Lesbók Morgunblaðsins - 13.07.1991, Blaðsíða 2

TOMAS TRANSTRÖMER
Sex vetur
Jakob S. Jónsson þýddi
1
Á svarta hótelinu sefur barn.
Og úti: vetramóttin
þar sem stóreygir teningarnir
renna.
2
Einvalalið dauðra steingerfðist
í Katarínakirkjugarði
þar vindurinn næðir í
Svalbarðsbrynju sinni.
4
ís hangir undir þakbrún.
Grýlukerti: öfugsnúinn gotneskur
stíll.
huglægur fénaður, speni úr gleri.
5
Á hliðarspori stendur tómur
járnbrautarvagn.
Kyrr. Tignarlegur.
Með ferðir íklóm sínum.
6
Með kvöldi snjómistur, tunglskin.
Tunglskinsmarglyttan sjálf
svífur fyrir framan okkur. Bros
okkar
á heimleið. Álagavegur.
Tomas Tranströmer er sænskt Ijóðskátd
er hlotið hefur margvíslega viðurkenníngu
fyrir skáldskap sinn, m.a. bókmenntaverð-
laun Norðurlandaráðs. Jakob S. Jónsson
er leikhúsfræðingur og leikstjóri, búsettur
í Stokkhólmi. Hann hefur einnig starfað
sem þýðandi og þáttageröarmaður.
PÁLMI ÖRN
GUÐMUNDSSON
Ljúffengur
laugardagur
Öruggur á skerinu
þú sem mátt þín einskis
og hefur droppað
í tilverulausum dansi
við gullkálfana
þessa róstimbruðu daga.
Konurnar sem sitja
í plusssófunum
með velferðarþjóðfélagið
einsog koníaksstaup
og TV glampa æsku sinnar
í augum.
Þær hanga heima
á ímynduðum bar
ímyndaðra tilfinninga
og fylgjast grannt
með hræringum hugsana sinna
tilfinninga og framavona
i sólinni á Miami og Mæjorka.
Tryggur er efnahagurinn
og þær því alltaf í góðu skapi
veljandi símanúmerin
inní dýrðarsali kaupahéðna
fallegar einsog blóm vikunnar.
Ljóðið er úr nýrri Ijóðabók höfundarins,
sem heitir „Kaldur Tyrkinn kveður".
Örskammt ofan við Ölfusárbrú standa stakir klettar uppúr ánni. Þeir voru löng-
um þrír en eru nú tveir. Klettar þessir heita einu nafni Jóruhlaup og eru kennd-
ir við Jórunni nokkra, sem var bóndadóttir á bæ í nágrenninu.
Á þjóðsagnaslóðum
Jóra í Jórukleif
að er fljótfarið eftir hringveginu-
maustur yfir Hellisheiði. Brátt
liggur leiðin niður Kamba, fram
hjá Hveragerði og austur Ölfus.
Fyrr en varir er ekið gegnum skarðið milli
Kögunarhóls og Silfurbergs, en svo heitir
nefíð á Ingólfsfjalli. Opnast þá mikil sýn til
austurs, þar sem mest kveður að Heklu,
Tindafjöllum og Eyjaijallajökli, en úti við
hafsrönd lyfta Vestmannaeyjar sér Iíkt og
silfurfloti á bláum sænum. En hið næsta
okkur Iiggur Selfoss, fjölmenn byggð á
bökkum Olfusár. Þessi kaupstaður tók að
vaxa upp sem verslunar-, þjónustu- og atvin-
numiðstöð á fyrra helmingi aldarinnar, en
upphaf sitt rekur byggðin til smíði Ölfus-
árbrúar. Segja má að með gerð þessarar
fyrstu stórbrúar landsmanna, sem vígð var
við hátíðlega athöfn hinn 8. september 1891,
hafi nútíminn haldið innreið sína í íslenskt
þjóðlíf.
Hugsjóna- og athafnamaðurinn Tryggvi
Gunnarsson bar veg og vanda af brúarsmíð-
inni. Hann lét reisa hús austan árinnar til
að hýsa smiði sína og verkamenn. Það var
fyrsta húsið á þessum verðandi kaupangi
og stendur enn, þótt mjög sé það breytt frá
upphaflegri gerð. í Tryggvaskála, en svo
heitir húsið, hófst snemma greiðasala og
önnur þjónusta. Verslun hófst á staðnum á
öðrum tug aldarinnar. Mjólkurbú Flóa-
manna tók til starfa árið 1929 og Kaupfé-
lag Árnesinga var stofnað 1930, en þau tvö
fyrirtæki hafa verið stórtækust í atvinnu-
r^kstri bæjarins. Árið 1930 voru íbúar á
Selfossi 68 að tölu, en nú eru þeir um fjög-
ur þúsund.
Byggðin á Selfossi reis að verulegu leyti
í landi Sandvíkurhrepps, þótt Hraungerðis-
og Ölfushreppar legðu einnig nokkuð af
mörkum. Selfosshreppur tók til starfa sem
sérstakt sveitarfélag í ársbyrjun 1947. Sú
skipun mála hélst til 1978, þegar þessi unga
byggð fékk kaupstaðarréttindi. Brúin sem
reist var 1891 var miðuð við umferð gang-
andi og ríðandi fólks, en ekki bifreiðarferð-
ir, er byijuðu að marki skömmu fyrir 1920.
Hún entist þó til 1944, er hún slitnaði loks
niður undan tveimur vörubílum á myrkri
haustnótt. Brátt var hafíst handa að nýju
og núverandi brú komst í gagnið hinn 21.
desember árið 1945.
Örskammt fyrir ofan Ölfusárbrú standa
stakir klettar upp úr ánni. Þeir voru löngum
þrír, en eru nú tveir, því að einn hvarf í
miklu flóði sem kom í ána árið 1959. Klett-
ar þessir heita einu nafni Jóruhlaup og eru
kenndir við Jórunni nokkra, sem var bónda-
dóttir á bæ í nágrenninu. Jórunn þessi var
alltaf kölluð Jóra eftir að hún ærðist, varð
að trölli og lagðist út. Til er þjóðsaga af
þessari ógæfusömu heimasætu, er hljóðar
eitthvað á þessa leið:
Einu sinni var stúlka, Jórunn að nafni, á
bæ einum í Sandvíkurhreppi í Flóa. Hún
var ung og efnileg, en þótti skapstór í meira
lagi. Eitt sinn var haldið hestaat í nágrenn-
inu. Átti faðir hennar annan hestinn er etja
skyldi. Jórunn var viðstödd atið og sá að
hestur föður hennar fór heldur halloka.
Varð hún þá æf og tryllt, svo að hún óð
að hinum hestinum og reif undan honum
lærið. Hljóp hún með það hraðar en hönd
á festi upp að Ölfusá hjá Laxfossi eða Sel-
fossi. Þar reif hún bjarg úr hömrunum við
ána og kastaði næstum út í miðja á. Síðan
hljóp hún yfír á stillum þessum og mælti
um leið:
Mátulegt er meyjarstig,
mál mun vera að gifta sig.
Heitir þar síðan Jóruhlaup. Hélt hún síð-
an upp Ölfus austan Ingólfsfjalls og upp í
Grafning, þar tilliún kom að hamragili sem
liggur vestur úr Grafningi, skammt frá
Nesjum. Hljóp hún eftir því, þar til hún kom
upp í Hengil. Þar tók hún sér bólfestu í
Jóruhelli og varð hið versta tröll sem grand-
aði bæði mönnum og málleysingjum. Það
var siður hennar að ganga á hnjúk einn í
Henglafjöllum. Sat hún löngum þar sem
síðan heitir Jórusöðull. Þar efra gáði hún
að mannaferðum og sat síðan fyrir vegfar-
endum í gili einu, sem síðan heitir Jóru-
kleif. Rændi hún menn og drap eftir að hún
hafði lokið við hestlærið. Gerðist hún brátt
svo ill og hamröm að hún eyddi byggð í
nánd við sig og vegir lögðustu af. Varð af
þessu mikið mein og var safnað liði til að
ráða hana af dögum, en það bar engan
árangur.
Þegar í þessi vandræði var komið og
engin ráð virtust duga til að vinna á Jóru
eða stökkva henni brott, varð ungur maður
til að bjarga þessu við. Hann var í förum
milli landa og dvaldist þá einn vetur í Nor-
egi. Dag einn gekk hann fyrir konung og
skýrði honum frá meinvætti þeim sem sest
hefði að í Henglinum. Bað hann konung að
kenna sér ráð til að vinna á tröllinu. Brást
konungur vel við þessu. Ráðlagði hann hon-
um að fara að Jóru um sólarupprás á hvíta-
sunnumorgni, því að „ekki er svo vond
vættur né svo hamramt tröll að ekki sofi
það þá. Muntu þá koma að Jóru sofandi og
mun hún liggja á grúfu. Er hér öxi er ég
vil gefa þér,“ segir konungur og fær honum
um leið öxi silfurrekna. „Skaltu höggva
henni milli herða tröllinu. Mun þá Jóra vakna
er hún kennir sársaukans, snúa sér við og
segja: „Hendur fastar við skaftið.“ Þá skaltu
segja: „Fari þá öxin fram af.“ Mun hvort
tveggja verða að áhrinsorðum og mun Jóra
velta sér niður í vatn það sem þar er ekki
langt frá er hún liggur og með axarblaðið
milli herðanna. Mun axarblaðið síðan reka
upp í á þá sem við öxina mun kennd verða.
Þar munu íslendingar síðan velja sér þing-
stað.“
Svo mælti konungur, en maðurinn þakk-
aði honum ráðin og axargjöfína. Fór hann
síðan út til íslands og fór að öllu sem kon-
ungur hafði fyrir hann lagt og banaði Jóru.
Rættist öll spá konungs og rak axarblaðið
upp í þá sem síðan heitir Öxará, þar sem
Islendingar settu alþing sitt.
JÓN R. HJÁLMARSSON
ÍVAR HALLDÓRSSON
Ef ást...
Ef um kvöld
þú kæmir til mín
með flugvél
með pakka
merktan mér.
Þá færi ég
dulbúinn frá þér
með hraði
með lest
ómerktur.
Hver hreyfing þín
er sprengjutilræði.
Hver þín hugsun
óðs manns æði.
Líf mitt hangir á bláþræði
og ástin hangir á spýtunni.
Ef ást er til
þá ert þú ekki hún.
Höfundur er tónlistarmaður.
TRYGGVI V. LÍNDAL
Æsku-
fyigja
Sem tungl í brunni
flökta brástjörnur,
sem fuglar í búri
berjast hjörtu
bakvið krosslagða handleggi.
Ég heyri hvað þú segir,
einnig hvað þú meinar,
þú fylgja æsku minnar.
Það verður of seint
ef þú leitar mín á Fróni
eftir öll þessi ár.
Mamma er löngu dáin
og lukkupeningurinn minn
hvítur blettur í hnakkanum.
Dauði
Garcia
Lorca
Þrátt fyrir meðvitaða
kappreið þína
við svarta riddarann,
barði hún upp á hjá þér
nafnlaus byssukúlan.
Þú opnaðir fagnandi;
þekktir hann aftur
í auga byssuhlaupsins.
Nú heyrir þú riffla spennta.
Þú skimar kringum þig
í leit að svörtum hestum.
Ég og
tíminn
Ég hef vasaúr með loki á
til að læsa tímann inni.
Heyrí þó alltaf í tifinu.
Skoða stundum gangverkið;
himinfögur flughjólin.
Urkeðjan er óslítandi
óg ég trekki alltaf upp,
því við erum síamstvíburar,
ég og tíminn.
Höfundur er þjóðfélagsfræðingur og
hefur gefið út Ijóðabók.