Lesbók Morgunblaðsins - 28.01.1989, Blaðsíða 3

T-EgPiW
M ® :R; oli N B J. A d: [8j Jj N |8J
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík. Framkvstj.:
Haraldur Sveinsson. Ritstjórar: Matthías
Johannessen, Styrmir Gunnarsson, Aðstoð-
arritstjóri: Björn Bjarnason. Ritstjórnarfulltr.:
Gísli Sigurðsson. Auglýsingar: Baldvin Jóns-
son. Ritstjórn: AÖalstræti 6. Sími 691100.
Knut
0degárd hefur verið forstjóri Norræna hússins undan-
farin fjög-ur ár og lætur nú af því embætti. Af því
tilefni hefur Lesbók átt samtal við hann, þar sem
fram kemur m.a., að hann hefur staðið í stríði við
röksemdir meðalmennskunnar og leitazt við að hafa
efnisskrá og sýningar í hæsta gæðaflokki.
Ferdablaðid
beinir oft sjónum sínum að skíðastöðum um þessar mund-
ir. Austurríki er vinsælasta skíðalandið hjá íslendingum,
en suðurhlíðar Alpanna, Ítalíumegin, eru rétt handan við
Brennerskarðið. Að hvaða leyti er Suður-Tyrol frábrugð-
ið Austurríki sem skíðaland og hvaða möguleikum býr
þaðyfir.
Forsíðan
er í tilefni af fráfalli Salvadors Dali og er forsíðumynd-
in af málverki hans, Hugleiðingu um heilagleika, frá
1960. Jafnframt er af þessu sama tilefni birt grein
um æviferil og list Dalis, sem ugglaust má slá föstu,
að hafi verið frægasti myndlistarmaður heimsins.'
Hann varð þjóðsagnapersóna í lifanda lífí; kunnur
fyrir undarleg uppátæki, en þegar frá líður verður
það myndlist hans, sem heldur nafni hans á lofti.
Með Dali er genginn einn af höfuðsnillingum aldarinn-
ar i myndlist.
Arnarhólstún
var eitt sinn mun stærra en nú er. í annarri grein
sinni um Hverfisgötuna fjallar Guðjón Friðriksson
sagnfræðingur um fínu húsin, sem byggð voru á tún-
inu eftir að gatan var framlengd gegnum gijótgarða
og kálgarða niður á Lækjartorg eftir aldamótin.
GÖSTAÁGREN
Jóhann Hjálmarsson þýddi
Orðsending
„Maður nokkur sagði: „Égflýði
á vit einsemdar. Dageinn
varð mér ljóst að ég fyrirleit
mennina. Þann dag
öðlaðist égfrelsi
og ég sneri aftur
til manna. ““
Dýpið
Til eru Ijóð
svo voldug og djúp að engum
tekstaðyrkja þau. Sönnunin
fyrir tilvist þeirra
eraðþau eru
óort. Við
þreifum á veggnum
sem skýlirþeim, en finnum ekki
glufu á hvítri örkinni.
Á eftirsanna skáldskapar-
tilraunir okkar, fingraförá veggnum,
aðhannertil.
Ljóðin eru úr Jár (útg. Söderströms 1988) eftir Gösta Agren (f. 1936),
annarri þeirra bóka sem tilnefndar voru af Finna hálfu til Bókmennta-
verðlauna Norðurlandaráðs 1989. Bókin er hin fyrsta í fyrirhuguðu
þriggja binda verki með sama heiti. Fyrir tveimur vikum hlaut Gösta
Ágren hin rómuðu Finlandia-verölaun fyrir Jár.
Þýð.
R
B
B
Heillandi ævintýri og
sjaldgæf f rásagnarlist
Fyrir rúmlega þremur ára-
tugum dvaldist ég um tæp-
lega eins árs skeið í Alsaee.
Þar var þá enn töluð þýsk
mállýska í borgunum, að
ekki sé talað um sveita-
þorpin. Þegar piltar á mínu
reki fréttu að eg væri frá
íslandi brást ekki að þeir spyrðu spumingar
sem f fyrstu kom flatt upp á mig. Eiginlega
var þessi spuming um svo hversdagslega
hluti, að það hafði aldrei flögrað að mér,
að nokkur þyrfti að spyija svo sjálfsagðra
tíðinda. Enn síður gat mér til hugar komið
hvaðan þessum drengjum væri kominn fróð-
leikur um líf tii sveita á íslandi.
Þessi spuming hljóðaði alltaf eins: hefír
þú nokkru sinni riðið berbakt við snæri upp
um ijöll á íslandi?
Þegar eg í fyrstu hafði gengið úr skugga
um, að eg hefði skilið spuminguna rétt og
svarað því til, að sveitastrákar á íslandi
teldu ekkert eðlilegra en þeysa berbakt um
fjöll og dali ef tækifæri gæfist, þá ljómuðu
Alsace-piltamir og sögðu, að þessi hefði
verið draumur þeirra lengi, að ríða þembing-
inn um fy'öll og djúpa dali, þar sem hvergi
væri girðing né akrar, ekkert nema víðátta
og frelsi.
Þegar þessi undarlega forvitni um brúkun
hrossa hafði vakið mér furðu nokkrum sinn-
um tjáði mér ungur upprennandi fiðlusnill-
ingur, að þessi áhugi piltanna væri sprottinn
af lestri bóka Jóns Sveinssonar, Nonna.
Ævintýri þessa jesúíta í Eyjafjarðardölum
fyrir hundrað árum voru æskulesning ungra
drengja í Suður-Þýskalandi og á þýsku
málsvæði í Frakklandi. Þegar svo ljós-
hærður strákur frá þessu ævintýralandi birt-
ist' svo allt í einu ,var ekkert eðlilegra en
inna hann eftir siðum og hestamennsku í
sólardölum norður á íslandi.
Sá Nonni, sem þessir piltar þekktu, var
hvorki sá eilítið dularfulli pater, sem gekk
um götur stórborganna og spjallaði fremur
við tötramenn en aðra, né þjálfaður
klaustramaður úr ströngum skóla þeirra,
sem kaþólska kirkjan setti til vamar villu
mótmælenda. Alsace-drengimir kynntust
tólf ára strák, sem lýsti sveitinni sinni og
litla þorpinu við Pollinn sem sælustað á jörð.
Slíkur var Nonni, — hann hélt áfram að
vera drengur innan við fermingu, þótt orð-
inn væri hámenntaður Jesúíti, vamarmaður
heilagrar kirkju.
Þar er mér umhugsunarefni hvort ein-
hveijir gamlir vinir mínir frá Alsace sjái um
þessar mundir þætti þá, sem af einhveijum
óræðum ástæðum em kenndir við nafn pat-
ers Jóns Sveinssonar S.J., og sýndir hafa
verið um jólaleytið í Ríkissjónvarpinu. Ef
svo er, þá munu þeir sjá eitt, sem vekur
minningu um bækur lesnar í æsku. Ungur
piltur þeysir berbakt á gráum hesti í enda-
lausri víðáttu, frelsi, þar sem ríkir „nóttlaus
voraldarveröld".
Fyrstu kynni mín af Nonna vom reyndar
ekki af lestri bóka. Ungur að aldri dvaldist
eg á heimili þar sem var gamall maður, sem
eg kallaði afa, þótt ekki væram við skyldir.
Hann var fæddur um miðja síðustu öld, og
kunni frá mörgu að segja. Eitt af því, sem
hann sagði mér vora sögur af Nonna, ævin-
týram hans í Danmörku. Síðar hefír mér
orðið hugsað til þess hvaðan hann hafði
þessar sögur, hafði hann heyrt eitthvað af
þeim sagt, hafði hann lesið einhvem tímann
sögur eftir þennan söguglaða Jesúíta? Eg
vissi það aldrei, enda skipti það ekki máli.
Sögumar sagði hann og enn finn eg töfra
hinnar munnlegu frásagnar hríslast um mig
þegar eg minnist þessara rökkurstunda í
návist blinda mannsins, sem var tuttugu og
fimm ára þegar Jón Sigurðsson lést.
Kannski eiga sögur ekkert erindi á bækur
annað en vera lærðar og sagðar öðram.
Sagan verðúr þá fyrst raunveraleg saga
þegar hún er sögð eða lesin upphátt. Manns-
röddin ljær sögunni nýjar víddir, opnar sýn
til margra átta. Eg mun hafa verið sex eða
sjö ára þegar fóstra mín las upphátt fyrir
okkur heimilisfólkið söguna af Bjarti í Sum-
arhúsum. Þegar eg fletti þeirri bók nú heyri
eg enn lestur hennar, og atvikin raðast upp
og örlög fólksins í Sumarhúsum og röddin
sem flutti mér tíðindin af þeim verða ein
heild í huga mínum.
Ekkert hefír jafn mikil áhrif á mann og
reynsla þeirra ára þegar svið þekkingarinn-
ar, vitneskjunnar, er að þenjast út. Stundum
finnst mér eg ekkert hafa lært eftir ferm-
ingu. Fram að þeim tíma heyrði eg sögur,
las bækur og safnaði reynslu, sem mótað
hefir viðhorf mitt til hlutanna, viðbrögð við
umhverfínu, og ráðið því hvaða þekkingar
eg hefi reynt að afla mér. Þetta er vissu-
lega afdrifaríkt fyrir hvem og einn. Þarna
koma lfka tilviljanir við sögu. Hefði eg ekki
heyrt sagt frá Nonna þegar eg var stráklfng-
ur að beijast við að læra að lesa, þá hefði
eg ef til vill aldrei fundið töfrana í frásögn
hans, og hefði eg ekki heyrt frá Bjarti í
Sumarhúsum á þeim aldri, er allt festist í
minni manns, hefðu snilldarverk Laxness
ef til vill ekki orðið mér svo nákomin sem
ella. Og ekki aðeins varð lestur fóstra
minnar til að leiða mig inn í söguheim Lax-
ness. Eitthvert haustið var tilkynnt, að
Halldór Laxness ætti að lesa úr nýút-
kominni bók sinni. Við sátum við útvarps-
tækið og biðum. Loks var búið að afgreiða
langar fréttaþulur með bréfum frá fréttarit-
uram úti um land, langar veðurfregnir höfðu
loksins tekið enda og útvarpshljómsveitin
lokið sér af. Þá kom Laxness, og í einu
vetfangi var heimilisfólkið statt á Þingvöll-
um við Öxará og „sá svarti snærisþjófur"
af Akranesi, Jón Hreggviðsson kristbóndi á
Rein, kveður Pontusrímur eldri sitjandi
tvívega á burst Lögréttuhússins og íslands-
klukkan er brotin og flutt til skips.
Eg held að þessi saga hafi fengið aukið
gildi í huga mínum vegna þess að höfundur-
inn leiddi mig sjálfur inn í margslunginn
heim frásagnarinnar. Það er mikil list að
lesa, en ef til vill er ekkert í senn jafn flók-
ið og heillandi og að hlusta, grípa tilbrigði
frásagnarinnar á augabragði, fínna hið
innra samhengi án þess áð geta lesið aftur
erfiðan kafla. Þegar hlustað er verður að
beina athyglinni að textanum, atburðarás-
inni, yfírtónum stflsins, orðavalinu. Að
hlusta á frásögn er að vera í senn virkur
og þiggjandi, skapandi og túlkandi. Sagan
grípur mann á annan hátt en þegar lesið
er. Það er allt önnur athöfn að hlusta en
að lesa. En hvort sem hlustað er á verk
góðs höfundar eða þau lesin ná töfrar frá-
sagnarinnar tökum á manni, og þegar
drengir í Alsace hitta unglingspilt norðan
af íslandi kemur þeim fyrst í hug sólskin á
fjöllum þar sem gæðingum er hleypt yfir
móa og mel. Sagan er sá heillandi vera-
leiki, sem gerir ísland að landi ævintýrsins
í huga þeirra. Slík var list Jóns Sveinssonar
S.J. HARALDUR ÓLAFSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 28. JANÚAR 1989 3