Lesbók Morgunblaðsins - 11.01.1992, Side 8

sá mann klæddan geithéðni og með járn-
staf í hendi ganga út út Lómagnúpi og
kalla á menn hans í þeirri röð, sem þeir
síðar voru drepnir. Þjóðtrú þessa tíma var
mönnum sannleikur. Hún var samofin lífi
fólsins og varð tæplega slitin úr tengslum
við raunveruleikann.
Njálsbrenna er talin gerast tíu til ellefu
árum eftir kristnitökuna á alþingi. Er þá
kristinna áhrifa harla lítið farið að gæta.
Þegar þeir, sem stóðu að Njálsbrennu sáu,
að þeir gátu ekki sigrað andstæðinga sína
í vopnaviðskiptum, sagði Flosi: „Eru nú
tveir kostir til og er hvorugur góður, sá
annar að hverfa frá og er það vor bani,
en hinn annar að bera að eld og brenna
þá inni, og er það þó stór ábyrgð fyrir
guði, er vér erum kristnir sjálfir, og munum
vér láta taka eld sem skjótast.“ Flosi gerir
sér ljóst að hann er að fremja níðingsverk
með því að brenna þá inni, en óttinn við
að ella muni þeir brennumenn falla fyrir
Njálssonum og Kára, rekur hann áfram.
Sem kunnugt er þá er kappa og hetju-
dýrkun mikil í Islendingasögunum. Ætla
má, að þar gæti áhrifa frá erlendum ridd-
ara- og hetjusögum. Ekki síst hefur þó
víkingatíminn haft áhrif í þessum efnum.
Það þurfti að hafa góða bardagamenn á
skipunum, ef sigur átti að nást. Mörg forn-
ritin eiga sitt sögusvið í lok víkingaaldar.
í Njálu má til dæmis nefna kappana Gunn-
ar og Kolskegg Hámundarsyni, Kára
Sölmundarson, Helga og Grím Njálssyni
og Þráin Sigfússon, sem allir tóku þátt í
víkingaferðum. Þótti það mikil fremd, ef
menn höfðu þar sigur og fengu nokkurt
herfang.
í fornritunum er mikið lagt upp úr mann-
lýsingum og ekki hvað síst á það við Njáls-
sögu. Af öllum þeim fjölda persóna, sem
nefndar eru í sögunni, hafa fæstar þeirra
svo litlu hlutverki að gegna, að ekki sé
varpað á þær nokkru ljósi, sem gefur le-
sandanum hugboð um eðliskosti þeirra eða
galla. Ekki er hægt að segja að Njála sé
eingöngu saga karlrembusvínanna, svo
mikið láta þær að sér kveða Hallgerður
langbrók kona Gunnars, Bergþóra kona
Njáls og Gunnhildur bróðurdóttir Flosa á
Svínafelli og segjá má, að í sögunni sann-
ist hið fomkveðna - að köld eru kvennaráð.
Meðal þeirra, sem hvað skarpastar lýs-
ingar hafa í Njálu eru Gunnar á Hlíðar-
enda og Skarphéðinn. Gunnar er glæsi-
mennið, sem stekkur hæð sína i öllum her-
klæðum og eigi skemmra aftur en fram
fyrir sig. Hann er hinn frækni bardaga-
og íþróttamaður. Við hann sagði Haraldur
konugur Gormsson, eftir að Gunnar hafði
þreytt ýmsar íþróttir við menn hans: „Svo
virðist mér, sem óvíða muni þeim jafningi
fást.“ Á víkingaferðum sínum erlendis
dvaldi Gunnar veturlangt hjá Hákoni jarli
í Noregi. Lagði hann hug á Bergljótu,
frændkonu eða systu jarls. Um kynni þeirra
orti Guðmundur skólaskáld kvæðið, sem
byijar svona: „Ég veit að metorð og völdin
há, og vegur bíður mfn jarli hjá.“
Gunnar er í rauninni friðsemdarmaður,
en hann á sér ýmsa öfundarmenn. Hann
dregst því nauðugur inn í mikil vígaferli,
sem verða að lokum til þess, að hann er
dæmdur til þriggja ára dvalar erlendis
ásamt Kolskeggi bróður sínum. Á síðustu
stundu hættir Gunnar við utanförina og
gefur sagan sínar skýrinag á því. Nokkru
síðar koma óvinir hans fjölmennir, þegar
hann er einn karlmanna heima og drepa
hann eftir frækilega vörn.
Skarphéðinn er hinn hermannlegi, skjót-
ráði og gagnorði maður, sem lætur engan
eiga inni hjá sér, hvorki í vopna- né orðavið-
skiptum. Var hann svo ólíkur öðrum mönn-
um, að allir þekktu hann af afspurn, þó
þeir hefðu ekki séð hann áður. Njáll, faðir
Skarphéðins, hafði varað Gunnar á Hlíðar-
enda við því að vega tvisvar í sama kné-
runn. Það sama hendir Skarphéðin. B'yrst
vegur hann Þráin Sigfússon af fremur litlu
tilefni og síðan son hans Höskuld, sem
Njáll hafði fóstrað og lagt mikið ástríki
Teikning: Þorvaldur Skúlason.
Islendingasögurnar eru taldar skrifaðar á tímabilinu
frá síðari hluta 12. aldar og fram á 14. öld. Það
er eftirtektarvert að slíkar perlur, sem margar ís-
lendingasögurnar eru í sagnalist, skuli hafa orðið til
á þeim tíma, sem mestu flokkadrættir, róstur og
Eitt af því sem einkennir
fornritin og ekki síst
Njálu er sterk örlaga-eða
forlagatrú. Er það að
vonum því að forlagatrú
var mjög mikil í
ásatrúnni og
skapanornirnar þrjár,
Urður, Verðandi og
Skuld, skópu mönnum
örlög sem ekki urðu
umflúin.
Eftir BENEDIKT
BENEDIKTSSON
vígaferli í íslandssögunni áttu sér stað.
Helstu griðastaðimir voru klaustrin. Þar
voru samankomnir margir lærðir menn,
sem ekki þurftu að bera áhyggur fyrir
morgundeginum. Það er því mjög sennilegt
að innan klaustursveggjanna hafí mikið
af okkar fornbókmenntum verið fært í let-
ur, þó að ýmsir aðrir kunni að hafa fært
þeim efniviðinn í hendur. Hvers vegna settu
þessir fagurkerar bókmennta ekki svo mik-
ið sem fangamarkið sitt undir ritverkin? -
Ýmsar skýringar kunna að vera á því.
Kannski hefur þeim fundist þeir vera að
vinna fyrír aðra, sem höfðu beðið um þess-
ar sögur, eða bara að skrásetja eitthvað
sem þeir höfðu heyrt. Þessi nafnleynd
þeirra sem rituðu fomsögur okkar er ekki
aðeins íslenskt fyrirbæri. Sem dæmi má
nefna frönsku sögumar um Tristram og
Isolde. Þar eru engin höfundanöfn.
Njálssaga eða Njála eins og sagan er
oftast kölluð, er mikið og margslungið verk.
Margir þeirra, sem nefndir eru til sögunn-
ar tóku kristna trú af Þangbrandi, sem var
hirðprestur Ólafs konungs Tryggvasonar.
Kemur það fram í Kristnisögu í Flateyjar-
bók, sem Sturla Þórðarson hefur verið orð-
aður við.
í Njálu er langur og ýtarlegur kafli um
málaferlin á alþingi eftir brennuna á Berg-
þórshvoli. Er þar sótt og varist af kappi
af þeim Þórhalli Ásgrímssyni, fóstursyni
Njáls, en hann var talinn þriðji lögfróðasti
maður á landinu og Eyjólfi Bölverkssyni,
sem tók að sér vörnina fyrir Flosa og
menn hans. Skafti Þóroddsson var þá lög-
sögumaður,en starf lögsögumanns var
meðal annars í þvi fólgið að skera úr um
hvað væra lög, ef mál vora véfengd. Mér
er sagt af fróðum mönnum að megnið af
lögunum í Njálssögu geti staðist og að
nokkur atriði bendi til norsks réttar. Um
svipað leyti og Njála er talin skrifuð var
Magnús konungur lagabætir að láta semja
lögbækur fyrir íslendinga, fyrst Járnsíðu,
sem Sturla Þórðarson var talinn eiga mesta
hlutdeild að með konungi og nokkra síðar
aðra bók, sem meira var byggð á fomum
íslenskum lögum og kennd var við Jón
Einarsson lögmann og kölluð Jónsbók.
Eitt af því sem einkennir fornritin og
ekki síst Njálu er sterk örlaga- eða forlaga-
trú. Er það að vonum því forlagatrú var
mjög mikil í ásatrúnni og skapanornirnar
þrjár Urður, Verðandi og Skuld skópu
mönnum örlög, sem ekki urðu umflúin. Sú
trú, að ekki verði feigum forðað né ófeigum
í hel komið, er því mjög rík í Njálssögu.
Sem dæmi má nefna þegar Þórður
Leysingjason sagði Njáli frá sýn sinni og
Njáll svaraði:„Þú munt vera maður feigur
og munt þú séð hafa fylgju þína og ver
þú var um þig.“ „Ekki mun mér það stoða“,
segir Þórður, „ef mér er það ætlað“ Einnig
var mikil trú á draumum og hverskyns
fyrirboðum, samanber draum Gunnars á
Hlíðarenda fyrir bardagann við Knafahóla
og draum Flosa eftir Njálsbrennu, er hann
Ung var ek gefin Njáli
- Lítið eitt um Njálu og fleiri fornrit