Lesbók Morgunblaðsins - 17.11.1990, Síða 3

LESBOK
® ® 1] IH |u] [n] B B H ® ® Œ! ® ®
Útgefandi: Hf. Árvakur^ Reykjavík.
Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjór-
ar: Matthías Johannessen, StyrmirGunn-
arsson. Aðstoðarritstjóri: Björn Bjarna-
son. Ritstjórnarfulltr.: Gísli Sigurðsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 691100.
Forsíðan
Þessi dulúðuga mynd er af málverki norska málarans
Odd Nerdrum, „Kona með hurðarhún". í baksýn er
Axlarhyrna á Snæfellsnesi. Sjá nánar um Nerdrum í
blaðinu.
Tengsl
norrænna manna við gelískar þjóðir um og fyrir land-
nám íslands, hefur löngum verið rannsóknarefni.
Fyrsta víkingaárásin á England var talin hafa verið
árið 793, en um miðja níundu öld, eða nokkru fyrir
landnám Ingólfs Arnarsonar í Reykjavík, voru norræn-
ir menn víða í írlandi og var höfuðvígi þeirra í Dyfl-
inni, svo sem írskar heimildir greina frá og fornleyfar
styðja. Þetta er fyrri grein Gísla Sigurðssonar, þjóð-
fræðings á Stofnun Arna Magnússonar, um þetta efni.
Odd
IMerdrum
er hér kynntur íslenzkum listunnendum. Hann er
norskur listmálari, sem telst alveg sér á parti, málar
með aðferðum gömlu meistaranna, setur á svið furðu-
legt mannlíf og notar islenzkt landslag sem bak-
grunn. Lítinn stuðning hefur hann haft til þessa í
heimalandi sínu, en þeim mun meiri í Bandaríkjunum.
Lesbók hitti Odd að máli þegar hann var hér á ferðinni
í haust.
GRÉTA SIGFÚSDÓTTIR
Dína
Ég reyti ekki af mér hárið
né ríf klæði mín
því harm minn ber ég í hljóði
Sæl var sú stund
er ég hvíldi í örmum hans
undir mórhetjatrjánum
í lundinum Móres
sæl gegnum tárin
Mildar voru hendur hans
er hann þerraði þau
og hét að gjöra sáttmála
við föður minn og bræður
svo vér mættum verða
að einni þjóð
í landi Hemors föður síns
Ó þér bræður mínir
sem rufuð sáttmálann
og hefnduð þess grimmilega
að hann óumskorinn
hafði spjallað mig
dóttur ísraels
Enn geymi ég kyrtil minn
roðinn blóði hans
og þytur mórberjatrjánna
hvíslar nafni hans
Síkem...
Bæri ég ei harm minn í hljóði
yrði ég grýtt í hel
' (1. Mósebók, 34. kap.)
Höfundur er skáld í Reykjavík og hefur sent frá sér 6 bækur, skáldsög-
ur og smásagnasafn. Fyrsta Ijóðabók hennar kemur væntanlega út
á næstúnni.

R A B B
Að skýla
fósturjörðinni
Sagt hefur verið, að íslending-
ar hafi á öldinni sem leið
búið við svipaða verkmenn-
ingu og landnámsmennirn-
ir. Hafði þá ekkert breyst
í 1000 ár? Jú, landið var
orðið óþekkjanlegt. Vöxtu-
legir skógar og víðlent kjarr
nær horfið og stórir hlutar landsins orðnir
uppblæstrinum að bráð. Fönguleg fjallkonan
í tötrum og orðin eins og magur ómagi á
að Iíta. Við óblítt loftslag og eimytju eldfjall-
anna hafði bæst rányrkja mannsins. Við
þessu var ekkert að gera. Þjóðin svalt oft
heilu hungri og varð að þreyja þorrann og
góuna með öllum tiltækum ráðum.
Á þessari öld tók mjög að rofa til á fjöl-
mörgum sviðum. Loftslagið er reyndar samt
við sig og sama er að segja um náttúruöfl-
in, en tækifæri fóru að gefast til að klæða
fjallkonuna á ný. Fjölmargir hafa lagt hönd
á plóg í því skyni, en árangurinn er enn
takmarkaður. Jafnvel svo, að eftir aldar-
langa baráttu eru enn áhöld um hvort meira
vinnst eða tapast af grónu landi árlega.
Breyttar matarvenjur þjóðarinnar hafa
snúist á sveif með gróðhrverndinni. Þrátt
fyrir óþreytandi áróður og ótalin útgjöld
stjórnvalda til að halda lambakjötinu að
landslýðnum hefur neyslan sífellt minnkað
og beit þar með létt af iandinu.
Auðvitað er þetta alvarlegt fyrir margan
bóndann, og því fremur sem breytingin hef-
ur ekki verið notuð til að þétta byggðina
og bæta rýrasta landinu upp aldalanga bú-
setu. Viðkvæm uppblásturssvæði era enn
beitt allvíða, oft fáum til nytja, en fjölda
ræktenda til mikils ama. Með þessu er
óþarfa fleyg skotið á milli fólks í þéttbýli
og strjálbýli.
Augljósasta dæmið um þetta er Landnám
Ingólfs, þar sem meginhluti þjóðarinnar
býr. Þar er víða gróðurlaust með öllu, en
gróður víða annars staðar á fallanda fæti.
Þar þarf fólk að girða sig frá grasbítnum,
þótt þeir ættu að sjálfsögðu að vera í af-
mörkuðum hólfum á ábyrgð eigenda.
Einnig er stutt síðan „fjallalamb“ var
auglýst sem sérstakt hnossgæti, þótt fjöldi
fólks tengdi það áuðnum og örfoka landi.
Hjarðmennska af þessu tagi er löngu aflögð
í flestum þróuðum löndum og skepnurnar
hafðar á beit í ræktuðum hólfum. Til þess
skorti ræktað land lengst af hér á landi,
en ekki lengur. Margir bændur eru hættir
að reka á fjall og sumir þeirra segja, að
það sé af hreinum þráa að miklu fleiri hafí
ekki fetað í þeirra fótspor. Menn flengjast
upp á fjöll, þegar allra veðra er von og setja
bæði sjálfa sig og sauðkindina í hættu við
smölunina. Söngur í réttum getur sjálfsagt
verið mjög skemmtilegur, en er ekki full
miklu til hans kostað? Að minnsta kosti
hljóma ættjarðarlöðgin nokkuð hjáróma,
þegar hugsað er til gróðurfarsins á fjöllum
uppi-
Nýir tímar eru framundan. Mikið er nú
til af ræktuðu landi, almenn skógrækt
öflugri en nokkru sinni og heilu lúpínuakr-
arnir farnir að bera fræ til stórfelldrar upp-
græðslu, að vísu áratugum seinna en skyldi,
en þakkai-vert samt. Þó er ótalið það sem
gæti borið skjótastan árangur í gróðurfars-
legu tilliti í byggðum landsins, en það er
skjólbeltaræktun.
Ræktun skjólbelta er haíin allvíða, en er
allt of skammt á veg komin. Aðferðin er í
aðalatriðum einföld, en eitthvað þarf að
haga aðgerðum eftir landsháttum og gæti
þá aðstoð sérfróðra flýtt fyrir árangri.
Ferðir íslenskra skógi'æktarmanna til
Alaska, sem nú hafa staðið í hartnær hálfa
öld, hafa borið ríkulegan ávöxt. Þaðan kom
harðgera lúpínan og hraðvaxta öspin, auk
nokkurra ágætra víðitegunda.
Svo vitnað sé í fróðan mann, þá mætti
standa að skjólbeltarækt á eftirfarandi hátt.
Beðin skulu plægð og herfuð og borinn í
þau áburður. Dökkt plast síðan lagt yfir
beðin með þar til gerðu áhaldi aftan á drátt-
arvél. Þá eru beðin tilbúin til að taka við
græðlingum, sem stungið yrði í gegnum
plastið. Fyrst yrðu þeir keyptir, en síðan
er hægt að klippa þá af fyrri ræktun. Tvær
tegundir af fljótsprottnum víði frá Alaska,
sem laufguðust missnemma, gætu verið í
beðunum, en ösp á milli. Þar með væri séð
fyrir misháum vexti í beðunum. Plastið
mætti liggja áfram og smám saman stækk-
uðu á því götin og það rýrnaði og eyddist.
Hver hæðarmetri í skjólbelti skýlir um
það bil 10 m breiðu landi, þannig að mikill
árangur næst á nokkrum árum. Þar sem
skipta ætti stóru landi með skjólbeltum
gætu verið allt að 100 m á milli þeirra, eða
einn hektari í hverjum reit. Við sérstakar
aðstæður og til mismunandi nytja gæti milli-
bilið farið allt niður í 50 m.
Skjólbeltin skýldu hvers konar gróðri, þar
með talið grasi, garðávöxtum, korntegund-
um og almennri tijárækt, svo að verulega
gæti munað í aukinni uppskeru. Þá skýldu
þau mönnum og mállleysingjum svo mjög,
að dijúgu gæti til dæmis munað í nyt
kúnna. Einnig er sagt að hóflega margir
hestar gætu verið í slíkum hólfum svo til
frá byijun ræktunar skjólbelta, þar sem
þeir éta ekki trjásprotana gagnstætt því sem
sauðkindin gerir. Trén þurfa hins vegar að
komast á legg áður en henni er hleypt að.
Skjólbeltum fylgir því almenn gróska og
gróðursæl og er þá ótalin fegurðin og hlý-
leikinn, sem þau setja á yfirbragð landsins.
Ræktun af þessu tagi mætti gjarnan fara
fram á svo til öllum jörðum, stórum og
smáum, jafnt á túnum sem úthaga. Sama
hvort um væri að ræða stórbúskap eða kot-
búskap, hvort sem búa ætti til frambúðar
eða núverandi ábúendur yrðu þeir síðustu,
þar sem skjólbeltin nýttust jafnvel til útivist-
ar og búskapar. Auk þess stuðluðu þau að
fjölbreyttara fuglalífi og gróskumeiri gróðri.
Engir eru færari um að skýla fóstur-
jörðmni á þennan hátt heldur en fólkið sem
býr í sveitunum, hvort sem það er að búa
í haginn fyrir eigin afkomendur eða næstu
kynslóðir landsmanna almennt. Víða mundu
þessi verkefni geta komið í staðinn fyrir
samdrátt í hefðbundnum landbúnaði. Til
þess þarf vissulega að veita dijúgu fjár-
magni, en það er ólíkt jákvæðara heldur en
að styrkja illseljanlega framleiðslu.
Best af öllu er hve árangurinn mundi
koma fljótt í Ijós. Mörg byggðarlög um allt
land hefðu tekið á sig gróskumikið yfir-
bragð þegar um aldamót. Þá mundi endan-
lega leggjast af að reka fé á fjali, enda
færi enginn með búsmala sinn á berangur
heiðanna, þegar skjól biðist í heimahögum.
Um leið ætti útbreiðsla búfjársjúkdóma að
stórminnka. Nokkrar réttir yrðu varðveittar
til minja um hjarðmennsku fyrri alda og
öll þjóðin gæti sungið einum rómi: „O fögur
er vor fósturjörð . ..“
VALDIMAR KRISTINSSON
LES8ÓK MORGUNBLAÐSINS 17. NÓVEMBER 1990 3