefur einnig
vakið athygli meðal margra
annarra þjóða ogýmsarbæk-
urhans verið þýddará aðrar
tungur.
Fyrsta skáldsaga hans kom
út 1948 og alls urðu þærekki
færri en þrettán. Auk þeirra
hefurhann sent frá sér tvær
smásagnabækur, eins þjóð-
kunna barnabók, fimm leikrit
og sitthvað fleira.
Á íslensku hefur aðeins ver-
ið þýdd ein afkunnustu
skáldsögum hans, Saga um
ástina og dauðann, sem fékk
Aschehoug-verðlaunin 1976.
Undirritaður þýddi hana og las
í ríkisútvarpið 1978. Barnabók
hans, Sumaráfjöllum, þýddi
sá sami nokkru fyrr og las
einnig í útvarp. Þærvöktu
báðarverðskuldaða athygli.
Þrjár smásögur hans hafa
einnig verið þýddar og er sú
sem hér birtist ein af þeim.
Skáldsagan og smásögurn-
arsýna að höfundurer
bráðsnjall á hvortveggju þessi
listform.
Vonandi koma fleiri verk
Knut Hauge fljótlega fram á
okkartungu.
Sigurður Gunnarsson
þau bæði. Þau vom alin upp í sömu sveit
og höfðu þekkst frá því að þau vom böm.
Þau giftu sig ung og vom hamingjusöm þó
að þau byggju við þröng kjör. En faðir okk-
ar dó af slysfömm áður en ég fæddist.
Hvemig ég komst yfír kirkjubækumar?
Ég man það ekki glöggt lengur, en það var
ekki fyrr en löngu seinna. Gmnur minn var
þá vaknaður um að allt var ekki eins og
það átti að vera. Ég hafði sennilega heyrt
eitthvað sem mér var ekki ætlað að veita
athygli.
Ég fann nöfn foreldra okkar í kirkjubók-
inni og mánaðardaginn sem þau giftu sig.
Ég fann einnig þá daga þegar þau dóu.
En það var eitt stórt atriði sem ekki kom
þar heim og saman. Ég athugaði dagsetn-
ingamar vandlega, reiknaði og lagði saman.
Já, það stóð þama svart á hvítu: Faðir minn
dó átján mánuðum áður en ég fædaist.
Ég leitaði meira í kirkjubókinni. Ég fann
þar mitt eigið nafn og nafn móður minnar
einu sinni enn. En þar sem nafn föður míns
hefði átt að vera stóð aðeins: Faðir óþekktur.
Þetta grópaði sár í sinni mitt, sár sem
hefur verið opið og ógróið allt til þessa.
Amma mín lifði enn þegar þetta gerðist.
Aldur hennar var ekki mjög hár en hún var
örþreytt og útslitin af miklu erfiði. Hún var
aðeins skuggi, en skuggi sem bar ljómandi
birtu.
Hún svaraði' þegar ég spurði: Vissulega
hefði ég átt að segja þér það en ég gat það
ekki.
Þá sagði ég og var víst eitthvað vanstillt-
ur: En segðu mér þá eitthvað frá honum
núna.
En amma svaraði því sama: Ég veit ekk-
ert um hann, vinur minn. En ég hélt enn
æstur áfram: Þú verður að segja mér hver
hann var. Mamma hlýtur að hafa þekkt
hann, hún hlýtur að hafa sagt þér eitthvað
frá honum.
Þá svaraði hún: Ég held að mamma þín
hafi ekki heldur vitað neitt um hver hann
var. Það eina sem ég veit, og hún sagði
mér það sjálf, er það, að annað sumarið
eftir að pabbi þinn, eftir að maðurinn henn-
ar var hrifsaður frá okkur, þá komu hér
eitt sinn tveir ungir menn að kveldi, þegar
regnið dundi á þakinu, og fengu lejrfí til
að sofa í hlöðunni um nóttina. Hún sagði
að það hefði verið annar þeirra.
Ég man að strandferðaskipið flautaði
rétt í þessu og var að leggjast að hafnar-
garðinum. En satt best að segja veitti ég
því tæpast athygli. Það var nokkuð annað
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 14. NÓVEMBER 1987 1 1