Lesbók Morgunblaðsins - 06.01.1990, Blaðsíða 3

I-PgRáTT
IHöllHaHuHlSlBSllllllIllBlil
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík. Framkvstj.:
Haraldur Sveinsson. Ritstjórar: Matthías
Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Aöstoö-
arritstjóri: Björn Bjarnason. Ritstjórnarfulltr.:
Gísli Sigurðsson. Auglýsingar: Baldvin Jóns-
son. Ritstjórn: AÖalstræti 6. Sími 691100.
Forsíðan
Myndin er birt í tilefni 50 ára afmælis Arkitektafélags-
ins og er af vistheimili o'g íbúðum aldraðra í Seljahlíð
í Seljahverfi. Arkitektar: Hróbjartur Hróbjartsson og
Sigurður Björgúlfsson.
Arkitekta-
skóli
á íslandi er nú brýn nauðsyn, segir Stefán Benedikts-
son, formaður Arkitektafélagsins í ræðu, sem birtist
hér ásamt myndum af íslenzkum arkitektúr. Rabb-
greinin hér að neðan fjallar einnig um sama efni.
Legacy
er nafnið á nýjum bíl frá Subaru, sem vakið hefur
verulega athygli og er nú tekinn til reynsluaksturs.
Frá niðurstöðum segir Jóhannes Tómasson á bílasíðu
Lesbókar.
Kafka
er á dagskrá í grein Jóns Gnarr, sem heitir Franz
Kafka og hamskiptin. Þar er m.a. vikið að togstreyt-
unni í lífi hans, sem birtist í ósk hans um að gera
föður sínum til hæfis, og hinsvegar þrá hans til rit-
starfa.
Jónas Þorbjarnarson
Töfrar
Hverfull nóvemberdagur.
En hann var djúpur og sólin vargull
efst í hömrum sem gnæfðu
yfir hlíðum.
Og maðurinn við rætur' þeirra
sefaðist; hann sá
að einnig hann lifði
á tímum fegurðar.
Ejöll
og himinninn, litirnir
léku um hann
og kvöidið
kallaði álfa fram í hugann.
Honum fannst
er hann hélt á brott
hlíðarnar og tunglið
koma hljóðlaust á eftir.
Höfundur fékk 1. verðlaun í Ijóðasamkeppni
Morgunblaðsins 1988 og í haust kom út fyrsta
Ijóðabók hans, í jaðri bæjarins.
Grámyglan
Ahálfrar aldar afmæli
Arkitektafélagsins er
hægt að segja með
góðri samvizku, að
íslenzkur arkitektúr sé
í framför. Sumir mundu
vilja bæta við setning-
una og segja: Hann
mátti nú skána. Kannski er það rétt. Það
er þó fagnaðarefni, að um þessar mundir
eru þó nokkur virkilejja frambærileg hús í
byggingu eða nýlega tekin í notkun. Flestir
úr röðum arkitekta viðurkenna, að ennþá
beri Guðjón Samúelsson ægishjálm yfir koll-
egana, en þess verður að minnast um leið,
að hann fékk tækifæri, sem enginn hefur
fengið síðan. í stórum dráttum má segja,
að eftir Guðjón hafi komið langt og magurt
skeið og afsprengi módernismans á íslandi
urðu oft vægast sagt sorgleg. Þó má nefna
markverðar undantekningar eins og Kópa-
vogskirkju eftir Hörð Bjarnason og Nes-
kirkju eftir Ágúst Pálsson, nokkur íbúðar-
hús eftir Sigvalda Thordarson og einnig
eftir Skarphéðinn Jóhannsson. Kannski má
afsaka sumt af því versta með hinu sígilda,
að það sé dýrt að vera fátækur. Það er þó
langt í frá að vera algild afsökun og má
minna á, hversu oft tókst af vanefnum að
byggja fögur hús á tímaskeiði bárujárns-
húsanna. Okkur hefur því miður farnast
heldur illa sambúðin við steinsteypuna, en
í seinni tíð er hún ekki eins einráð; það er
meira byggt úr timbri aftur, auk þess sem
ál er komið til sögunnar, stóraukin notkun
á gleri og allskonar efnum til klæðninga.
I Lesbók*>hef ég annað veifið kynnt nýjan
og athyglisverðan arkitektúr og mun halda
því áfram. Við þá viðleitni vænti ég góðrar
samvinnu við íslenzka arkitekta. Jafnframt
því sem fjölgað hefur í Arkitektafélaginu,
svo þar er nú meirihlutinn ungir arkitektar,
hefur arkitektúr á íslandi farið stórlega
fram á níunda áratugnum. Hinir eldri í fé-
laginu eru þó næstum alltaf höfundar þess,
sem bezt hefur verið gert að minu mati.
Það er vitaskuld ofur eðlilegt; þeir sem
þekktir eru fá fremur eftirsóknarverð verk-
efni. Hitt á sér einnig stað sem betur fer,
að ungir og lítt þekktir arkitektar vinni
samkeppnir og má minna á ráðhúsið í því
samhengi; hús sem mun lofa sína meistara
eftir því sem bezt verður séð.
Þessi framför, sem nú má greina í íslenzk-
um arkitektúr, er á formræna sviðinu og
hún felst einnig í fjölbreyttari notkun bygg-
ingarefna og kunnáttusamlegri meðferð á
þeim. En þegar til þess kemur að nýta liti
til umhverfisbóta og listræns ávinnings,
virðast flestir íslenzkir arkitektar eiga ósköp
bágt. Þar stendur hnífurinn í kúnni.
Það vekur athygli, ekki sízt útlendinga,
að venjulegt fólk sem verður því miður sífellt
að vera að mála húsin sín að utan, fer oft
æði djarflega og stundum ekki mjög smekk-
lega með liti og kannski hefur þetta haft
einhver áhrif á arkitekta í þá veru, að þeir
hafi fælst liti og vilji sízt af öllu láta verk
sín líkjast þessu. Ekki ber þetta skraut sízt
fyrir augu í bæjum úti á landi. Þessi við-
leitni til að lífga uppá umhverfið er líklega
sprottin af því, að við búum í skóglausu
landi og venjulegt fólk sér, að litlaus hús á
bersvæðum eru snautleg, en fer offari í litav-
ali sínu. Þar vantar betri ráðgjöf. Litir á
íbúðarhúsi skipta sáralitlu máli, ef það er
meiripart ársins umvafið gróðri og á kafi í
skógi. Því er sjaldnast til að dreifa hér. í
annan stað gæti hugsast, að þessi alþýðlega
litanotkun sé andsvar við þeirri grámyglu,
sem víðast hvar einkennir opinberar bygg-
iftgar og arkitektar bera ábyrgð á. Þeir
hljóta að vera klárir á þvi sjálfir, hvers-
vegna þeir leggja ekki í þá áhættu að nota
liti nema í undantekningatilvikum. Fyrir því
hljóta að liggja mjög gild rök, enda þótt
landsmenn hafi aldrei fengið að heyra þau.
Meiripart ársins er grasið ekki grænt; him:
inn og jörð eru grá langtimum saman. í
stað þess að vinna gegn grámyglunni, er
aukið á hana með húsum, sem eru grá að
utan og jafnvel grá að innan einnig. Það
er ekki að furða þótt æði margir verði þung-
lyndir í þessu umhverfi. Ég læt nægja að
nefna tvö verstu dæmin; hvorttveggja eru
það hús, sem formrænt séð eru vel teiknuð:
Seðlabankinn og Borgarleikhúsið. En það
er eyðimerkurganga að virða þau fyrir sér
litrænt. Það skiptir minna máli í bankanum,
nema fyrir fólkið sem vinnur þar. En flestir
fara sér til andlegrar upplyftingar í leik-
húsið og vilja hafa það ögn hátíðlegt. Og
hvað mætir auganu, þegar komið er í forsal
leikhússins?: Grátt ál, grár steinn, gráir
veggir. Þetta minnir einna helzt á nýja flug-
stöð; þó hafa menn áttað sig á því, að ekki
einu sinni í flugstöðvum er hægt að hafa
grámygluna allsráðandi og má minna á, að
nýlega lögðu Danif í mikinn kostnað til að
gera flugstöðina í Kastrup manneskjulegri.
I Borgarleikhúsinu er engin myndlist fyrir
utan glermynd Leifs og eitt portret. Enginn
gróður til að lífga uppá eyðimörkina. Það
er synd, því þetta er vel teiknað hús. Það
er þó gott svo langt sem það nær, að sætin
í stóra salnum eru blá.
Til samanburðar ætla ég aðeins að nefna
eitt hús, sem höfundar leikhússins hefðu
þurft að sjá og taka til fyrirmyndar: Fjöi-
nota hljómleika og óperuhús í Nice í Frakk-
landi, sem vígt var 1985. Einnig þar er
mikið um ál í bland við önnur efni, en lita-
meðfterðin er veizla fyrir augað. Hún er í
senn hófstillt og undursamlega falleg.
Á merkisafmæli sínu þarf Arkitektafélag-
ið að ræða þetta í sinn hóp og menn verða
að gera sér grein fyrir því til dæmis, að lita-
notkun í köldu og gróðurlitlu landi á norður-
hjaranum hlýtur að verða frábrugðin því,
sem gott telst og gilt á suðlægari breidd-
argráðum. Of margt í námi arkitekta virð-
ist raunar hafa verið miðað við suðlægar
aðstæður, ekki sízt flötu þökin, sem orðin
eru sorgarkapítuli í byggingarsögu okkar.
En kannski eru menn núna búnir að læra
nóg af reynslunni.
Arkitektar eru sífellt í starfi sínu að skapa
okkur umhverfi og þá verða þeir að láta
form og lit haldast í hendur. Hvorugt má
vera án hins. Þarna verða arkitektar að
taka sér tak; þeir þurfa að komast út úr
eyðimörkinni. Sumir þeirra, sem ég hef
rætt við um þetta, telja að litafræðin hafi
verið vanrækt í námi þeirra. Vonandi verður
sú hlið ekki vanrækt, þegar íslenzkur arki-
tektaskóli kemst á laggirnar, svo sem vonir
standa til að geti orðið.
Á 50 ára afmælinu er hægt að óska
íslenzkum arkitektum til hamingju með
margt af því sem nú er í byggingu eða full-
klárað. Þar á meðal er Þjóðarbókhlaðan,
Sambandshúsið á Kirkjusandi, Kringlan, hús
Sjóvá og Almennra trygginga, ráðhúsið,
sambýlishús við Skúlagötu, íbúðarhúsaklasi
við Hæðargarð, iðnaðar-og verzlunarhús
Kristjáns Siggeirssonar við Hestháls, Epal-
húsið og hús Ingvars Helgasonar við Elliðaá-
rósa, Leifsstöð á Keflavíkurflugvelli og kap-
ellan á Kirkjubæjarklaustri, svo eitthvað sé
nefnt. Allt stendur það fyrir sínu og lofar
góðu um ennþá betra framhald. Eftir stend-
ur hinsvegar, að útúr grámyglunni þurfa
islenzkir arkitektar að komast með ein-
hveijum hætti. GÍSLI SlGURÐSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 6. JANÚAR 1990 3