Lesbók Morgunblaðsins - 12.08.1989, Side 7

DABBI í NESI
Lengi var áberandi í þjóðlífínu að menn hentu
gaman að þeim sem ekki fóru alfaraleið, jafn-
vel þeim sem minna máttar voru, á einhverju
sviði, en almennt gerðist. Ekki er annað senni-
legra en að ýmsir þeirra sem urðu þannig fyr-
ir barðinu á samborgurum sínum hafi verið
þroskaheftir á nútíma kvarða. Sumir hafa
sjálfsagt vegna bágra ástæðna ekki fundið
sér góðan samastað í þjóðfélaginu. Kannski
Til Reykjavíkur
söfnuðust áður fyrr
ýmsir lítilmagnar. Þar
gátu þeir fundið sér
lífsframfæri við einföld
störf, kannski lifað á
bónbjörgum. Sumir
komust uppá lag með að
leika á auðtrúa borgara
með því að haga sér
furðulega og leggja stund
á einkennilegar kúnstir
og uppátæki.
Eftir EGGERT
ÁSGEIRSSON
Dabbi í Nesi á gamals aldri. Unnur
Óladóttir var lengi fótaaðgerðakona á
Hrafnistu í Reykjavík. Aður var hún
húsfreyja á Bakka á Seltjarnarnesi.
Hún var fósturdóttir Kristínar Ólafs-
dóttur í Nesi. Þar á heimilinu kynntist
hún Davíð Sigurðssyni sem grein þessi
(jallar um og þótti vænt um hann. I
vináttuskyni gaf hann Unni þessa mynd
af sér sem tekin var af honum þegar
hann var aldraður orðinn.
féllu hæfileikar þeirra ekki í frjóan jarðveg
eða þroskaleiðin grýtt. Furðusögur af orða-
tiltækjum, skringilegum tilsvörum og undar-
legu athæfi fólks eru áberandi í síðari tíma
þjóðsögum okkar. Enn eru slíkar sögur
kvöldvöku- og fjölmiðlaefni, þó frekar í þjóð-
söguformi en sem samtímaefni. Bendir
ýmislegt til að þjóðin hafi breyst í afstöðu
á þessu sviði.
Mér er minnisstætt að eitt af góðskáldum
okkar sagði mér frá hlutskipti bróður síns
sem var vangefinn. Gæ'fa var að fjölskyldan
bjó í litlu kauptúni, þar sem allir þekktust.
Umgengust því aliir manninn sem bróður,
sýndu honum vinsemd eða létu hann í friði.
Með því híupu aðrir undir bagga með fjöl-
skyldunni, gerðu hlutskipti hennar og hans
léttara en ella.
Stærra samfélag var erfiðara. Til
Reykjavíkur söfnuðust áður fyrr ýmsir lítil-
magnar. Þar gátu þeir fundið sér lífsfram-
færi við einföld störf, kannski lifað á bón-
björgum. Sumir komust upp á lag með að
leika á auðtrúa borgara með því að haga
sér furðulega og leggja stund á einkennileg-
ar kúnstir og uppátæki. Fyrir þetta þágu
þeir jafnvel skildinga. Hvert samfélag og
hver kynslóð kallar fram sín sérkenni.
Bæjarbragur í Reykjavík fram á fyrri
hluta aldarinnar bar mjög svip sérkennilegs
fólks sem þar átti heima. Flestallt var fólk-
ið sjálfsagt lítt áreitið og meinlaust þótt
einkennilegt væri. Börn hræddust samt
þetta tötrum klædda, einmana fólk. Gjarna
var það óþrifalegt enda bjó það margt við
kröpp kjör í lélegum kofum.
í bernsku hræddist ég mjög sumt af þessu
einkennilega fólki. Konur sem æddu taut-
andi um götur og stræti. Karla illa í skapi
sem söfnuðu drasli. Það var martröð er mig
dreymdi að alþekkt á þeirri tíð, gömul,
smávaxin kona í síðum svörtum pilsum veitt-
ist að mér. Þegar ég eltist kom í ljós að
sumir þeirra sem ég hafði áður hræðst voru
skemmtilegir, fróðir og þægilegir í viðkynn-
ingu. Því var leitt að sjá einstaklinga, ekki
síst hópa veitast að skrýtnu fólki. Þar með
dró úr möguleikunum að njóta hæfileika
þess, sérkenna, einkennilegra orðatiltækja
og annarra kosta sem það bjó einatt yfir.
Lengi var áberandi hjá ýmsum sem áttu
tal við einkennilegt fólk að tala við það
háværri röddu, líta kringum sig með yfir-
læti og gefa með áhugalausum svip til kynna
að viðmæiandi væru ekki af sama sauðahúsi.
Dag nokkurn varð breyting á. Meðal-
mennskan tók völdin. Hæli voru sett á stofn
og bærinn losaður við kyniega kvisti. Þeir
voru fluttir út fyrir bæinn þar sem þeir
þurftu að njóta sveitasælunnar og hvers
annars. Æskufólk hætti að gera sér grein
fýrir að borgararnir eru steyptir í ijölbreyti-
legt mót.
Svo langt gengu menn í að litillækka
ógæfusamt fólk að gefin voru út í ábata-
skyni póstkort fyrir túrista með myndum
af því teknum á ljósmyndastofum. Var þetta
svo vinsæll varningur að þau voru gefin út
tvívegis.
Ðavíð Sigurðsson var vinnumaður í Nesi
við Seltjörn. Hann var uppnefndur og kallað-
ur Dabbi í Nesi. Hann var meðal þeirra er
stimplaður var furðufugl og kynntur sem
slíkur í fyrrgreindri póstkortaröð. Dabbi í
Nesi setti óneitanlega nokkurn svip á bæjar-
lífið í Reykjavík um og eftir aldamótin. Af
honum voru sagðar sögur. Þó átti hann sér
nokkuð aðra hlið en þá sem að Reykvíking-
um sneri.
Meðal þeirra sem seld var mynd af var
Guðmundur Arnason, nefndur Gvendur dúll-
ari. Guðmundur var af Högnaætt, föður-
bróðir séra Árna Þórarinssonar og dóttur-
sonur Sæmundar ríka í Eyvindarholti undir
Eyjaijöllum. Var séra Tómas Sæmundsson
á Breiðabólstað því móðurbróðir hans.
Frændgarður Guðmundar var því stór. Séra
Árni lyfti minningu Guðmundar frænda
okkar úr öskustó í ágætri lýsingu og velvilj-
aðri í fyrsta bindi ævisögu sinnar, Fögru
mannlífi. Upp frá því hafa menn lítið smæl-
ingjana í öðru ljósi.
Davíð Sigurðsson fæddist 21. mars 1848
Dabbi í Nesi eins og hann horfði við
ýmsum Reykvíkingum. Hér hefur Ijós-
myndari fengið hann til að sitja fyrir.
í Bessastaðasókn á Álftanesi. Móðir hans
hét Guðríður Gísladóttir, gáfuð kona og vel
látin. Va hún lengst af í vist með Dabba
son sinn í Nesi við Seltjörn, fyrst hjá þeim
Ólafi Þórðarsyni og Valgerði Gunnlaugs-
dóttur konu hans. Síðar var hann hjá þeim
Guðmundi Einarssyni útvegsbónda og
Kristínu Ólafsdóttur eftir að þau höfðu tek-
ið við föðurleifð hennar. Við Nes var Davíð
ávallt kenndur enda alla tíð heimilisfastur
þar.
Guðríður Gísladóttir var mikils metin á
heimilinu og það svo mjög að þau Kristín
og Guðmundur skírðu árið 1895 yngstu
dóttur sína Ástu Guðríði á höfuðið á henni.
Ásta Guðríður átti Karl Á. Torfason frá
Ólafsdal, aðalbókara Reykjavíkurborgar.
Bjuggu þau í húsi við Kaplaskjólsveg og
nefndu Ólafsdal. Heyrir húsið nú Einimel til.
Dabbi varð snemma órólegur og síðar
drykkfelldur. Þar kom að hann varð óstöðv-
andi túramaður. Þótt reynt væri að telja
honum hughvarf og Kristín í Nesi beitti
ýmsum brögðum til að stöðva hann kom
allt fyrir ekki. Hann lét ekki segjast eða
hneppa sig í fjötra er sá gállinn var á hon-
um. Eitt sinn fann Kristin að eitthvað var
í uppsiglingu hjá karli. Heyannir stóðu þá
sem hæst og mátti engan vinnufæran missa.
Auk þess þótti fólki sárt að sjá eftir honum
í bæinn, vita mátti hvemig fara myndi. Til
að aftra honum bæjarferðar tók Kristín alla
skó á bænum og lét fela. Nú sást neðan
af túninu hvar Dabbi fór út og inn um allra
húsa dyr. Virtist árangur ekki ætla að verða
af leitinni hjá honum. Þó kom þar að hann
fann stakan skó og stígvél. Lengi var svipur-
inn á Dabba í minnum hafður þegar hann
skeiðaði svo búinn sigri hrósandi yfir hlaðið
og sneri við bæjarhomið kankvís í átt til
bæjarins.
Davíð Sigurðsson var smár vexti, hvatur
í hreyfingum á yngri árum, grannholda en
bognaði með aldrinum, blíður á manninn
og hlýlegur á svip. Var talið að hann bæri
svipmót af frændum sínum ýmsum sem
landskunnir voru og eru.
Ekki má telja að Dabbi í Nesi hafi verið
þroskaheftur samkvæmt þeim mælikvarða
sem við nú notum almennt. Hann var þó
seinn til og lét lítið yfir sér. Hann þótti
þægilegur viðmælandi þeim sem honum
voru kunnugir. Milli þess sem hann fór á
brennivínstúr var hann dyggur vinnumaður
í Nesi. Hann var þar vel látinn, ekki ein-
asta hjá heimilisfólkinu í Nesi heldur einnig
bæjarbúum sem viku að honum góðu marg-
ir. Þó skiptir alveg í tvennt sögum þeim sem
af honum fóru, þeim sem gengu milli manna
á Framnésinu og þeim sem í bænum gengu.
Guðmundur Einarsson í Nesi gerði út frá
Hrúðunesi í Leiru. Hann fórst árið 1906 á
leið sunnan við annan mann með saltfisk-
farm á mótorbáti Gunnars Gunnarssonar
kauprhanns. Hafði hann annan bát í togi. Á
þeim báti voru þeir Dabbi og Guðmundur
Jónsson sem síðar varð bóndi á Bakka á
Seltjarnarnesi.
Þegar þeir fjórmenningarnir voru að
leggja upp að sunnan og var nokkur mann-
söfnuður í Skökkuvör. Vildi þá Einar sonur
Guðmundar í Nesi og síðar skipstjóri, kennd-
ur við Bollagarða á Seltjarnarnesi, þá 15
ára, verða þeim samferða vestur á Nes.
Einar Einarsson var starfsmaður Guðmund-
ar við útveg hans í Leirunni. Þegar Einar
Einarsson heyrði ósk nafna síns sagði hann:
„Þú ferð ekki með.“ Var það ekki við kom-
andi og sagt að Einar hefði í hótunum til
staðfestu orðum sinum. Varð þetta Einari
hinum unga til lífs þar sem Guðmundur
faðir hans lét undan. Hann fórst í ferðinni
ásamt Ólafi Ólafssyni bátvetja sínum. Var
iað kallað stórslysavorið mikla 1906.
Þegar veður æstist sá Guðmundur í Nesi
hver hætta var á ferðum. Hann sá að bátarn-
ir færu báðir niður ef annar sykki og kall-
aði: „Nú verður hver að bjarga sér,“ um
leið og hann hjó á tóið. Guðmundur á Bakka
og Dabbi komust við illan leik upp í Kúa-
gerði. Þótti það afrek mikið hjá Guðmundi
tvítugum að komast á land á eina lendi:igar-
færa staðnum. Dabbi var sagður sjóhræddur
og hnipraði sig saman í bátnum þegar hann
hrakti.
Einar Einarsson tók svo við stjórn skipa
og fiskaðgerðarinnar fyrir Kristínu Ólafs- .
dóttur nokkur ár.
Davíð þekkti marga í bænum og heim-
sótti gjarna þá sem hann átti skap við.
Þegar Dabbi fór í bæinn tók hann gjarn-
an egg með sér frá Nesi og næstu bæjum.
Innheimta fyrir eggin fór honum vel úr
hendi og kom hann peningunum með skilum
til eigenda þótt heimkoma drægist stundum
mjög á langinn. Þá sjaldan að einhvetjir
aurar höfðu glatast varð það að samkomu-
lagi að það kæmi niður á eggtekju Kristínar
húsmóður hans.
Dabbi var mjög nákvæmur um að halda
upp á afmælið sitt og hélt þá á fund vina
sinna í bænum. Eitthvað hafði strætinu eitt
sinn verið uppsigað við hann við slíkt til-
felli og sló hann í hausinn. Lögreglumenn
voru hjálpsamir Dabba og komu með hann
blóðrisa að Nesi eftir afmælishaldið. Þá
varð Fíu vinnukonu, sem ekki var sérlega
hænd að honum, að orði: „Hann mætti nú
muna eftir gebúrtsdeginum sínum.“
Tómas Tómasson 'í Ölgerð Egils Skalla-
grímssonar vék ævinlega góðu að Dabba.
Tómas hóf ungur að aldri störf í Sanítas
hjá Gísla Guðmundssyni gerlafræðingi í
Melshúsum á Seltjarnarnesi en hann setti
fyrirtækið á stofn. Dabba þótti vænt um
Tómas og fór vel á með þeim. Hafði Davíð
af einhveijum ástæðum mikinn áhuga á
ölgerð hans. Var Tómas í Ölgerðinni ávallt
góður við Dabba meðan þeir lifðu báðir.
Ólafur Hákonarson v?.r sjómaður og mun
hafa verið sonur Ólafíu ráðskonu í þeirri
frægu mutstofu stúdenta Mensa akademika
á horni Lækjargötu og Austurstrætis. Eitt
sinn var Ólafur sofandi í rúmi sínu er Davíð
bankar uppá hjá honum. Ólafur hrekkur upp
úr fastasvefni og sagði aðkomumanni að
fara til andskotans. Þá svaraði Dabbi: „Guð
blessi þig Ólafur minn.“ Ólafur sagði svo
frá síðar: „Heldurðu ekki að andskotans
karlinn fari að blessa mig. Svo ég varð að
hleypa honum inn og leyfa honum að vera.“
Dr. Þórður Eyjólfsson, síðast hæstarétt-
ardómari, var félagi Ásgeirs Guðmundsson-
ar lögfræðings frá Nesi, sonar Kristínar.
Þórður kom gjarna að Nesi á námsárum
þeirra Ásgeirs og kynntist þá Dabba. Fyrir
réttum 30 árum sátum við Þórður á tali.
Þá missti ég útúr mér í hugsunarleysi sögu
af Dabba og hafði hana eftir nafnkunnum
manni. Ég fann þá að Þórði þykknaði í
skapi við söguna og að heyra eftir hverjum
hún var höfð. Þegar ég hafði lokið sögninni
sagði Þórður: „Silfurkerin sökkva, soðboll-
arnir fljóta.“ Þurfti ekki fleiri orð að hafa
um mat hans á þeim tveim mönnum sem
við eögu komu. Viðbrögð þessa sæmdar-
manns varð mér kenning sem ég hét að
reyna að bæta úr þótt síðar yrði og í smáu.
Davíð Sigurðsson átti, eins og margir,
tvær hliðar. Önnur vissi að Reykjavík. Af
stórum hópi Reykvíkinga fékk hann nei-
kvæðan dóm. Ýmsir merkir menn greindu
í honum gæðablóð og mátu hann að verðleik-
um. Framnesingar þekktu góðan og starf-
saman mann og svo kappsaman að læsa
þurfti ijósinu í Nesi til að hann færi ekki
að sinna kúnum svo snemma morguns að
þær fengju ekki að hvílast.
Dabbi átti athvarf á hinu mikla héimili
Kristínar Ólafsdóttur í Nesi alla tíð og þar
til hann dó 4. ágúst 1926. Auglýsti Kristín
lát hans í Morgunblaðinu, en slíkt var ekki
algengt á þeim árum. Morgunblaðið sagði'
frá andláti Davíðs og nefndi hann „einn af
hinum einkennilegustu mönnum hér um
slóðir og flestir hjer í bæ munu hafa þekkt
hann“. Jarðaður var hann 12. ágúst og
húskveðja gerð frá Nesi.
Þegar Dabbi í Nesi dó kom Ólafur Thors
til Kristínar í Nesi og spurði hvort hann og
bróðir hans mættu ekki halda undir tvö
horn á kistunni. Var það auðsótt mál.
Höfundur er skrifstofustjóri í Reykjavik.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 12. ÁGÚST 1989 7