Lesbók Morgunblaðsins - 13.07.1991, Blaðsíða 3

Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavik.
Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjór-
ar: Matthías Johannessen, StyrmirGunn-
arsson. Ritstjórnarfulltr.: Gísli Sigurðs-
son. Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 691100.
Forsíðan
Myndin er eftir Theo Tobiasse, franskan málara og
grafíklistamann af gyðinglegum uppruna. Hann er
fæddur í Jaffa í ísrael 1927; þangað hafði fjölskylda
hans flúið frá Litháen, en sneri síðan aftur um tíma.
Þar ólst Tobiasse upp, en fluttist síðan með sínu
fólki til Frakklands og hefur hann lengst af búið í
Suður-Frakklandi. Tobiasse minnir að því leyti á
Chagall, að gyðinglegur uppruni og bernska í þorpi
í Litháen hafa orðið honum óþijótandi myndefni.
Myndin á forsíðu heitir: „Fjölskylda mín flytur frá
Litháen.
Ferðablaðið
birtir frásögn Agnesar Bragadóttur af ferð, sem
Austurleið og Jöklaferðir h/f bjóða uppá, ýmist frá
Höfn eða Smyrlárbjörgum og ekið uppá Vatnajökul
í 830 metra hæð. Sumum þykir nóg um og sistja
hljóðir og hugsa um, að betra sé að bremsurnar
bili ekki, en allir eru sammála um, að þetta sér
ógleymanleg reynsla.
Hvalveiðar
eiga sér langa sögu, til dæmis voru Spánveijar á
hvalveiðum hér við land uppúr 1600 og Norðmenn
reistu hér hvalveiðistöðvar um síðustu aldamót. Þess-
ar veiðar voru lengi vel á algeru rányrkjustigi, sem
náði hámarki um 1930, þá í höfunum við Suður-
skautslandið. Um sögu hvalveiða skrifar Örnólfur
Thorlacius.
ÓLÖF SIGURÐARDÓTTIR
Afturgengin ást
Sé konu hefndin hræðileg,
þið hljótið skynja það,
að raun sé óumræðileg,
sem ruddi henni af stað.
Þið ættuð að heyra urg í þjöl,
sem yddir konu hefnd.
Þið ættuð að takast á við kvöl,
sem ást í fyrstu er nefnd.
Því það er hún, það heiftarfarg,
hin hryggilega sjón,
sem gerir harn að brennuvarg
og breytir konu í ljón.
Hún eitt sinn svaf í ungum hug,
svo afar heit og stór.
Menn vöktu hana og hófu á flug,
svo hátt í loft hún fór.
„Hún flýgur hátt“, þeir hlógu dátt
og heitu flugið meir.
Svo féll hún lágt, er missti mátt,
og meira hlógu þeir.
Hún vægðar aldrei böðla bað,
þeir brostu að sinni fremd.
En afturgengin ást er það,
sem er nú kölluð hefnd.
Ólöf Sigurðardóttir frá Hlöðum, f. 1857, d. 1933 var á sinni
tíð eindregin kvenréttindakona og orti um kvenlega reynslu
og eigin þrá til frelsis og listsköpunar. Tvær Ijóðabækur
hennar, sem báðar hétu Nokkur smákvæði, komu út 1888
og 1913.
Sjálfsöryggi
Eftir því sem ég verð eldri
vex undrun mín yfir því
hvað margt fullorðið fólk
er mannhrætt, þ.e. hefur
beyg af öðru fólki. Það
er ekkert undrunarefni
að börnum standi stugg-
ur af skapsveiflum og
geðþóttaákvörðunum fullorðinna, en ef slíkt
kemur manni úr jafnvægi þegar maður er
vaxinn úr grasi, er kannski ástæða til að
spyija, hvers vegna?
Við lifum í opnu, fijálsu samfélagi. Hvað
getur annað fólk gert okkur sem réttlætir
að við beygjum hegðun okkar undir vilja
þess? Því láta svona margir sig hafa það
að vera með sífelldan seyðing eða óróa í
maganum af tilhugsuninni um hugsanlega
vanþóknun annarra? Hvað gerir það til þótt
annað fólk sé óánægt með mann ef maður
hefur sjálfur enga ástæðu til að vera það?
Þótt ekki beri endilega mikið á því, láta
ótrúlega margir geðsveiflur og skoðanir
annarra; fjölskyldumeðlima, vina eða sam-
starfsmanna, stýra hegðun sinni. Ýmist til
að halda friðinn, vinna sig í álit, til að skera
sig ekki úr og vera eins og hinir, eða
beinlínis af kjarkleysi.
Þetta hlýtur að stafa af miklum skorti á
sjálfsöryggi. Ekki endilega skorti á sjálfs-
ánægju og sjálfstrausti, heldur innra ör-
yggi. Oft eru þeir sem mest láta og bera
sig mannalegast, hræddastir við að öðrum
líki ekki við þá.
Eitt allra mikilvægasta hlutverk foreldra
er að mínu mati að vekja og efla með börn-
um sínum þetta innra öryggi. Betri gjöf er
tæpast hægt að fá með sér út í lífið. Því
miður virðast margir uppalendur fremur
draga úr þessu öryggi en efla það, þótt
óviljandi sé, til dæmis með sífelldum saman-
burði við aðra. Ef við innrætum börnum að
þau eigi að standa sig til að þóknast öðrum
og vanrækjum að kenna þeim að gera sitt
besta sjálfs síns vegna, eru þau líkleg til
að mæla velgengni sína síðar í lífinu í vel-
þóknun annarra fremur en innri vissu um
árangur og eigið ágæti.
Hugsunarlaus framkoma við börn, eins
og að blanda gestum inn í uppeldi þeirra
og frammistöðu, er kannski meinlaus, en
varla til fyrirmyndar og eflingar sjálfsörygg-
is á eigin heimili. „Hvað heldurðu að fójkið
haldi um þig?“ er oft sagt í vingjarnlegum
vandlætaratón. Stundum flögrar að manni
þegar maður er í hlutverki gestsins hvernig
viðkomandi þætti það ef barn þess setti
ofan í við það, til dæmis fyrir borðsiði, eða
hávaða þegar það sjálft væri með gesti.
Segði kannski í lágværum hneykslunar- og
umvöndunartón „Hvað heldurðu að hann
Siggi haldi um þig, pabbi?“ eða „Sýndu nú
stelpunum að mamma mín kunni mannas-
iði, settu svo á þig varalit áður en þú gefur
okkur að drekka“ og flytti síðan fyrirlestur
um þetta foreldri yfir vinum sínum, eins og
það væri ekki viðstatt.
Ef foreldri ætlast til kurteisi af börnum
sínum, verður sú kurteisi að vera gagn-
kvæm. Annars er það bara hlýðni og tillærð-
ir kurteisissiðir sem þau temja sér, ekki sú
kurteisi sem kemur að innan og fylgir þeim
allt lífið.
Hér er aðeins drepið á óheppilega óvana
í umgengni, en það eru auðvitað oftast nær
skammir, hávaði, hótanir, barsmíðar og
kúgun margskonar sem vekur varanlegan
beig í bijóstinu á börnum og jafnvel full-
orðnu fólki, að ógleymdri sektarkenndinni.
Það er óafsakanlegt að glæða og viðhalda
sektarkennd hjá öðru fólki, einkum og sér
í lagi börnum. En frá mínum bæjardyrum
séð, er líka ámælisvert að fullorðið fólk
skuli láta aðra kúga sig vegna sektarkennd-
ar. Enn og aftur; hvers vegna í ósköpunum
látum við reiði, vonbrigði eða drottnunar-
girni annarra setja okkur úr jafnvægi og
vekja með okkur kvíða, jafnvel viðvarandi
kvíða? Af hveiju sættum við okkur við að
vera ruslakista fyrir vandamál annarra?
Einstaklingur sem býr yfir innri ró og
öryggi, getur sýnt skilning og samúð, en
hann truflast ekki af vandamálafólki eða
skoðunum vandlætara og tískusmiða. Hann
sækir styrk í uppsprettu innra með sér, en
ekki í álit annarra.
Sjálfsöryggi fólks á sér raunar marg-
víslegar rætur. Sumir sækja öryggi í efna-
hag, menntun, ætterni eða útlit, aðrir í
annað, til dæmis trú. Þegar ég var barn
átti ég góða vinkonu sem var aðventisti.
Hún var tveimur árum eldri en _ég og afar
hugmyndarík og skemmtileg. Ég held að
hún sé trúaðasta manneskja sem ég hef
kynnst. Trú hennar var gjörsamlega væmn-
islaus og án tilgerðar af nokkru tagi. Þessi
vinkona mín var engan veginn með guðsorð
á vörum í tíma og ótíma, en samband henn-
ar við almættið var að því er mér virtist
hnökralaust. í það sótti hún sjálfsöryggi sem
virtist gera hana alveg ótruflaða af aðstæð-
um og tíðaranda.
Eitt sinn komum við okkur upp búi bak
við húsið heima og sönkuðum að okkur
dóti úr ýmsum áttum. Við vorum sérstak-
lega roggnar með stafla af undirskálum sem
okkur hafði áskotnast og komum þeir fyrir
á planka sem við skorðuðum upp við skúr
og ímynduðum okkur- að væri eldhúshilla.
Þegar við brugðum okkur frá, sáu stelpur
úr nágrenninu, sem þótti nóg um herlegheit-
in, sér leik á borði og ýttu við plankanum
svo að undirskálarnar duttu niður og brotn-
uðu allar sem ein. Við vorum auðvitað
óskaplega mæddar. Mer fannst óskiljanlegt
að einhver gæti fengið af sér að gera svona
viljandi, en þegar ég hafði náð mér eftir
undrunina fylltist ég mikilli bræði og hefnd-
arhug. Þetta yrði jafnað út! En vinkonu
minni var ekkert slíkt í huga. Hún var, glað-
beitt að vanda, farin að laga búið og velta
fyrir sér hvert við ættum nú að leita eftir
leirtaui. Mér þótti alveg ófært að láta þessa
óhefnt, en hún sagði að ég gæti verið alveg
róleg.
„Þeim hefnist fyrir,“ sagði hún með sann-
færingarkrafti, „sannaðu til! Kannski ekki
eins og við myndum hefna okkar, en enginn
gerir svona án þess að honum hefnist fyrir.
Guð sér um það! Það er nú það góða við
hann að hapn losar okkur undan að burð-
ast með óvildina."
Ég hafði nú mínar efasemdir um að skap-
arinn tæki á þessu máli með viðeigandi
hætti og taldi tryggara að leggja þonum
lið, en ég fann að hún var alveg ósnortin
af þessu. Skemmdarverkið var ekki hennar
vandamál, heldur þeirra sem frömdu það.
Það var rétt eins og reiði og hefnigirni
væru óvelkomnir gestir í hennar huga, gest-
ir sem aldrei var boðið inn þótt fast væri
knúið dyra.
Lífsviðhorf og viðbrögð þessarar vinkonu
minnar við hinum ýmsu málum höfðu mikil
áhrif á mig þótt það liðu mörg ár þar til
ég áttaði mig á því til fulls að reiði og hefni-
girni eru heimatilbúin óreiða, nokkurs konar
andlegur sóðaskapur og blettur á þeim sem
ber hann í sér en ekki þeim sem hann bein-
ist gegn. Þess vegna eiga menn ekki að
hræðast reiði eða vanþóknun annarra. Slíkt
er vandamál þess sem alltaf er tilbúinn til
að opna upp á gátt þegar óværan knýr á
og það er ástæðulaust að gera hans vanda-
mál að sínu. Annað mál og miklu verra er
að geta ekki borið virðingu fyrir sjálfum
sér, en það er erfitt fyrir þann sem er ekki
sjálfum sér samkvæmur. Eins' og ég hef
áður bent á í rabbi og augljóst má vera,
þá situr maður uppi með sjálfan sig til
æviloka, meðan aðrir koma og fara. Þess
vegna er sjálfsvirðing mörgum sinnum mik-
ilvægari en virðing annarra. Oft er hið fyrr-
nefnda reyndar forsenda fyrir því síðar-
nefnda.
Það er í eðl mannsins að vilja vera einn
af hópnum og að líða best þegar hann er
umvafinn velvild og virðingu. En það er
ekki hægt að vera öllum þóknanlegur. Sá
sem reynir það endar með því að þóknast
ekki neinum, því það er ekki tekið mark á
þeim til lengdar sem talar eins og hver vill
heyra.
Vinkona mín ein sagði mér um daginn
frá átta ára strák úr Reykjavík sem var
sendur í sumarbúðir KFUM. Hann undi hag
sínum hið besta, kunni vel að meta áhersl-
una á guðsorð og góða siði á staðnum og
skemmtilegan félagsskap. Hann var þó
ófeiminn við að skera sig úr þegar félagar
hans ákváðu að taka skref sem hann taldi
vissara að bera undir þá sem hann treysti
best.
„Flestir strákarnir gáfu guði hjarta sitt,
- en ekki ég,“ sagði hann einlægur við for-
eldra sína þegar hann kom heim. „Ég vildi
spyija ykkur fyrst!“
JÓNÍNA MIKAELSDÓTTIR
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13. JÚLÍ 1991 3