Lesbók Morgunblaðsins - 01.09.1990, Blaðsíða 3

íKnrg
@@®@®®[I1E®[Ö][8][I][N][8]
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík. Framkvstj.:
Haraldur Sveinsson. Ritstjórar: Matthias'
Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Aðstoð-
arritstjóri: Björn Bjarnason. Ritstjórnarfulltr.:
Gisli Sigurösson. Auglýsingar: Baldvin Jóns-
son. Ritstjóm: Aðalstræti 6. Sími 691100.
Listasafn í
Bæjargilinu
Lesbókin hefur heimsótt Pál Guðmundsson mynd-
höggvara í Húsafelli og gengið með honum upp í
Bæjargilið, sem sem er náma af merkilegu gijóti. Þar
unir Páll sér vel og meitlar myndir í steina, sem sum-
ir eru jarðfastir, en aðrir úti í læknum.
Portúgal
Hjarta Portúgals slær í gömlu höfuðborginni Porto,
sem Ferðablaðið kynnir. Þaðan er m.a. hægt að fara
í dagsferðir til norðurhluta landsins, sem sagt er að
sé minnst þekktu ferðamannaslóðir álfunnar.
Forsíðan
Myndin er af málverki eftir Braga Ásgeirsson, mynd-
verkasmið og listrýni. Hún er birt í tilefni sýningar
hans í Listhúsi, Vesturgötu 17, sem opnuð verður 8.
september, og ber sýningin yfírskriftina: „Að hlusta
með augunum - mála með skynfærunum“. Myndin
heitir „Sólhvörf með Sundum“ ogermáluð 1989-90.
Síðar í mánuðinum opnar Bragi aðra sýningu í Gall-
erí Borg undir yfírskriftinni „Fuglar og erótík“.
Páll Juel
er víst alveg óþekktur meðal landsmanna. Samt gerði
hann það sem hann gat til þess að koma íslandi ásamt
Grænlandi og Færeyjum, undir Rússakeisara. Þetta
vai' snemma á 18. öldinni og var ekki metið meira
en svo, að fýrir þetta missti P$ll Júel höfuðið. Aðal-
geir Kristjánsson skrifar um þennan ævintýramann.
KRISTMANN GUÐMUNDSSON
Blábrá
Myrkrið bláa í augum þínum
fyllti æðar mínar söng.
Gul birta lampanna,
reykský í salnum,
dynur margra radda,
en blá kyrrð hjá þér.
Myrkrið bláa í augum þínum
gaf hjarta mínu þögn.
Vina mín, Blábrá,
brosin í feluleik á vörum þínum,
og söngnum um munninn unga,
munninn þinn mjúka,
svara bláar hörpur í hjarta mínu,
svarar blátt myrkrið í Ijóma augna þinna.
Kristmann Guðmundsson, f. 1901 á Þverfelli í Lundarreykjadal,
var einn þeirra höfunda í byrjun aldarinnar, sem kusu að hasla
sér völl utan landsteinanna og varð honum vel ágengt í Noregi.
Enda þótt hann sé langsamlega kunnastur fyrir skáldsögur sínar,
orti hann einnig Ijóð. Auk þess ritaði Kristmann bókmenntasögu
og var um tíma bókmenntagagnrýnandi á Morgunblaðinu.
B
B
Sýnilegur hluti
íslenzkrar menningar
Erlendir ferðamenn, sem
koma hingað til lands,
verða flestir ekki sviknir
af stórbrotnu landslagi,
sem búið er að lýsa fjálg-
lega í ferðamannabækl-
ingunum, sem þeir lásu
heima áður en lagt var
af stað. Verk móður náttúru heilla alla, sem
hingað koma. En hvað skyldi þeim finnast
um sýnileg mannanna verk, sem á vegi
þeirra verða á víðáttu landsins, íslenzka
menningu, sem þeim er boðið upp á? Ég fór
að velta þessu fyrir mér þegar ég var sam-
ferða hópi Norðurlandabúa á ferð um landið
síðasta sumar og hlustaði á viðbrögð þeirra
við því, sem fyrir augu bar.
Hetjur í litklæðum ríða ekki meðfram
Iangferðabílunum og fomsögumar blasa
ekki við út um bílgluggann. Það gera hins
vegar byggingar íslendinga. Og hvað skyldi
útlendingum fínnast um íslenzka byggingar-
list? íslendingar hafa á undanförnum ára-
tugum byggt skammarlega ljót hús, eins
og allir vita. Gömlum hefðum í byggingar-
list hefur verið fleygt fyrir innfluttan mód-
emisma, sem á ef til vill heima í erlendum
stórborgum, en ekki í íslenzkum fjörðum
og víkum. Skipuleggjendur bæja og þorpa
á landsbyggðinni virðast flestir haldnir ein-
hverri stórborgarduld og vilja reisa sem
stærst og nýtízkulegust hús - helzt á sem
mest áberandi stöðum. Árangurinn af þess-
ari stefnu eru einhver ljótustu sveitaþorp í
Evrópu. Gömul timbur- og bárujárnshús
hverfa í skuggann af risastórum kassa-
löguðum frysfí- eða sláturhúsum, eða þá
„glæsilegri" nýbyggingu Kaupfélagsins eða
Sparisjóðsins. Ef byggð hefur verið ný kirkja
er yfírleitt eins og geimskip hafí lent í bæn-
um.
Um byggingarlist til sveita gildir reyndar
það sama og um sjávarþorpin. Hversu al-
gengt er ekki að nýja íbúðarhúsið sé gjör-
samlega út úr stíl við gömlu húsin, til dæm-
is gult, brúnt og blátt og með flötu þaki, á
meðan gamla rauðþekta íbúðarhúsið með
kvistinum grotnar niður á bæjarhólnum og
engum dettur í hug að halda því við? Marg-
ir bændur virðast heldur aldrei nenna að
rífa hús, sem þeir eru hættir að nota, og
þau grotna niður fyrir allra augum. Hvar
eru burstabæimir með skínandi þil, sem
voru á myndunum í kynningarbæklingnum,
spyija útlendingar skelfdir, og fá að vita
að torfbæirnir í bæklingnum hafi verið hér
um bil allir burstabæir á landinu, og enginn
búi í þeim lengur.
Á síðastliðnum árum hafa menn reyndar
farið að sýna íslenzkri hefð í húsagerðarlist
aðeins meiri skilning og arkitektar hafa
byijað að notast við gömul form þótt notuð
séu ný efni og byggingaraðferðir. En skipu-
lags- og byggingarslysin verða enn út um
allt land, og gera íslenzk sveitaþorp og
bændabýli ákaflega ólík hinum friðsælu
þorpum í Evrópu, þar sem gömlu yfirbragði
og heildarsvip hefur verið sýnd meiri virð-
ing. Frændur okkar Færeyingar gefa okkur
gott fordæmi í þessum efnum, sem við ætt-
um að fara eftir. í Færeyjum eru ný hús
byggð úr timbri eins og verið hefur í mörg
hundruð ár, og oftar en ekki er torf á þak-
inu, þótt húsið sé spánnýtt.
I snyrtimennsku megum við líka taka
Færeyinga okkur til fyrirmyndar, svo ekki
sé leitað langt yfir skammt. Draslaraskapur-
inn í íslenzkum sjávarþorpum og víða við
sveitabæi nær ekki nokkurri átt. í sumum
sveitum - þó alls ekki öllum - virðast bænd-
ur vera í keppni um að safna sem flestum
bflhræjum og ónýtum heyvinnuvélum á hlað-
ið hjá sér. Margir hafa þeir greinilega ekki
keypt málningardós í nokkra áratugi. Þeir,
sem hafa til dæmis ekið um danskar, en-
skar eða þýzkar sveitir, vita að það er ekki
óyfírstíganlegt vandamál fyrir bændur að
hreinsa til og mála.
Islenzkar hafnir eru sérkapítuli út af fyr-
ir sig vegna þess hvað miklu drasli er oft
safnað þar saman. Erlendis er höfnin oft
helzta prýði og stolt lítilla bæja og allt er
gert til að laða ferðamenn þangað. Hér eru
hafnarsvæðin oftar en ekki ruslahaugar.
Erlendir gestir leggja sér bókmenntaarf-
inn ekki til munns, þótt við Islendingar
hafi gert það í hallæri á öldum áður. Eitt-
hvað þurfa menn samt að snæða, og hvað
skyldi útlendingunum finnast um matar-
gerðarlist og eldhúsmenningu íslendinga?
Ferðalöngum býðst fátt annað matarkyns
en hamborgarar og pylsur í sjoppum - dras-
lið úr matarmenningu grannþjóðanna. Hvar
er íslenzki fískurinn, lambakjötið, þorramat-
urinn og skyrið? Þessar kræsingar, sem eru
óaðskiljanlegur hluti menningararfsins, fást
ekki í vegasjoppunum og lítil veitingahús
eða matstofur, sem bjóða íslenzkan mat á
hóflegu verði, eru ákaflega fá og stijál á
landsbyggðinni.
Því viðhorfi er æ oftar haldið á lofti að
íslenzk menning sé veikburða blóm, sem
liggi undir sífelldum árásum útlends illgres-
is, sem sífellt þurfí að vera að reyta. íslend-
ingum hefur enn ekki tekizt að temja sér
þann hugsunarhátt, að íslenzk menning sé
fyrst og fremst okkar framlag til heims-
menningar, eitt skrautblóm í rósagarðinn.
Er ekki nánasta umhverfi okkar, bygging-
amar sem við búum og störfum í og blasa
við öllum, jafnmikilvægur hluti menningar-
innar og það, sem við geymum í bókahillun-
um? Á það ekki að bera einhvern svip af
gömlum hefðum okkar og venjum - vera á
einhvern hátt séríslenzkt? Er það ekki sjálf-
sögð kurteisi við gesti okkar að gefa þeim
að bragða á sama mat og við höfum lagt
okkur til munns í aldanna rás í stað þess
að fóðra þá á alþjóðlegu örbylgjuruslfæði
sem er reitt fram á plastbökkum í sjoppum?
Höfum við þama ekki eitthvað að gefa, sem
við höfum lagt of litla rækt við?
ÓLAFUR Þ. STEPHENSEN
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 1. SEPTEMBER 1990 3