Lesbók Morgunblaðsins - 06.01.1990, Blaðsíða 9

!P] -í, <. k v í 'j Tp l Wj %'i

.
1
I
;
Gamalt og nýtt: Annarsvegar svipmót kreppunnar í bárujámshúsum, sem voru
lítið stærri að flatarmáli en eitt rúmgott herbergi er nú — og hinsvegar einbýlis-
hús samkvæmt nýlegri tísku með áherslu á gróftyfirbragð steinsteypu oglitaðs áls.
ur fyrir því að móta og koma til skila í
verkum sínum þeim mikilvægu táknum sem
einkenna menningarsamfélag hans umfram
önnur.
Félagsleg Þáttaka
Frá lokum fyrri heimsstyrjaldar hafa
íslenskir arkitektar verið mikilvirkir þátttak-
endur í uppbyggingu samfélagsins. Fyrsta
stórverkefnið var hin þróttmikla uppbygging
íslenskra mennta- og menningarstofnana,
eigin verslunar og þjónustufyrirtækja auk
fyrstu verkamannabústaðanna á árunum
milli stríða. Næsta stórvirki hófst síðan eftir
seinni heimsstytjöldina. í byijun styrjaldar-
innar bjuggu sex af hveijum tíu íslendingum
í sveit en aðeins fjórir af hveijum tíu í þétt-
býli. Eftir hernámið hófst sú þróun sem við
búum við í dag að nær 7 af hveijum 10 ís-
lendingum búa í þéttbýli en aðeins 3 af 10
í sveit. Frá upphafi þessarar þróunar hefur
það verið þannig að meira en 2A allra íbúa
í þéttbýli búa í landnámi Ingólfs. Þessi gjör-
bylting í búsetu landsmanna jók eftirspurn
eftir þjónustu arkitekta til mikilla muna. Enn
voru íslenskir arkitektar þó fáir.
Fram á 6. áratuginn hafði þróun hér sem
og annars staðar á Vesturlöndum ráðist af
aðstæðum fremur en langtímaáætlun. Um
1950 töldu menn að því mikla umróti sem
hófst 1914 væri lokið og nú bæri að byggja
framtíð sína á markvissri áætlanagerð. Það
tók tímann sinn að semja sumar áætlanirnar
en aðalskipulag Reykjavíkur er tákn þeirra
vatnaskila sem urðu í skipulags- og bygging-
armálum á 6. áratugnum og kom fram í gífur-
legri fjölgun arkitekta. Þessi þróun er ekkert
einangrað fyrirbæri heldur hluti af þeim
stakkaskiptum sem íslenskt þjóðfélag hefur
tekið á seinni helmingi þessarar aldar. Sjálf-
stæði, lýðræði, verkaskipting, sérhæfing og
víðtæk sérfræðiþjónusta; allt eru þetta eigin-
leikar og grundvöllur þess nútíma samfélags
sem vor veiðimannaþjóð er orðin partur af.
Hlutverk arkitektsins í þessu samfélagi sem
öðrum er víðtækt og arkitektúr er Hin elsta
sérfræðigrein sem til er. Arkitektinn er kunn-
áttumaður í listum og vísindum. Arkitektinn
er eini aðilinn sem við byggingar og mann-
virki fæst sem er menntaður til að hafa yfir-
sýn yfir allan ferilinn frá því að byggingin
var aðeins ósk byggjandans þar til hún er
tekin í notkun.
Þetta er hlutverk okkar í samfélaginu.
Við erum ekki bara tæknifróðir þjónustuaðil-
ar með löggiltan smekk. Nei, arkitektar hafa
félagslegt og sögulegt hlutverk sem enginn
annar getur sinnt, þ.e. að skapa ímynd þess
samfélgs sem við búum í. Feimni arkitekta
og ráðamanna við að ræða þetta hlutverk
arkitekta er skiljanleg, því það virðist hof-
móðugt í þeirri umræðu sem hæst ber í okk-
ar þjóðlífi. En hvorki almenningur, ráðamenn
né arkitektar komast hjá því, að síðar meir
verður ekki spurt að því hveiju lýðkjörnir
fulltrúar lofuðu á sínum tíma, heldur því
hvernig sú ímynd er, sem fæst af skoðun
verka okkar. Það má vera satt að í upphafi
hafi verið orðið, en í reynd eru það verkin
sem tala og sagan kennir að gæðin segja
þar meira en magnið.
Koma þarf í gang stöðugri og fjörugri
umræðu um byggingarlist. Taka þarf út stöðu
mála, safna og vinna úr gögnum sem varpa
ljósi á stöðu arkitektúrs. Hvað eru margar
byggingar hannaðar af arkitektum, hvaða
byggingar eru það, hvernig eru þær, hvert
er verðmæti þeirra almennt og skoðað í ljósi
fjárfestinga sérstaklega. Vettvangur til um-
ræðu er að því leyti til, að nú hefur nýtt
arkitektatímarit hafið göngu sína. Grundvöll-
ur umræðunnar er arkitektastéttin, en hana
vantar nú orðið sárlega þann brennipunkt
og hvata sem akademískur skóli er. Verkefni
okkar nú er fyrst og fremst að starfa að því
að koma á íslenskum arkitektaskóla. Hingað
til hafa allir íslenskir arkitektar menntast
erlendis og í raun ekkert nema gott um það
að segja. Framan af og fram yfir miðja öld-
ina var þetta eðlileg lausn en fjölgun íslenskra
arkitekta og hröð þróun okkar nýja sam-
félags gerir að verkum að við verðum nú að
leita annarra leiða í menntun íslenskra arki-
tekta. Umfjöllun og skilgreining á hlutverki
arkitekta hér á undan tengist þessu málefni
beint. Ef arkitekt á að geta skilað hlutverki
sínu fyrir samtíð sína, þ.e. mótað skýra ímynd
síns tíma, þá verður menntun hans að vera
íslensk ef hann er íslendingur. Þótt til séu
algildar reglur um form og gerð bygginga
er skynjun og skilningur háð menningu og
umhverfi. íslensk menning er þróttmikil og
sérstæð og hún á skilið arkitektúr við sitt
hæfi. Óvenjulegar jarðfræðilegar aðstæður,
veðurfar, gróðurfar og sólargangur krefjast
sérstakra byggingarfræðilegra viðbragða.
Þrátt fyrir nám á erlendri grund hafa íslensk-
ir arkitektar þegar best lætur sýnt í verkum
sínum að þeir eru næmir á staðhætti okkar
og menningarheíðir. Þessi staðreynd er sönn-
un þess að íslenskt þjóðlíf byggi á sterkri
sjálfsímynd. En nú siglum við inn i tíma-
skeið dagvaxandi alþjóðlegra samskipte og
þrýstingur utanaðkomandi hugmynda sem
þeim samskiptum fylgir gerir nauðsynlegt
að styrkja sjálfsvitund okkar allra og ekki
bera arkitekta, með því að þeir verði óijúfan-
legur hluti íslenskrar menningar í íslenskum
arkitektaskóla.
Stórt skref var stigið þegar þáverandi
menntamálaráðherra, Birgir Isleifur Gunn-
arsson, skipaði nefnd til að kanna forsendur
þess að heija kennslu í byggingarlist á ís-
landi. Nefndin skilaði áliti í desember 1988
og komst að þeirri niðurstöðu að jiefja skyldi
sem fyrst kennslu í arkitektúr á íslandi, sem
3 ára fyrri hluta nám fyrir allt að 20 nemend-
ur í árgangi. Kennslan skyldi vera í tengslum
við sjónlistarkennslu á háskólastigi og leitað
yrði eftir beinu samstarfi við erlenda skóla
um seinnihlutanám.
Arkitektafélagið hefur rætt þetta mál á
innanfélagsfundum, í starfshópum og í ai-
þjóðlegu samstarfi á þessu ári. A alþjóðlegum
vinnufundi með háskólakennurúm í arkitekt-
úr frá Evrópu og Norður-Ameríku var málið
tekið til mjög ítarlegrar umræðu. Eriendu
þátttakendurnir lögðu starfsreynslu sína og
faglega þekkingu tii umræðnanna og voru
sammála þeim niðurstöðum sem íslensku
þátttakendurnir komust að.
Stjórn AÍ leggi til við stjórnvöld að unnið
verði að málinu samkvæmt 4 ára áætlun.
íslenskur arkitektaskóli mun ’ ótvírætt
auðga íslenskt mennta- og atvinnulíf. Sú
kennsla í listum og vísindum sem i arkitekta-
skóla fer fram á sér ekki hliðstæðu í okkar
skólakerfi og það sérstaka svipmót sem af
því leiðir í hugsun og kennslu mun stuðla
að fijóum umræðum í samskiptum við aðrar
háskólagreinar. Meginhlutverk skólans væri
að mennta íslenska arkitekta en þegar honum
yxi fiskur um hrygg gæti skólinn gegnt fleiri
þörfum hlutverkum. Hann yrði þungamiðja
umræðna innan arkitektastéttarinnar og milli
arkitekta og annarra tengdra stétta í listum
og vísindum. Hann yrði vettvangur í þjóðlíf-
inu til að kynna almenningi og ráðamönnum
þau ýmsu efni sem snerta arkitektúr og sam-
sjá næstu síðu
Innan úr Borgarleikhúsinu. Arkitektar: Guðmundur Kr. Guðmundsson, Ólafur Sigurðsson og Þorsteinn Gunnarsson. Form-
rænt séð er vel að öllu staðið, en litanotkun hafa höfundarnir með öllu gefíð frá sér. Sjá nánar í rabbi á bls. 3.
Bústaðakirkja. Arkitektar: Vilhjálmur og Helgi Hjálmarssynir. Nýskopun í arki-
tektúr virðist oftar koma fram í kirkjubyggingum en öðrum húsum.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 6. JANÚAR 1990 9