Lesbók Morgunblaðsins - 13.05.1989, Blaðsíða 3

TÓMAS GUÐMUNDSSON
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík. Framkvstj.:
Haraldur Sveinsson. Ritstjórar: Matthías
Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Aðstoð-
arritstjóri: Björn Bjarnason. Ritstjórnarfulltr.:
Gísli Sigurösson. Auglýsingar: Baldvin Jóns-
son. Ritstjórn: Aöalstræti 6. Sími 691100.
lOOár
eru liðin frá fæðingu Gunnars Gunnarssonar skálds þann
18. þ.m. og er þess minnst hér með umíjöllun Sigurðar
Hróarssonar bókmenntafræðings um skáldið. Jafnframt
hefur Lesbók valið til birtingar eina af smásögum Gunn-
ars. Hún heitir Ilmur daganna.
Forslðan
er af portretti danska málarans Laureng frá árinu 1917
af Gunnari Gunnarssyni skáldi og er birt hér í tilefni aldar-
minningar hans.
Lv (vW.rlÍMW.lWi'níkarlFí.jr,
ng MH&fíttf rr Vlntvreit fvrbt..
$*nt fíuiv*M mnfirr ð« frl,
rrvtlí* tifijffrr fnt f. f}*r.
Htt fc.I.r l,lvrt fpl'Mtf. J'JiLrit -
yt( ftm líílt ’ÍtntníngmSmt r>{.
Kr Atjr xlv fí*»jr** ífrriS
-- K«rl(t> (tUlt
Sonnettu-
sveigur
er heiti á vandasömu ljóðformi, sem hér er kynnt vegna
þess að Gunnar skáld Gunnarsson orti einn slíkan til unn-
ustu sinnar á dönsku 1912 en löngu síðargerði Gunnar
listmálari, sonurþeirra hjóna, myndir við ljóðin. Þessi verk
hafa ekki komið áður fyrir almenningssjónir. Helgi Hálf-
danarson hefur þýtt sonnettusveiginn á íslenzku og skrifar
hann skýringu á þessu vandasama formi.
Ferðablaðið
fjallar meðal annars um Marokkó, þar sem Jóhanna
Kristjónsdóttir blaðamaður á Morgunblaðinu var á ferð
nýlega.
Samtal
við Drottin
ígærdag kaus ég helzt að vera horfinn til þín, Drottinn,
því hjarta mitt var aldrað og dapurt eins og gengur.
Og enginn minna vina hafði tíma til að gleðjast,
svo það tók þvíekki, fannst mér, að vera hérna lengur.
Og það er ekki gaman fyrir þann, sem trúði á lífið
og þóttist bera æskunnar myrtuskrans um enni,
að vaka fram á nætur og vera þá um tvítugt,
en vakna næsta morgun sem áttrætt gamalmenni.
En loks er ég þó viss um, að ég er aftur ungur,
því ennþá finnst mér lífið jafn dularfullt og skrýtið,
og ennþá mundi ég líklega fagna því að falla
í freistni og eiga kost á því að hrasa ofurlítið.
Svo þótt ég verði feginn að fara til þín seinna,
þá finnst mér eins og sakir standa engin þörfað kvarta,
þvíhnötturinn, sem þúgafst mér, ersjálfsagt engu síður
í samræmi við lítið, en glatt og jarðneskt hjarta.
Hér á ég líka fjöldamargt eftir til að dást að,
margt ókveðinna Ijóða og hóp af góðum vinum.
Og þar að auki veiztu, að ég hefí tíðum haft þig
í huga, einkum þegar tók að líða af mánuðinum.
Og þó ég geti búizt við að brugðizt hafi stundum,
að bæn mín væri af nægilega sterku trausti sprottin,
þá fannst mér líka árangurinn einatt fremur lítill,
svo við urðum báðir leiðir á þessu kvabbi, Drottinn.
En hitt er annað mál og þú sérð það sjálfsagt Iíka,
að sízt er það af andúð gegn himnaríki þínu,
þó barn þitt hafi einnig fengið ást á sínum hnetti
og óski sér að dvelja þar um stund að gamni sínu.
B
B
Trúináorðin
Kenningar og spádóm-
ar, byggðir á líkum
þekkingar, og skoð-
anir fyrri tíma, eru
að meira eða minna-
leyti úreltar, ve-
fengdar eða álitnar
gamaldags. Nýjar kenningar og skoðan-
ir leysa hinar eldri af hólmi, afsanna þær
eða komast einfaldlega í tísku. Sífellt
eru að uppgötvast ný „sannindi“ og nýj-
ar tilgátur eru „sannaðar" með nýjum
rökum byggðum á nýrri þekkingu, nýjum
reikniformúlum.
Ef orðið sannleikur (staðreynd, sann-
indi) þýðir: eitthvað, sem ekki verður
hrakið með rökum, má segja að það sé
mótsagnakennt, orðleysa, í ljósi þess sem
að ofan segir. Þá er orðið sannleikur
jafnafstætt hugtak og orðið tíska, árgerð
eða viðhorf, þ.e. eitthvað tímabundið og
háð ríkjandi þekkingu. Sannleikur er
með öðrum orðum háður því skilyrði að
ekki sé tekið mið af takmarkaðri þekk-
ingu okkar né þeirri „þekkingu", sem
ef til vill á eftir að verða leidd í ljós síðar.
Þrátt fyrir þessar staðreyndir um
gamlar staðreyndir og sannindi, sem eitt
sinn þóttu óvefengjanleg, dragnast
mannkynið með leifar af þeim, hluta,
samanspyrta við ný sannindi, nýja þekk-
ingu. Segja má að maðurinn sé miskunn-
arsamur gagnvart úreltum kenningum
og skoðunum, líkt og við íslendingar
erum umburðarlyndari gagnvart erlend-
um kenningum, skoðunum og tísku en
íslenskum. Islensk heimspeki, lífsskoðun,
er látin liggja í þagnargildi í besta falli,
eða dæmd sem rugl og órar geðveikra
sérvitringa í versta falii. Austurlenskar
dulspekikenningar eru virtari en íslen-
skar lífskenningar, eins og t.d. Háva-
mál, kenningar Helga Pjeturss Brynjólfs
Jónssonar o.fl.
Maðurinn er með þeim ósköpum fædd-
ur að vilja trúa, en leitar samt stöðugt
nýrrar þekkingar, vissu. Menn vissu að
jörðin væri flöt þangað til annað kom í
ljós. Menn trúðu og trúa enn að til séu
„æðri öfl“ sem þeir þekkja ekki. Mörg
slík öfl hafa reyndar komið í ljós við
beitingu nýrrar tækni og stærðfræði við
mælingar og útreikninga. Og samt hefur
maðurinn tilhneigingu til að neita tilvist
annars en þess, sem hann telur sig vita
með vissu. Menn allra tíma hafa talið
sig vita allt þótt þeir vissu að þeir vissu
meira en þeir sem á undan fóru. Við
vitum harla lítið annað en það, að það
sem við vitum með vissu í dag verður
vafalaust aðeins hégómi á morgun, úrelt?
Samkvæmt gömlum bókum hefur
djöfullinn, sá skratti, fylgt mannkyninu
frá örófi alda í einni eða annarri mynd.
Og svo er enn og kveður rammt að,
þrátt fyrir öll vísindi og þekkingu, þrátt
fyrir raunsæi og ný sannindi. Má raunar
vart á milli sjá hvort má sín meira, trúin
á Belsububb eða þekkingin.
Á sama tíma og vísindamenn í stærð-,
eðlis- og efnafræði koma fram með bylt-
ingarkenndar hugmyndir um óreiðu,
Chaos, opna raunar upp á gátt inn í hið
fyrrum óþekkta, fínna „Nýja heim“ í
ginnungagapi sköpunarverksins, — á
sama tíma og haldnar eru ráðstefnur,
birtar greinar í blöðum og tímaritum úti
í heimi og hver bókin af annarri lítur
dagsins ljós með myndum af undrafeg-
urð óskapnaðarins, á sama tíma opnar
maður ekki svo dagblað eða tímarit hér
uppi á ísaköldu landi að ekki blasi við
ítarleg umflöllun um Vísnabók Satans,
þess andskota.
Það virðist vera mat tískufrömuða
menningarinnar og um leið þekkingar-
innar, að Fjandans kveðlingur og íra(-
na)fár út af þeim seljist betur en merk-
ustu uppgötvanir vísindamanna síðan
Einsteinn lagði á borð formúluna e=
mc2. Fjölmiðillinn, matmóðir menningar-
innar, skammtar á diska okkar fréttum
af Rushdie, dauðadómum írana, en lætur
sér fátt um finnast afrek Leifs heppna
nútímans.
Ekki orð um vísindin, þekkinguna.
Þegjandi þögnin liggur eins og 32 sm
jafnfallinn snjór yfir íslenskum fjölmiðl-
um, sem bráðna fyrir hálfmánakenndum
æsingum íranskra ofsatrúarmanna út
af einni skáldsögu. Mikil er trú þín,
Khomeini.
Og meðan þessu fer fram starir Þjóð-
arbókhlaðan sljóum skotraufum sínum
yfir Tjörnina í Reykjavík, höfuðborg
bókaþjóðarinnar, þar sem endur forða
sér með fjaðraþyt undan vængjaslætti
fuglsins Fönix í líki ráðhúss Davíðs, —
yfir þak Alþingishússins, þar sem menn
karpa um gjaldþrot, brennivínskaup-
afríðindi og þjóðlegar heræfingar, og
staðnæmast við gróðahús vaxtanna, þar
sem peningarnir urðu til svo koma mætti
á fót glæsilegasta bókasafni landsins
fyrir íslenska menningarelítu, fámenna,
þar sem meira að segja dagblöðin eru
bundin í skinn, Bókasafni Seðlabanka
íslandSj hinu eina og sanna Bankabóka-
safni Islands. Landsbókasafn íslands
hímir fölt í skugga niðurnídds Þjóðleik-
húss við Hverfisgötu, sunnan Skugga-
hverfis.
Ég las bók Mílans Kundera, Óbærileg-
ur léttleiki tilverunnar, fyrir nokkru. Hún
flallar þó ekki um hamingjusömustu þjóð
heims, eins og titillinn gæti gefið til
kynna, þjóð fegurðardrottninga oggjald-
þrotakónga, heldur Tékka, eina af þraut-
píndustu þjóðunum, sem mátt hefur þola
áþján og erlenda íhlutun og kúgun um
langan aldur, og hefur ekki kært sig um
hana.
Eftirfarandi tilvitnun í þá bók segir
e.t.v. meira en margar ritgjörðir um ótrú-
lega misjafnt hlutskipti þjóða og ólíkt
gildismat.
„í velferðarríkjunum þarf fólk ekki
að vinna erfiðisvinnu og getur helgað
sig andlegum störfum. Háskólum og
námsfólki ijölgar sífellt. Námsfólkið
verður að finna sér einhver ritgerðarefni
til þess að krækja sér í titla. Efnin eru
óteljandi, því blaðra má um allt og ekk-
ert. Skjalageymslur fyllast af bunkum
þéttskrifaðra blaða og það er dapurlegra
um að litast þar en í kirkjugörðum, því
þangað kemur fólk ekki einu sinni á
degi hinni dauðu. Menningin hverfur í
fjöldaframleiðsluna, skriðu tákna, bijál-
æði magnsins. Ég skal segja þér að ein
bönnuð bók í gamla landinu þínu hefur
margfalt meiri þýðingu en allir þeir millj-
arðar orða, sem háskólamir okkar
hrækja út úr sér.“ Þetta segir Franz við
Sabínu í bók Kunderas á bls. 118-119.
Hefur hamingjusamasta þjóð í heimi
glatað öllu ærlegu gildismati í vimu
Hollywood-elite-happaþrennu dóps?
HRAFN Harðarson
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13. MAÍ 1989 3