Lesbók Morgunblaðsins - 09.11.1991, Síða 3
f-ECTáHr
® @ H115011 ® E H S1 m Q] H ®
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjór-
ar: Matthías Johannessen, Styrmir Gunn-
arsson. Ritstjórnarfulltr.: Gísli Sigurðs-
son. Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 691100.
Forsíðan
er af atriði úr í Peking-óperu í borginni Lanzou í
Kína, þar sem Unnur Guðjónsdóttir, balletdansari,
var á ferðinni og kynnti sér m.a. þessa óperu, sem
á sér tveggja alda hefð í Kína. Tilefnið er sýning
Þjóðleikhússins á leikritinu M. Butterfly, þar sem
kemur fyrir Peking-óperuatriði og hefur Unnur sett
það upp. Hún skrifar einnig hér í blaðið um þetta
sérstæða listform.
Eyðilegging
íslenzkra hraunhella hefurþví miðurgengið
alltof langt. Þetta eru merkileg, en viðkvæm
náttúrufyrirbæri með dropsteinum og hraun-
stráum, sem fólk hefur ekki hikað við að brjóta
og taka með sér. En verður eyðileggingin
stöðvuð? Um það skrifar Ami B. Stefánsson,
augnlæknir og ötull áhugamaður um verndun
hellanna.
IMorræna húsið
kynnir stundum fyrir landsmönnum listamenn frá
hinum Norðurlöndunum og nú er komin röðin að
Carli Frederik Hili, sem var sænskur málari og
teiknari á öldinni sem leið. Eins og fleiri reyndi
hann að slá í gegn í París, en þegar það gekk
ekki sem skyldi, missti hann geðheilsuna, og vann
eftir það að list sinni í einsemd, bæði í Danmörku
og heimabænum Lundi.
Fritse
Rinds heitir dönsk listakona, sem dvaldi í sum-
ar í gestavinnustofunni í Hafnarborg í Hafnar-
firði. Hún hefur gert tillögu um nýtt minnis-
verk um Snorra Sturluson í Reykholti, þar sem
uppistaðan eru ál-barrar úr Straumsvík, en
gufa notuð þar að auki.
STEINN STEINARR
Miðvikudagur
Miðvikudagur. — Og lífið gengur sinn gang,
eins og guð hefir sjálfur í öndverðu hugsað sér það.
Manni finnst þetta dálítið skrítið, en samt erþað satt,
því svona hefir það verið og þannig er það.
Þér gangið hér um með sama svip og í gær,
þér sigrandi fullhugar dagsins, sem krónuna stýfið.
í morgun var haldið uppboð á eignum manns,
sem átti ekki nóg fyrir skuldum. — Þannig er lífið.
Og mennirnir græða og mennirnir tapa á víxl,
og mönnum er lánað, þó enginn skuld sína borgi.
Um malbikuð strætin berst múgsins háværa ös,
og Morgunblaðið fæst keypt niðr’ á Lækjartorgi.
Miðvikudagur. — Og lífið gengur sinn gang,
og gangur þess verður víst hvorki aukinn né tafinn.
Dagbjartur múrari eignaðist dreng í gær,
í dag verður herra Petersen kaupmaður grafinn.
Steinn Steinarr (1908-1958) var fæddur á Laugalandi við Djúp,
en ólst upp í Saurbæ í Dölum. Frá tvítugsaldri átti hann heima í
Reykjavík. Fyrsta Ijóðabók hans, Rauður loginn brann, kom út
1934. Steinn orti bæði hefðbundið og órímað og hefur orðið eitt
ástsælasta skáld þjóðarinnar á þessari öld.
B
B
Listin á ekki...
listin má ekki
Sigurður Guðmundsson mynd-
listarmaður í Hollandi, hef-
ur verið heiðraður með sýn-
ingu í sölum Listasafns ís-
lands og jafnframt var sýn-
ing á verkum hans í Listhús-
inu Nýhöfn og skúlptúr eft-
ir hann reistur við Gerðu-
berg. Af þessu tilefni þótti sjálfsagt að ræða
við listamanninn í Morgunblaðinu og birtist
viðtalið í sérblaðinu um Menningu og listir,
laugardaginn 5. október. Því geri ég það
lítillega að umtalsefni hér, að mér fannst
nokkuð stórkarlalega talað í fyrirsögninni,
sem tekin var beint upp eftir Sigurði í viðtal-
inu, svohljóðandi: „List getur ekki verið
boðskapur!” Meira að segja hnykkt á þess-
ari fullyrðingu með upphrópunarmerki. Á
sýningum listamannsins var engan boðskap
hægt að greina, rétt er það. En í fullyrðingu
hans felst engu að síður ákveðinn boðskapur.
í samtalinu segir Sigurður svo: „Mér
finnst að list geti ekki verið boðskapur. Hún
er ekki myndasaga um það sem mér fmnst
vitsmunalega - eða þannig vil ég ekki hafa
hana. Til eru margir listamenn sem halda
því fram að hægt sé að koma boðskap fyrir
í listaverki, en ég upplifi slíkt ekki sem
myndlist hjá mér. Og heldur ekki hjá öðr-
um. ”
Ég hnýt ævinlega um það, þegar einhver
segir, að listin „geti ekki”, eða „eigi ekki”,
eða „megi ekki”. Það minnir mig á bannár-
in uppúr 1950, þegar ungir menn komu
heim frá París, bólgnir af nýjustu kenningum
franska skólans og þar vantaði nú ekki bann-
orðin. Það var búið að hefta listina svo með
einskonar Stórasannleik, að höfundarein-
kenni sáust ekki lengur í geómetríunni. Þar
„mátti ekki” vera til fjarvídd; fígúratíf list
heyrði til fortíðinni og í myndlist mátti ekki
vera frásögn. Táknrænt inntak var svo langt
úti í kuldanum, að það var púað á það. Af
þeim ástæðum óx upp heil kynslóð myndlist-
armanna hér á íslandi , sem lengi vel hafði
mjög brenglaðan skilning á verkum Einars
Jónssonar og kunni sízt af öllu að meta
þau. Það var aldrei minnst á boðskap, það
ég muni, en ugglaust hefur hann verið á
bannlistanum einnig. Menn töluðu í klissíum
og einn át eftir öðrum.
Það er blessunarlega langt síðan þessu
lauk, nema kannski eimir eitthvað eftir af
kenningunum í fámennum hópi. Kjörorðið í
myndlist hefur verið aukið frelsi til allra
átta: Allt varð leyfilegt. Menn gerðu sér fjöl-
breyttan mat úr neyzlusamfélaginu í poppl-
istinni; leyfðu sér jafnvel að mála upp úr
verkum gömlu meistaranna í sínar eigin
myndir eins og við þekkjum frá Erró. Aðrir
tóku til endurmats expressjónismann, sem
Bragi Ásgeirsson kallar með réttu innsæis-
stefnu og nefndu það „nýja málverkið”, en
fátt reyndist nýtt af því sem þar var boðað.
Enn aðrir gerðu konsept eða hugmyndalist
að fyrirferðarmiklum þætti; sú þróun hófst
hér með framtaki SUM-hópsins, sem fyrr-
nefndur Sigurður átti hlutdeild í. Og af þeim
nýmælum sem reynd hafa verið uppá síðk-
astið má nefna glingutiist, eða listlíki, sem
mörgum finnst að sé botninn á þessu öllu
saman. Það liggur samt í tíðarandanum að
taka öllum slíkum nýmælum með umburðar-
lyndi; tjáningarfrelsið er haft að leiðarljósi.
Þá gerist það á haustdögum 1991, að
hingað kemur útvalinn maður frá Hollandi
með sitt hafurtask segir: „List getur ekki...”
Að vísu viðurkennir hann að margir kolleg-
ar sínir haldi því fram, að hægt sé að koma
boðskap fyrir í listaverki. En með þeirri
fullyrðingu, að listin geti ekki verið boðskap-
ur, er verið að strika út sem listænt fánýti
það sem unnið var á miðöldum, í Endurreisn-
inni og langt frameftir öldum. Sá myndlist-
ararfur var að stórum hluta unninn fyrir
kirkjuna og tilgangurinn var sá, að verkin
hefðu boðskap. Hvort sem við tökum byzan-
tíska madonnumynd, myndir Giottos og fleiri
Itala frá því fyrir Endurreisn, svo og Biblíu-
mótíf ótal stórmeistara allt framá þessa öld,
þá er boðskapurinn sem rauður þráður. Það
er sannarlega djarflega mælt, að þetta geti
ómögulega verið list.
Að verulegum hluta er myndlistararfur
liðinna alda byggður á frásagnarlegri mynd-
list, sem oft liefur augljóslega alls engan
boðskap. En með myndum Goya af grimmd
og bijálæði mannskepnunnar í styijöldum,
má segja að til verði pólitísk list eftir nútíma-
skilningi. Og boðskapur Goya fer sannarlega
ekki milli mála, þó alltaf séu myndræn gildi
í fyrirrúmi hjá þeim mikla meistara. Þegar
kom fram á þessa öld, notuðu málarar í
Weimar-lýðveldinu þýzka, þeir Georg Groz
og Otto Dix, myndlist sína óspart sem far-
veg fyrir magnaðan boðskap um úrkynjun
og þann djöfulskap, sem í vændum var. Ég
veit ekki betur en það þyki nú stórmerkileg
myndlist. Og nokkru síðar, þegar Hitler lét
sína menn ráðast á spænska þorpið Gu-
ernica, málaði Picasso frægustu boðskapar-
mynd þessarar aldar. Nú hafa Spánverjar
endurheimt Guernicu úr útlegð í Ameríku
og hún hefur fengið þann virðingarsess, sem
henni ber.
Það þarf þó nokkra kokhreysti til að
útskúfa stórum hluta af myndlistararfi fyrri
alda og lýsa yfir því, að maður upplifi hann
ekki sem list. Margt af því sem unnið hefur
verið á öldinni undir merkjum boðskapar,
en af pólitískum öfgaöflum, lifir kannski
ekki til langframa. Þannig er urn heil fjöll
af myndum gegn Víetnamstríðinu á áttunda
tugnum; ekki voru Svíar sízt iðnir við þann
kola. Og allur sósíalrealisminn undir Stalín
og síðar átti að boða sæluna í verkamanna-
ríkinu. Það verður sumsé ekki allt gott og
gilt í myndlist fyrir það eitt að innihalda
boðskap. Sumt af því er fram úr hófi vond
myndlist. En framhjá því verður ekki geng-
ið, að boðskapur er og hefur verið gildur
þáttur í myndlist, hvað sem menn kunna
að segja um það úti í Hollandi. Hvort sá
boðskapur hafi haft tilætluð áhrif á sam-
borgarana, er svo önnur saga.
GÍSU SIGURÐSSON
l.ESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9. NÓVEMBER 1991 3