Lesbók Morgunblaðsins - 25.02.1989, Blaðsíða 10

Lisía
H
ún hét Lisía, og hún grét þegar hún fædd-
ist. Flest okkar gera það — sem betur fer
—, en Lisía hélt áfram að gráta langtímum
saman. HÚn átti heima á litilli eyju í suður-
hluta Filippseyja, blessuð af sól, hita og
Allt þetta byrjaði haustið
þegar Lisía lét skrásetja
sig hjá hjúskaparmiðlun
í Lausanne. Fyrir 180
franka voru allir hennar
góðu kostir settir í tölvu
og teknir til
samanburðar við þá
karlmenn sem komu til
greina. Útkomuna
fengum við senda til
okkarmeð
morgunpóstinum. Af
þessum hugsanlegu
eiginmönnum, átti Lisía
kost á að velja þrjá úr
og hitta hvern fyrir sig
einu sinni, eða einn
þeirra þrisvar í röð.
EftirUNNI BÖRDE
KRÖYER
gnægð af ferskum fiski, en bannfærð af
fátækt, ólæsi og sjúkdómum.
Frá bamsaldri og fram yfir unglingsárin
vann hún berfætt á hrísgijónaökrunum með
móður sinni og systur, flatir breiðir fætur
hennar báru vitni um það alla hennar daga.
Fljótlega hafði faðir hennar horfið á braut
með annarri konu, yfírgefið móður hennar
bitra og veika með litlu telpumar tvær og
ömmuna. Amman var ströng og sterk og
Lisíu þótti íjarska vænt um hana, en hún
dó úr hjartabilun um sjötugt þegar hún var
að taka niður þvott af snúra. Moðir hennar
dó úr hjartaslagi og beislqu fjöratíu og
þriggja ára gömul, meðan telpurnar vora
enn þá á unglingsaldri.
Lisía fyrirgaf föður sínum aldrei, og lengi
mátti hún ekki heyra á hann minnst, þó að
eins konar kuldalegt samband kæmist á,
þegar fram liðu stundir, milli þeirra, „hinn-
ar konunnar“ og þriggja hálfbræðra hennar.
Lisía vissi ekki nákvæmlega fæðingardag
sinn, vegna þess að þorpskrifstofan hafði
brannið. Einhvem veginn hafði henni þó
tekist að grafa upp tvo afmælisdaga, annan
í desember og hinn í febrúar. Við héldum
upp á komu hennar í heiminn þann 14. febr-
úar, því að hún hafði svo miklar mætur á
degi heilags Valentínusar. Síðasta sinn sem
við héldum upp á afmælið varð hún 31 árs,
þvert ofan í vegabréfið hennar sem taldi
hana 32 samkvæmt aftnælisdeginum 29.
desember.
Skólaganga hennar var, þegar best lét,
skrykkjótt, eftir því sem ég komst næst.
Hún skrifaði ensku eftir eyranu og útkoman
varð oft furðuleg. Hún settti ævinlega P í
staðinn fyrir F, kallaði til dæmis Foxie hund-
inn okkar Poxie, og hún hafði pisk í mat-
inn, þegar pamilían var að heiman. Auk
enskunnar talaði hún tagalo, sína eigin
mállýsku frá eyjunni, og dálitla spönsku.
Undir tvítugt komst hún til Manila og fór
að vinna hjá fílippeyskri fjölskyldu, síðan í
amerískum herskála og að lokum hjá
amerískum liðsforingja og fjölskyldu hans,
og með þeim komst hún til Evrópu.
Hún átti hið óræða bros Austurlandabú-
ans til að leyna öllum tilfinningum, jákvæð-
um sem neikvæðum. Trúlega brosti hún,
þegar hún sagði upp vistinni hjá evrópskum
vinnuveitanda sínum, vitandi að hún átti á
hættu að verða send aftur til Filippseyja,
af því hún hafði ekki atvinnuleyfí. Þessi
húsbóndi hennar hafði neytt hana til að
borða kartöflur, en Lisía át hrísgijón þrisv-
ar á dag og fannst kartöflur vera villimanna-
fæða. Hún fyrirgaf vinnuveitanda sínum
aldrei.
Hún lagði sér aldrei annað Iqötmeti til
munns en fuglakjöt því fuglakjöt er auð-
kennilegt, og hún hafði einu sinni borðað
hundalqot í Manila, þegar lítið hafði verið
um kjöt. Hun hafði einhvemtíma verið með
lítinn hund á snærum sínum, sem hafði
hlaupið að heiman frá sér, og hún hafði
leitað að honum dögum saman árangufs-
laust. Það sem henni þótti hvað verst var
tilhugsunin um að seppi lyki jarðvistardög-
um sínum á matarborði einhvers veitinga-
hússins, en þegar hún minntist á það hló
hún.
Ein af endurminningunum að heiman,
sem henni var kær og hún talaði oft um,
var ómur af röddum fiskimannanna um
þijúleytið á nóttunni, þegar þeir kölluðu upp
tegundir aflans til áð velq'a kaupendurna.
Fyrir hana var það hápunktur dagsins að
prútta um besta fiskinn. Önnur svipmynd
frá eyjunni hennar sem einnig kom henni
til að hlæja, ofurlítið beisklega að vísu, var
þjófamir sem stálu kjúklingunum þeirra
sífellt á nóttunni undan gólffjölum hússins.
Hún lá vakandi og beið eftir þeim, en þeir
voru ævinlega fljótari en hún.
Fyrir utan bros sín og hlátur hafði Lisía
furðulegt lag á að neita allri ábyrgð ef'eitt-
hvað fór úrskeiðis. Hún kom sökinni á hvern
sem var og viðurkenndi aldrei að neitt væri
henni að kenna nema þá helst óbeinlínis og
endaði þá alltaf á „það var ekki mér að
kenna“. En það er heldur ekkert gaman að
vera hræddur.
Stundum fékk Lisía algjört taugakast,
og vældi þá hástöfum: „Engum þykir vænt
um mig, og hún móðir mín er dáin, og hún
elskaði mig. Þér eigið herrann og bömin,
en enginn kærir sig um mig.“ Og hún gaf
sig algerlega á vald sjálfsvorkunnseminni,
og endaði með perskum piski og píkjum í
matinn og fullvissu um að okkur öllum
væri hún ósegjanlega kær.
Það var Lisía sem næstum varð hundun-
um að fjörtjóni með gæsku sinni og of rífleg-
um matarskammti svo að ég varð að þeyt-
ast til dýralæknisins með tíkina Foxie más-
andi. Ég hélt að hún væri að fá fyrir hjart-
að, aðeins til að komast að raun um að hún
hafði étið yfir sig af andasteik frá kvöldinu
áður — ferðin kostaði mig 45 franka.
Lisía trúði á guð, og hann var strangur,
en það mátti semja við hann. Hún átti líka
draug í bílskúmum okkar og talnaband með
krossi sem hékk á dyrasnerlinum utan á
herbergishurðinni hennar til að bægja frá
bílskúrsdraugnum og öðram illum öndum.
Hún hafði sagt vinum sínum, sem komu að
heimsækja hana, að skifta sér ekki af kon-
unni sem hafði dáið uppí herberginu hans
Ara. „Þessi kona kemur stundum í heim-
sókn, en það gerir ekkert til,“ sagði Lisía,
„það er allt í góðu, og hún snýr aftur þang-
að sem hún á heima.“
Allir sjúkdómar þjáðu Lisíu allt frá
krabbameini til berkla og hjartakveisu, en
hún harðneitaði að fara til okkar ágæta
Dr. Lambelet, vegna þess að „hann spraut-
ar mann“.
Og það var Lisía, fæddur meistarakokk-
ur, sem dekraði við okkur með dásamlegum
réttum sínum, fagurlega frambomum, ávallt
með ferskum blómum á matborðinu, síhugs-
andi um velferð „pamilíunnar" sinnar.
Það var Lisía sem neitaði að hætta vinnu
á kvöldin fyrr en allt var í fullkomnu lagi
í hennar augum. Hún skýrði það fyrir mér
„þér skiljið ekki Filippseyjabúa. Við verðum
að vinna okkar verk óaðfinnanlega. Ef við
geram það ekki, eram við einskis virði.“
Það var líka Lisía sem sagði: „Það er
þungur á yður bossinn, frú mín.“ Svolítið
óréttmæt athugasemd fannst mér alltaf og
gaf bossa hennar sjálfrar homauga.
Lisía var dæmalaust auðtrúa, en innst
inni bjó hún yfir ríkum sjálfsbjargarhæfi-
leika. í hennar augum var engri manneskju
treystandi. Allir ætluðu að hafa eitthvað
út úr henni, enginn að gefa neitt. En svo
sagði hún líka við mig, þegar hún þurfti
veralega á samúð að halda: „Þér erað eins
og hún móðir mín, frú.“
Hún elskaði ekki aðeins Foxie, corgihund-
inn, og Pumpkin, púðulhundinn, heldur líka
fuglana, hamsturinn, naggrísinn, snákinn
og annað það sem bömin komu með heim.
Tímunum saman gat hún verið að annast
blómin mín með sínum stórkostlegu gróður-
fingram. Og það var hún sem stal rósum
og tómötum úr garði næsta nágranna, vegna
þess „að ég á þetta í raun og vera. Ég
gróðursetti þetta þegar ég var í vistinni hjá
þýska greifanum í þessu húsi“. (Og var lát-
in sofa í atómbyrginu gluggalausu í kjallar-
anum.)
Og það var Lisía sem lét sér tíðrætt um
„skíthælinn" sem hafði hætt við hana vegna
annarrar konu, og hún fékk til að koma
pökkum til og frá Filippseyjum, því hann
vann hjá Swissair-flugfélaginu og fór reglu-
lega til Manila. Og í hvert sinn sem ég
benti henni á að hún gæti ekki bæði talað
illa um manninn, og um leið notað hann í
eigin þágu, stakk hún upp í mig með svari
sem dugði: „Guð skilur þetta,“ sagði hún.
Og þetta sem Guð skildi var að í hverjum
mánuði fór vænn skammtur af launum Lisíu
auk margra pakka af svissnesku súkkulaði,
fötum og jafnvel úram til systur hennar og
flölskyldu á litlu eyjunni þar sem hún var
fædd.
Og ég lokaði augunum fyrir þessum frem-
ur vafasömu umsvifum.
Allt þetta er um Lisíu, sem giftist Marcel
dag einn í apríl, og sá með því rætast draum
sinn að gerast svissneskur ríkisborgari með
óvefengjanlegan rétttil atvinnuleyfis í Sviss.
Allt þetta byijaði haustið þegar Lisia lét
skrásetja sig hjá hjúskaparmiðlun í
Lausanne. Fyrir 180 franka vora allir henn-
ar góðu kostir settir í tölvu og teknir tii
sámanburðar við þá karlmenn sem komu
til greina. Utkomuna fengum við senda til
okkar með morgunpóstinum klukkan 10.
(Við Lisía höfðum eytt dijúgum tíma og
vandað okkur mikið við að semja textann
fyrir tölvuna.) Af þessum hugsanlegu eigin-
mönnum átti Lisía kost á að velja þijá úr
og hitta hvem fyrir sig einu sinni, eða einn
þeirra 3svar í röð. Ef það bæri ekki árang-
ur, varð hún að bytja á nýjan leik og borga
aftur 180 franka. Hún varð líka að lofa að
svara hveijum umsækjanda skrifiega, sem
lenti á mér, þar sem pranskan mín var svo-
lítið betri en hennar.
Við höfðum rætt alvarlega hina ýmsu
möguleika, og ég var búin að svara ógrynn-
um bréfa, eftir að við höfðum rifist lítillega
vegna jákvæðra og neikvæðra eiginleika
hinna ýmsu kandidata. Að lokum komum
við okkur saman um einn vagnstjóra/sport-
veiðimann, skrautleg rithönd og sport-
veiðin ómótstæðileg meðmæli — og Lisía
borgaði 180 franka fyrir þijú stefnumót.
En Lisía, orðin 31 árs, var svolítið tepra-
leg í sér, og sagði mér að um leið og hún
leit vagnstjórann/sportveiðimanninn augum
hafi hún lýst því yfir við hann: „Ef þú reyn-
ir að snerta mig, c’est fini,“ og „ef þú
skrökvar að mér, c’est fini aussi.“ Og þar-
með hurfu þeir af sjónarsviðinu vagnstjórinn
og sportveiðimaðurinn. Eftir nokkrar svip-
aðar uppákomur var Lisía í þann veginn
að hætta við allt saman, vegna þess að hún