Lesbók Morgunblaðsins - 11.01.1992, Page 5

Kristján J. Gunnarsson
Úr hestagirð-
ingu - því miður
er ástandið í
þeim víða þessu
tíkt; gróðurinn
nagaður niður í
rót og jarðvegs-
rofið byrjað.
Sú mórauða leit ekki upp þó Ijósmyndarinn væri kominn fast uppað henni. í
baksýn er Hvítárnesið og skriðjökutíinn og Leggjarbrjótur.
í fastasvefni, flestir kannski nýlega sofnað-
ir. Popphávaðinn þagnaður og allt þögult
nema niðurinn frá ánni, sem rennur fram
úr þröngu gili. Þar fyrir innan er Laxárdal-
ur, afskekt byggð, en nú eru bæirnir þar
komnir í eyði. Þar bjó um tíma Sveinn frá
Elivogum, snjall hagyrðingur og frægur fyr-
ir níðvísur, en átti til að yrkja eftirminnilega
um margt annað, mannlegan breyzkleika til
dæmis, svo sem fram kemur í þessari fleygu
vísu:
Ef a f manni ber ég blak
brosir enginn kjaftur.
En ef í grannans bít ég bak,
í bollann fæ ég aftur.
Sólskin og sumarfegurð í hámarki vestur
undir Geitaskarð. Þá kom blýgrá þokan inn
af Húnaflóanum og lagði undir sig dýrðina.
III
Nimes - Suður-Frakklandi. Það er des-
ember og hefðbundinn jólasvipur á öllu.
Nema rómverska leikvanginum, sem enn
stendur með prýði, risastór. Engir leikir
framar þar sem skylmingaþrælar beijast eða
annað álíka. Kannski hefur veröldin batnað.
Nú er hér bílasýning. Og þeir hafa gert
þak yfir leikvanginn með miklum verkfræð-
ikúnstum. Hér eru blaðamenn sem eiga að
aka nýjum bílum austur með Ríveríunni, þar
sem ævinlega á að vera sól og sumstaðar
jafnvel pálmatré. Ekki kannski sólarbreizkja
eins og í myndum eftir van Gogh, sem bjó
hér síðasta spölinn.
Þá bregður svo við, að það er bara snjó-
mugga. Hitinn alveg við frostmarkið 'og við
spyijum: Hversvegna erum við hér, „hafrek-
ið sprek á annarlegri strönd", þegar allt er
autt og þýtt norður á ísa köldu landi? Því
trúir vitaskuld ekki nokkur maður hér.
Við ökum út í mugguna og krapið, sem
gengur í risavöxnum skvettum undan vöru-
flutningabílum með aftanívagna á meira en
100 km hraða. Við eigum að hafa samflot
með 20 eða 30 öðrum bílum, en smám sam-
an eru þeir allir horfnir. Engin kennileyti
sjást, aðeins ókunnugleg bæjanöfn á skiltum.
Snjómuggan þéttist. Og snjórinn vex. Krap-
austurinn á hraðbrautinni verður sífellt mik-
ilfenglegri. Þegar ég sé skilti sem vísa á
Lyon inni í miðju landi, verður mér ljóst,
að við erum villtir. En það er ekki hægt að
snúa við á þessari hraðbraut. Ekki fyrr en
búið er að aka langtímum saman í þveröf-
uga átt við áfangastaðinn.
Gott að aka heilum vagni heim að róm-
verska leikvanginum í Nimes undir kvöld.
Svona gat þá Riverían verið, þetta sólgyllta
land.
IV
Á Haukadalsheiði í júlí. Bílalestin - eða
öllu heldur jeppalestin - sveigði af veginum
innan við Gullfoss og vestur á Línuveginn,
sem svo er nefndur og liggur allar götur
yestur á Uxahryggjaleið. Leiðin liggur í
fyrstu um land Hóla, sem stundum voru
kallaðir Upphólar og eru nú í eyði. Fyrr
meir var sá bær efstur í byggð í Biskupstung-
um. Nú er þar víða fallegt graslendi og
hávaxinn puntur þar sem áður var örfoka
land. Ásbrandsáin er vatnslítil á miðju sumri,
jepparnir fara létt með hana. En vestar,
þegar komið er á Haukadalsheiðina, er land-
ið víða í flakandi sárum eftir uppblástur; þó
er eins og lágmarkinu hafi verið náð, strá
byijuð að gægjast upp milli steina.
Við hrygg vaxinn háu melgresi er stað-
næmst. Minnisvarði afhjúpaður um Greip í
Haukadal, sem varð bráðkvaddur þarna á
heiðinni í fyrra; ímynd hreystinnar í augum
okkar sem þekktu hann. Þarna var starfs-
vettvangur hans við að hemja landeyðinguna
og hann var búinn að vinna stórvirki. Hann
vann að ræktun lands og lýðs, stendur á
minnisvarðanum.
Hryggurinn með melgresinu var merkileg
tilraun. Þá fóru þeir Greipur og Björn bóndi
í Úthlíð riieð vélbundna heybagga og röðuðu
þeim á sandinn. Með heyinu flyzt lífríkið í
eyðimörkina; bakteríu- og sveppagróður. Og
þegar heyið rotnar, myndar það þunnt lag
af lífrænum jarðvegi. Svo var sáð melgresi,
sem hefur heldur betur tekið við sér. Þegar
sandurinn fýkur sezt hann í garðinn og nú
er hann örðinn mannhæðar hár. En alltaf
er melgresið ofaná. Nú hefur þessi upp-
græðslutilraun verið endurtekin síðastliðið
haust norður á Kili.
Á eftir sýndi Sveinn Runólfsson í Gunnars-
holti okkur árangur af starfi landgræðslunn-
ar norðar á Haukadalsheiðinni, þar sem
beringpunturinn er gróskumikill og virðist
hreinlega vaxa uppúr gijótinu. Og þar er
þessi háspennulína eins og illa gerður hlutur
með öræfatignina allt um kring: Bláfell,
Jarlhettur, Brekknafjöllin, Hagafell og vest-
ar gnæfir Hlöðufell yfir Lambahraunsbung-
una.
Á eftir ókum við afleggjarann niður að
Haukadal. Svo stórgrýttur er hann á köflum,
að fara vérður löturhægt þó verið sé á jeppa.
Á örstuttri leið á heiðarbrúninni breytir land-
ið um svip. í stað urðarfláka og moldar-
barða tekur kjarrið við og skógurinn, sem
þarna hefur verið ræktaður. Þessi unaðsreit-
ur, sem á að heita þjóðgarður, hefur löngum
verið lokaður, rétt eins og hann komi þjóð-
inni ekki við, eða sé til einkaafnota fyrir
einhveija skógfræðinga og kerfiskarla.
Það er mál að því linni og að fólki verði
beinlínis vísaður vegurinn uppí Haukadals-
hlíðina. Þjóðgarður verður að standa undir
nafni.
V
Tampa í janúar. Lítið mál að fá skóginn
til að dafna í Florida. Samt virðist hann alls-
staðar vera lágvaxinn. Ég sá þar undarlega
aðferð við flutning á lifandi tijám. í stað
þess að rótstinga í hæfilegri fjarlægð frá
trénu - og helzt að gera það ári fyrir brott-
flutning - komu þeir með einhverskonar vél-
skóflu - með kló eða krabba í stað skóflu -
og létu þetta tól vaða beint á tréð og slitu
það upp með dræsu af rótum. Svo óku þeir
á brott með tréð í heljargreipum tækninnar
og settu það niður í holu annarsstaðar. Þarna
er fijósemin í hástigi; það þarf engar kúnst-
ir til að láta tijágróður lifa.
Tampa er eins og flestir amerískir bæir:
Víðáttumikil breiða af mismunandi ljótum
húsurn, þar sem ekkert stendur uppúr nema
bísniskjarninn, sem er nákvæmlega eins og
í öðrum bandarískum borgum. í landi hinnar
fijálsustu samkeppni og einstaklingsfram-
taks, gildir að gera það sama og gert er
annarsstaðar og gera allt eins. Þessvegna
eru Bandaríkin að mörgu leyti tilbreytingar-
laust land. Sama hvar komið er: Aðalgatan
í plássinu, Mainstreet, með McDonalds, Bur-
ger King, Long John Silver og öðrum ámóta
keðjubúðum. Helst að mollið í plássinu skeri
sitt eitthvað úr. Það er því líkast sem þessu
væri öllu saman stjórnað eftir óhemjulega
smásmugulegri miðstýringu. Er það þetta
sem fæst út úr fijálsri samkeppni?
Bjöm Ólafs, arkitekt í París, færði fyrir
því rök í Morgunblaðsgrein í fyrra, að
Reykjavík sé miklu fremur amerískur bær
en evrópskur. Ég verð að vera sammála
honum, þó mér þyki það leitt. Samt er til-
breytingarleysið í Reykjavík í smáum mæli
á móti því sem blasir við í Tampa. Samlíking-
in felst í því, að Tampa og Reykjavík eru
ekki skipulagðar og byggðar eins og borgir,
heldur slitrótt þéttbýli, sem dreifist yfir ógn-
arlegt svæði og kallar á dýr samgöngumann-
virki óg gerir alla háða einkabílnum.
Það sem skilur á milli er hinsvegar það,
að Tampa - og aðrir amerískir bæir- hverfa
nánast í mislitan skóg æpandi auglýsinga-
skilta, sem standa svo þétt, að ekkert þeirra
vekur sérstaka eftirtekt. Eftir stendur rugl-
ingsleg benda æpándi lita.
Undarlegt hvað erfitt er að rata þarna
vegna skorts á kennileytum. Hvað eftir ann-
að lentum við í því að villast. Hér verða
ókunnugir að aka eftir korti; ef maður nenn-
ir því ekki, þá er ekkert öruggt nema villur.
Niðurlag í næstu Lesbók.
IMúll-
punkturinn
Líkt er himnaríki
byggðastofnun
lánar áhættupundin
skuldunautum
með frjálsræði viljans
til að tapa
við uppgjörið
hringlar í beinagrind
skiptaráðandans
þegar hann slær striki
undir reikninginn
vandalaust að skilja milli
sauðanna og hafranna
þegar fyrir liggur óskeikull
úrskurður endurskoðandans
um tvöfeldni bókhaldsins
og jákvæða eða neikvæða
eiginfjárstöðu «
en hvað
um alla þessa
sem eru á
núllpunktinum?
Höfundur er fyrrverandi skólastjóri og
námstjóri.
Leiðréttingar
I jólablaði Lesbókar var ranglega farið með
nafn ljósmyhdara. Myndina af Hannesi
Pétursyni, skáldi, sem birtist með samtali
við hann, hefur Guðmundur Jóhannesson
í Nærmynd tekið, en ekki Guðmundur Ing-
ólfsson í ímynd eins og ranglega var prent-
að. Er Guðmundur í Nærmynd beðinn vel-
virðingar á þessu.
í annan stað leiðréttist hérmeð, að bók
Jóns Hjaltasonar, sagnfræðings: Her-
námsárin á Akureyri og Eyjafirði, sem birt-
ur var kafli úr í Lesbók 7. des. sl. er ekki
hluti af sögu Akureyrar eins og þar stóð
í kynningu. Jón Hjaltason hefur skrifað
1. bindi Akureyrarsögu og fleiri eru
væntanleg, en þessi bók er utan við þá
röð, enda spannar efni hennar Eyjafjörðinn.
Áréttað af g'efnu tilefni.
Á síðastliðnu ári birtist ljóð í Lesbók, „Ort
á Hrauninu" eftir Hallgrím Inga Hallgríms-
son, sem þá var fangi á Litla-Hrauni, en
er þar ekki lengur. Einnig var birt ljóð
eftir samfanga Hallgríms, Lee Reynir Fre-
er, sem hefur sent blaðinu orðsendingu
þess efnis, að ljóð Hallgríms hafi oftar en
einu sinni verið birt með minningargreinum
í Morgunblaðinu, en því miður verið farið
rangt með það. Hann biður Lesbókina þess-
vegna að árétta þetta erindi, svo hægt sé
að hafa það rétt eftir. Það skal gert og
rétt er það svona, eins og það raunar var
í Lesbók á sínum tíma:
Er sárasta sorg okkur mætir
og söknuður huga vorn grætir,
þá líður sem leiftur úr skýjum
ljósgeisli af minningum hlýjum.
LESBÓK MORGUN8LAÐSINS 11. JANÚAR 1992 5