Lesbók Morgunblaðsins - 28.01.1989, Blaðsíða 7

SALVADOR DALI varð
geysilega frægur
listamaður, en þrátt fyrir
meistaralega færni og
hugmyndaflug í sínum
súrrealíska myndstíl
varð hann ekki eins
áhrifamikill og þeir
Picasso og Braque til
dæmis. Það helgaðist af
því, að súrrealisminn
varð aldrei víðtæk eða
Qölmenn hreyfing.
Persóna Dalis átti líka
nokkurn þátt í frægð
hans. Hinsvegar mátti
segja um Dali, að hann
lifði sjálfan sig. Á
ævikvöldi hans snerust
fréttir af meistaranum
mest um falsanir á
grafíkverkum hans og
allskonar svindl
óvandaðra manna, sem
nýttu sér að hann gat
ekki lengur fylgst með
því sem gerðist.
Eftir MAGNUS
ROSELIUS
Um Salvador Dali má segja, að hann hafí sjálf-
ur öllum öðrum fremur gætt hugmyndir
manna um listamanninn sem einhvem geggj-
aðan snilling holdi og blóði, því enginn hefur
einmitt verið iðnari við það en hann að halda
þeirri goðsögn við lýði, að miklir málarar
séu oftast alveg stórklikkaðir menn. Hann
hafði hið mesta yndi af alls kyns skrípalát-
um og skondnum uppátækjum.
Raunar má full-
yrða, að á síðustu
æviárum Dalis
hafi það þó eink-
um verið sá feikna
fjölmenni og harla
misliti hópur
manna í kringum
hann — það er að
segja þeir aðilar,
sem hvað mest
mötuðu krókinn á
sölu verka hans —
umboðsmenn,
fjármál aráðgj afar,
lögmenn, ritarar,
aðstoðarmenn
ýmiss konar, og
svo auðvitað allir
„vinirnir" — sem í
ríkum mæli voru
farnir að ráðskast
með goðsagnaper-
sónuna Dali og
höfðu umsetningu
verka hans að
mestu leyti í hendi
sér.
Einum þessara
manna, er lengi vel
var öryggisvörður
listamannsins,
bílstjóri og einnig
dálkahöfundur við
spænskt héraðs-
blað, tókst á fáum
árum að verða
bæði margmilljón-
eri og eignast tvö
einkar álitleg
sveitasetur með
því að selja útg-
áfuréttinn á Dali.
Enda þótt segja megi, að raunverulegum
stórveldisdögum Dalis sem listamanns hafi
að flestra áliti þegar verið lokið í kringum
1960, voru síðari tíma verk hans, málverk
og grafík — sem
hann reyndar lét
aðstoðarfólk sitt
að mestu um að
mála og þrykkja
(semja eða setja
saman) — seld fyr-
ir himinháar upp-
hæðir. Jafnframt
því var listaverka-
markaðurinn yfir-
fullur af fjölda-
framleiddum litó-
grafium, árituðum
teikningum og
aragrúa af fölsuð-
um verkum eftir
Dali.
Þessa hringiðu
atburðanna varð
svo Dali að horfa
upp á meira eða
minna hjálpar-
vana. Hann bjó
síðustu æviárin í
sérkennilegri
húsaþyrpingu
sinni í Port Lligat
í Katalóníu — þessi
híbýli hans líktust
einna helzt ein-
hverju furðulegu
völundarhúsi:
Dali-„höllin“ er
reyndar grundvöl-
luð á nokkrum
kofum fiski-
manna, sem
tengdir hafa verið
saman með alls
konar undarlegum
rangölum, sölum,
hvolfþökum og
smátumum. Þama dvaldi hann að mestu
síðustu æviárin í umsjá hjúkrunarkvenna,
„ráðgjafa", þjónustufólks og öryggisvarða.
Lá hann gjaman í rúminu fram yfir há-
degi, en sat annars hálfklæddur í hæginda-
stól og starði tómlega út í loftið með yfir-
varaskeggið sitt heimsfræga lafandi slappt
niður á við. Síðustu 10 æviárin lét hann
yfirvaraskeggið ekki lengur sperrast
ögrandi út í loftið. Gegnum plastslöngu sem
fest var í vinstri nös hans var honum gefin
næring — og á margan hátt minnti hann
einna mest á dapran, uppgefinn furðufugl
í búri.
Salvador Dali átti sér djúpar rætur í því
katalónska landslagi, sem einkennir strönd-
ina við Cadaqués, þar sem hann bjó lengst
af. Myndefni frá þessum slóðum skjóta stöð-
ugt upp kollinum hér og þar í allri listsköp-
un Dalis, jafnvel í allra torkennilegustu
súrrealískum verkum hans.
Salvador Annar
Strax í bemsku var drengurinn almennt
álitinn meira en lítið „skrýtinn" — og það
er alls ekki fjarri lagi að álíta, að hann
hafi reyndar snemma á ámm tekið til við
að færa sér fyrir alvöru í nyt þessi skiýtileg-
heit sín. Hann vár þegar sem bam á marg-
an hátt einkar sérvitur, kúnstugur og samt
alveg tvímælalaust gæddur miklum gáfum.
Og sjálfur vissi hann mæta vel um sitt eig-
ið ágæti, um hæfileika sína og sérkenni,
enda fékk hann óspart að heyra það af
vömm fólks, sem þekkti til hans í æsku.
Fór Salvador litli þá líka smátt og smátt
að gera allt sem í hans valdi stóð til að
undirstrika sérvizkulegt framferði sitt og
reyna að láta uppátæki sín að minnsta kosti
gefa af sér einhvem arð. Hann var sem
sagt ekki galnari en svo, að hann skildi
brátt, að vel væri hægt að hagnast á ýmiss
konar fíflalátum. Síðar tók hann svo að
beita sér að því með oddi og egg að komast
á sérstakan stall í listasögunni sem hinn
hreinræktaði, súrrealíski trúður; naut hann
við það stuðnings og hvatningar hinna ráð-
andi afla í heimi'listanna, sem vom stór-
hrifín af trúðum.
Kringumstæðumar við fæðingu Dalis hinn
11. maí 1904 vom svo sérstæðar, að þær
hlutu að boða harla óvenjulegt og fmmlegt
lífshlaup, en sennilega hefur þó örlagaþmng-
inni afstöðu himintungla og stjömumerkja
Dagar víns og rósa liðnir, Gala og Dali orð-
in gömul. Eftir að Gala féll frá, var Dali
mjög einmana og umkringdur afsetum, sem
nýttu sér elliglöp hans.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 28. JANÚAR 1989 7