Lesbók Morgunblaðsins - 06.01.1990, Blaðsíða 10

Er það svona að vera dáínn?
Af daglegu lífi í Iowa í miðríkjum Bandaríkjanna
purt er: hvemig er að búa þama í Ohio? Eða:
Hvernig er að búa þarna í Indíana? Iowa leið-
rétti ég, án þess að kippa mér upp við það. Af
einhverjum ástæðum tollir téð fylkisnafn nefni-
lega afar treglega í minnisfrumum margra.
Grein og myndir:
RÚNAR HELGI
VIGNISSON
1
Kannski veit heilinn sem er að það gildir
einu hvort spurt er um Ohio, Indiana eða
Iowa — þetta er mikið til sami grautur í
sömu skál: einhverjir staðir einhvers staðar
langt frá öðrum stöðum, staðir þar sem
engir búa aðrir en örfáir luralegir sveita-
menn sem rækta mikið, alltof mikið, af
maís og ala feita nautgripi hlaðna hormón-
um sem valda illræmdum hamborgararöss-
um. Og auðvitað þarf ekki að taka fram
að enginn „heilvita" maður heimsækir þessa
staði og guð hjálpi þeim sem lenda í að búa
þar til lengdar. Svo segir það dulmagnaða
fyrirbæri almannarómur og virðist byggja
á einhverri sammannlegri skynjun sem eng-
inn veit almennilega hvaðan sprettur.
Spurt er: Hvernig er að búa á Kópaskeri?
í Súðavík?
íslenskur almannarómur gatar ekki á
þessari. En það er svo með Súðavík og Iowa
að vankantar staðanna eru jafnframt kostir
þeirra. Einmitt vegna fjarlægðarinnar frá
öðrum stöðum og ekki síður vegna tiltölu-
legs fámennis þrífst í Súðavík og Iowa
ýmislegt sem ekki þrífst eins vel annars
staðar.
Og hvemig er þá að búa í Iowa?
Iowa er afdrep handa þeim sem hafa
orðið fyrir áfalli í stórborgum. Mislíkaði
ykkur fruntaleg framkoma Parísarbúans?
Komið þá til Iowa. Blöskraði ykkur stækjan
og stressið í New York? Komið þá til Iowa.
Viljið þið geta gengið óhult um götur að
kvöldlagi? Komið þá til Iowa. Þar verðið
þið ekki niðurlægð, ja, nema þið lendið á
stórborgarbúa sem þangað hefur nýlega
Sveitavegur í Iowa: “Ekkert“ að sjá svo langt sem augað eygir.
íslenskur arkitektaskóli...
félagið. Skólinn yrði örvun til rannsókna á
arkitektúr, þ.e. formum, byggingaraðferðum
og byggingarefni sem hæfa íslenskum að-
stæðum og hann yrði banki þeirrar þekking-
ar sem þegar er fyrir hendi. Skólinn yrði
hvati nýjunga í framleiðslu byggðri á innlend-
um efnivið og innlendum kröfum, en árangur
á því sviði getur ef vel tekst til orðið tilefni
til útflutnings.
Að lokinni þeirri alþjóðlegu ráðstefnu sem
að framan var getið komust íslenskir arki-
tektar að þeirri niðurstöðu að arkitektaskól-
inn verður að bjóða upp á flmm ára nám og
fullnægja öllum fræðilegum kröfum sem
gerðar eru til stéttarinnar. Æskilegt er að
allt námið fari fram á Islandi en til að byija
með má hugsa sér að hluti námsins fari fram
erlendis og er þá horft sérstaklega til Norður-
landanna og vitað er að áhugi þeirra er gagn-
kvæmur.
íslenskir arkitektar eru ósérhlífnir og van-
ir löngum vinnudegi. Ef stjórnvöld sýna sig
reiðubúna til að fylgja þeim hugmyndum
eftir sem hér hafa verið settar fram um
íslenskan arkitektaskóla þá getur Arkitekta-
félag ísiands ábyrgst að ekki verður skortur
á áhugasömu fólki og duglegu til að vinna
að framgangi þessa langþráða takmarks.
Arkitektar verða að vera menn til að gefa
að minnsta kosti sumum verkum sínum til-
gang með því að tákngera það yfirbragð sem
gerir bygginguna að greinilegum minnis-
varða síns tíma. Allar byggingar hvort sem
þær eru hannaðar af arkitektum eða öðrum
hversu vel eða illa sem að þeim er staðið eru
minnisvarðar um samtíma okkar. Það hefur
alltaf verið hlutverk arkitekta að skapa minn-
isvarða samtíðar sinnar, jafnvel þótt samtíð
okkar ætlist ekki til þess af arkitektum þá
gera komandi kynslóðir það örugglega. Við
og samtíð okkar verðum hart dæmd ef við
höfum ekki staðið vel að verki. íslenskum
arkitektum er eins gott að horfast án undan-
bragða og feimni í augu við þá staðreynd
að hlutverk þeirra hefur alltaf, er og mun
verða að setja fram með skýrum hætti í verk-
um sínum augljós auðkenni menningar
sinnar, öðru nafni að byggja minnisvarða.
Þegar síðari kynslóðir að nokkrum áratugurh
liðnum leggja mat á menningu vorra tíma
þá verður arkitektúrinn að vera mynd sem
greypir sig í huga fólks, tákn síns tíma.
Þetta á að vera veganesti okkar til næstu
50 ára.
Höfundur er formaöur Arkitektafélags Islands.
slæðst. Þar verður ykkur jafnvel heilsað
vingjarnlega af bráðókunnugu fólki á götum
úti. En ef þið eruð á höttunum eftir stórbrot-
inni náttúru, sneiðið þá hjá Iowa, Indiana
og Ohio, líka Illinois, Nebraska, Kansas,
Minnesota og Michigan. Sneiðið hjá Mið-
vestrinu eins og það leggur sig. Ef þið kunn-
ið hins vegar vel að meta ræktarleg tré, tún
og engi, komið þá til Iowa — nema það sé
þurrkur, eða vetur, þá er allt gult eða grátt.
Þrátt fyrir sneypulega stöðu Iowa í hinu
dulmagnaða almenningsáliti hefur verið
skrifað meira um það fýlki en mörg önnur.
Satt að segja hafa rithöfundar frá öllum
heimshornum séð ástæðu til að lýsa reynslu
sinni af þessu lítilláta landsvæði. Nei, ég
er ekki að skálda þetta upp til að réttlæta
fjögurra vetra dvöl í þessu „óttalega
krummaskuði" eins og íslenskur rithöfundur
kaus að kalla þennan part veraldarinnar
eftir tveggja mánaða viðdvöl. Öðru nær, það
er mjög eðlileg ástæða fyrir þessum orða-
flaumi um Iowa: í borginni Iowa City —
sem vel að merkja er ekki höfuðborg fylkis-
ins lengur, heldur Des Moines, hundrað
mílum vestar — í Iowa-borg er staðsettur
stór háskóli sem af einhveijum ástæðum,
furðulegu'm ástæðum mundi ajmannarómur
segja, státar af einni þekktustu rithöfunda-
smiðju Bandaríkjanna. í tengslum við hana
er boðið þangað skríbentum frá um þijátíu
þjóðlöndum á hausti hveiju og það er þetta
fólk sem einatt sér ástæðu til að hafa orð
um Iowa, en þau ekki öll býsna jákvæð
satt að segja. En brottfluttir Iowa-búar
geta líka skrifað háðslega um sitt eigið
fýlki. Bill nokkur Bryson skrifaði nýverið
grein sem hann kallaði „Feitar stelpur í Des
Moines“ í tímaritið Granta. Honum fórust
m.a. svo orð um heimaborg sína:
„Varla nokkur maður flytur burt. Þetta
er vegna þess að Des Moines er magnað-
asti dávaldur sem vitað er um. Fyrir utan
borgina er stórt skilti þar sem segir: Vel-
komin til Des Moines. Það er svona að vera
dáinn. Þetta er ekki alveg sannleikanum
samkvæmt. Ég bjó þetta til. En staðurinn
nær tökum á manni. Fólk sem ekki hefur
nein tengsl við Des Moines beygir út af
hraðbrautinni í leit að bensíni eða hamborg-
urum og ílendist til eilífðamóns. Það búa
hjón frá New Jersey skammt frá foreldrum
mínum og maður sér þau eigra um annað
slagið, pínulítið utan við sig, en undarlega
friðsæl á svip. í Des Moines eru allir undar-
lega friðsælir á svip.“
Þrátt fyrir háðskan tón Brysons — sem
almannarómur hefur ef til vill þröngvað upp
á hann — ratast honum býsna margt satt
orð í munn. Það er eitthvað heimilislegt við
fólkið hérna í Iowa. Eitthvað sem minnir á
ísland, satt að segja. Islenska bændur og
kannski sjómenn líka. Viss einurð. En lengra
nær samanburðurinn vart. Það er til dæmis
þessi sérstaka bandaríska einlægni sem
gerir Iokaðan íslending einatt hvumsa. Og
svo tala allir við mann eins og þeir hafi
þekkt mann árum saman. Maður stansar
til að borga toll á leiðinni frá Chicago og
afgreiðslumaðurinn í hliðinu ávarpar mann
svo kumpánlega að ætla mætti að hann
væri nágranni til margra ára. Þegar maður
þekkir ekki sálu getur slíkt verið undarleg
reynsla og tilefni flóknustu vangaveltna.
Fréttatímar eru alltaf góður mælikvarði
á mannlíf og gildismat. I Iowa-fréttum er
vanalega ekkert bitastætt. Helsta fréttin
kemur á fjögurra ára fresti og stafar af
þeirri ráðstöfun að hafa fyrstu forkosningar
fyrir forsetakjör í Iowa. Annars gerist aldr-
ei neitt. Aldrei. Þar eru meira að segja oft
góðar fréttir! Og á milli frétta er ósjaldan
skotið inn auglýsingum um áburð og skor-
dýraeitur, dráttarvélar og kornskurðartæki.
Annars er það helst á íþróttasviðinu sem
eitthvað er um að vera. Áhugi á íþróttum
er á mörkum þess að vera meiri en góðu
hófi gegnir. Þær virðast, ásamt trúnni, vera
helsta sameiningartákn fólksins. í Iowa City
eru um 60 þúsund íbúar og þar er fótbolta-
leikvangur sem rúmar jafn marga. Og hann
er alltaf sneisafullur á hveijum leik háskóla-
liðsins. Alltaf. Jafnvel í tíu stiga frosti og
snjókomu. Margir verða meira að segja frá
að hverfa. Þjálfari liðsins er dýrkaður sem
guð, að minnsta kosti þegar vel gengur, sem
er oftast. Bílum er lagt alls staðar; inni í
húsagörðum, úti á túnum og heilu fjölskyld-
umar mæta á svæðið, ömmur og afar líka,
klæddar í einkennisliti háskólans, já, ömm-
urnar og afarnir líka og gera daginn að
útilegudegi. Það er grillað fyrir leikinn og
stundum eftir leikinn líka. Og meðan á leikn-
um stendur berast fagnaðarlætin eins og
yfirnáttúrulegar hljóðbylgjur um allan bæ.
En guð hjáipi þeim sem reynir að komast
leiðar sinnar um götur borgarinnar að leik
loknum. Algjör örtröð. Allt fer þó friðsam-
lega fram, engin bílflauta þeytt, engin
ólæti. Aldrei. Svipað er síðan upp á teningn-
um þegar körfuboltavertíðin hefst. Fimmtán
þúsund manna höllin er alltaf troðfull þótt
sjónvarpað sé beint frá leikjunum. Þykir
einhveijum gott að fá fimm þúsund manns
í Laugardalshöllina í 90 þúsund manna
borg?
En þótt ýmislegt kunni að virka sveitó í
lýsingum af Iowa og íbúum þess, þá bland-
ast þessi sveitamennska, ef svo skal kalla,
afar vel svonefndri heimsmenningu. Pró-
fessorar og nemendur í háskólanum í Iowa
City eru til dæmis frá öllum lands- og heims-
hornum, sem gerir borgina að alþjóðlegri
vin í látlausum komökrunum (annars er
kornið líka tengiliður við heimsmenninguna
því það er selt út um allar álfur). Það er
meðal annars þetta sem gerir það að verkum
að í Iowa er fjarskalega gott að búa. Fólk-
ið er traust og framúrskarandi vinsamlegt
og sumt lætur sig mann meira að segja
Nýlegt, vel teiknað hús, sem fellur hillkomlega inn í umhverfi sitt við hliðina á
Hótel Borg. Arkitektar: Guðmundur Kr. Guðmundsson og Ólafur Sigurðsson.