Lesbók Morgunblaðsins - 25.01.1992, Síða 10

Að sameina Evrópu
Fyrir mörgum árum kynntist ég ungum mennta-
manni ítölskum í Genúa. Hann las með mér
nokkra kafla í kómedíu Dantes og fleira, því
hann var kennari minn í ítölskum bókmenntum
meðan ég dvaldist fáeina mánuði í þessari gömlu
Á víð og dreif
Sálgæslan
og kirkjan
i
að virðist fara í vöxt síðustu
áratugina að endurskoðaðar
og endurþýddar heilagar
ritningar og endurskoðuð
messuform séu tekin til notkunar við
messur og uppfræðslu í kristnum fræð-
um. Kristin fræði, biblíusögur og fræði
Lúthers, hin minni í mynd fermingar-
kvera, eru nú svo gott sem horfin inn-
an fræðslukerfisins. í staðinn hafa
verið prentaðar einhverskonar félags-
fræðilegar siðferðiskenningar með
fremur knöppu trúarlegu ívafi. Þessu
er ætlað að höfða til þess fyrirbrigðis
sem seminaristar nefna „nútímabörn"
og er í rauninni tilbúningur þeirra
sjálfra. Fullorðnum er ætlað að hlýða
á sérstæðar þýðingar úr helgum ritum,
með málfari sem á að vera auðskildara
hefðbundnum þýðingum. Þannig á að
koma til móts við einhverja þá sem
ekki eru taldir móttækilegir fyrir bibl-
íuþýðingum Sveinbjamar Egilssonar
og fleiri meistara íslenskrar tungu.
Árangurinn af þessu nýja þýðingar-
verki er talsvert daufari framsetning
og öllu hversdagslegra málfar, enda
er það ætlunin. Þessi kirkjupólitíska
útgáfustarfsemi mun ætluð til þess að
kirkjan sýni lit í þá átt að samsamast
því sem nefnt er „nútímasamfélag í
stöðugri þróun“, hvað sem það nú þýð-
ir; hefur aldrei verið skilgreint.
Kirkjan hefur lengst af sögu sinni
talið sig hafna yfir samfélagið sem
slíkt, þótt hún yrði að sinna ýmsum
málum sem snerta það.
Sálgæsla, sálusorgun og sálubót
hafa verið og eru samkvæmt gildandi
játningarritun íslensku þjóðkirkjunnar,
(Helgakver), höfuðviðfangsefni kirkj-
unnar. Þegar hrikalegir atburðir gerast
í lífí einstakinga og fjölskyldna var og
er leitað til sóknarprestsins og hann
leitast við að koma til hjálpar, með
þeim aðferðum og náðarmeðulum sem
teljast samræmast kristinni kenningu.
Skriftirnar voru og eru hluti þessarar
sálgæslu, þær tíðkuðust einnig innan
íslensku kirkjunnar eftir siðaskiptin.
Myndin var þessi: Þegar allt þrýtur
er leitað þeirrar uppsprettu sem kenn-
ingar kirícjunnar, þ.e. kristninnar, hafa
verið fólki um aldir og þar í kenninga-
kerfinu, trúarbrögðunum, finna menn
von þess sem kirkjan hefur boðað um
aldir.
Þetta atriði, sálgæsla, hefur því ver-
ið í höndum kirkjunnar samkvæmt
játningarritunum hingað til. En nú
virðist verða á þessu nokkur breyting.
Rætt er um „fjölskylduathvarf" í kirkj-
um eða safnaðarheimilum og þar eiga
að vera til staðar félagsráðgjafi, sál-
fræðingur, kennari og síðan presturinn,
og eiga þessir aðilar að veita þá sál-
gæslu sem presturinn skyldi veita einn
og í einrúmi. Nú virðist eiga að ræða
málin í hópvinnuformi og sinna þar
með brýnum þörfum einstaklingsins á
örlagastundum.
Félagsfræðingur er hugtak sem hef-
ur breyst frá því að heita fátækrafull-
trúi bæjar- og sveitarfélaga; sálfræð-
ingar koma fram í þeirri merkingu
orðsins sem það hefur á 19. öld og er
sá kunnasti þeirra, Sigmund Freud,
ásamt legubekk og sálgreiningu, síðan
koma atferlisfræðingar til sögunnar;
kennarar hafa hingað til annast fræðsl-
umiðlun í einhverju formi, ekki sér-
staklega orðaðir við nærfæma sál-
gæslu. Hér hefur samskonar munstur
mótast og í útgáfustarfsemi, óviðkom-
andi öfl eða villuráfandi öfl innan kirkj-
unnar ganga á svig við játningarritin
og á hinn bóginn eru kallaðir til aðilar
sem stefna þvert á allar kristnar kenn-
ingar. Sálgæsla hlýtur aðeins að vera
á færi manna sem eru innvígðir kristn-
um leyndardómum.
SlGLAUGUR BRYNLEIFSSON.
Það sýndi sig að
sameining Evrópu með
hervaldi í nafni peninga
og markaða nægði ekki.
Það þurfti meira til.
Hvað var það sem til
þurfti? Hægt er að hugsa
sér, að þurft hefði
sterkari
menningarviðskipti milli
þjóðanna, ef ekki hærra
menningarstig
almennings.
Eftir JÓN
ÓSKAR
verslunarborg sem áður fyrr tók prýðilega
við sólþurrkuðum saltfiski frá íslandi. En
kennari minn, Aurelio Valesi, var ekki ein-
ungis lærður í bókmenntum, heldur og með-
ritstjóri að tímariti ungra manna sem höfðu
bæði áhuga á menningu og stjórnmálum.
Ekki síst vildu þeir sameina Evrópu, og var
sú hugsjón ekki ný. Um hana ræddum við
þó lítt meðan ég var í Genúa, en þegar ég
var kominn heim til íslands vildi þessi ungi
lærdómsmaður og kennari minn, að ég sendi
honum grein í tímarit þeirra kumpána, ef
ekki um sameiningu Evrópu, þá um eitthvað
annað. Þetta rit kom reyndar út í Flórens
og fór víða, svo ég átti þama kost á að verða
svolítið frægur úti í hinum stóra heimi, ef
ég hefði aðeins viljað setja saman einhveija
stutta grein um þá hugsjón mína að sameina
Evrópu. Hann sendi mér eitt hefti af tímarit-
inu til að vekja áhuga minn á að skrifa í
það. Ég sinnti erindi hans illa, enda varð ég
ekki frægur úti í hinum stóra heimi.
Á þeim tíma var kalda stríðið enn á fullu,
nýlega búið að myrða John F. Kennedy
Bandaríkjaforseta og enginn vissi hvað fram-
undan var í heimsmálunum. Ég skrifaði unga
hugsjónamanninum í Genúa, að ég sæi ekki
fljótu bragði hvaða hag íslendingar hefðu
af þessu fyrirhugaða Evrópubandalagi, ég
sæi ekki mikinn hagnað fyrir okkur að fá
til okkar evrópskan her í staðinn fyrir þann
ameríska her sem við höfðum þegar á ís-
landi. Þetta kunna að þykja einkennileg við-
brögð, þar sem vitað er að ég hef alla tíð
verið mjög andvígur setu bandaríska hersins
á íslandi. En ég leit svo á, að það væri hugs-
anlegt að losna við ameríska herinn, ef við
eignuðumst snjalla stjórnmálaforingja, en
evrópskan her mundum við aldrei losna við,
ef við værum bundin í ríkjabandalag og yrð-
um að hlíta erlendri yfirstjórn.
í öllum þeim umræðum sem nú hafa farið
fram meðal stjómmálamanna um það sem
þeir kalla evrópskt efnahagssvæði eða hitt
sem þeir kalla Évrópubandalagið, hef ég lítið
heyrt eða séð minnst á hermálin, þetta: að
gera íslenska þjóð endanlega að þjóð sem
hugsar frá sjónarmiði hernaðar.
Tímaritsheftið (I Quaderni della crisi) sem
kennarinn minn ítalski sendi mér til að vekja
áhuga minn á ritinu, ijallaði að miklum hluta
um þessa hugsjón: að sameina Evrópu. En
hvað var það sem menn áttu við með samein-
ingu Evrópu samkvæmt þessu ítalska riti
1964? Var það menningin sem menn voru
að hugsa um? Átti að auka menningarleg
samskipti þjóðanna, til dæmis kynna íslenska
menningu meðal rómanskra þjóða eða slavn-
eskra? Nei, menning var ekki nefnd á nafn,
ekki nema eins og af tilviljun. Hvers vegna
ekki? Vegna þess að enginn þeirra stjómmál-
amanna sem þá fjölluðu um sameinaða Evr-
ópu var að hugsa um menningu. Þeir vom
að hugsa um það sem við getum kallað sölu-
mennsku: vörur til að selja með sem mestu
fijálsræði. Og þeir vom að hugsa um hervarn-
ir.
Þegar ég les núna grein eftir bandarískan
prófessor sem birtist í fyrrnefndu tímarits-
hefti í ítalskri þýðingu, fínnst mér það geysi-
fróðleg lesning, ekki sist í ljósi þeirra um-
ræðna sem nú fara fram hér á landi um
svipað efni og þó einkum í Ijósi prédikana í
trúboðsstíl sem viðhafðar hafa verið í hér-
lendum fjölmiðlum um nauðsyn þess að ís-
lendingar gerist aðilar að einhveiju harla illa
útskýrðu fyrirbæri sem kallast evrópskt efna-
hagssvæði og væri í reynd áfangi inn í svo-
nefnt Evrópubandalag.
Prófessorinn bandaríski, J.A.C. Grant, var
ekki eins bjartsýnn á það eins og sumir aðr-
ir, að hægt væri að stofnsetja bandalag Evr-
ópuríkja eða „Bandaríki Evrópu" í einum
hvelli. Samt vildi hann endilega að af því
yrði fyrr en seinna.
Hann gat þess, að hugmyndin væri göm-
ul, allt frá því á miðöldum, þar sem skáldið
Dante hefði verið þessa sinnis, en ekkert fjall-
aði hann um hvemig Dante hefði hugsað sér
slíkt samfélag. Fleiri höfðu hreyft hugmynd-
inni síðan og loks Winston Churchill sem
hafði rætt um „Bandaríki Evrópu" í Zúrich
1946. Það var að sjálfsögðu engin furða, þó
menn létu sig dreyma um að sameina Evrópu
eftir þann mikla hildarleik sem þá hafði ný-
lega farið fram á því svæði. En hvemig hugs-
aði Churchill sér þetta 1946? Um það gat
prófessorinn ekkert í grein sinni átján ámm
seinna, og það er erfítt að gera sér það í
hugarlund, enda varð ekki neitt úr neinu.
Hvemig átti það að verða? Átti að sameina
Evrópu með sundmðu Þýskalandi? Var
Churchill búinn að gleyma því að sjálft Rúss-
land var þá sem nú Evrópuland? Og þó Rúss-
ar væm samheijar í heimsstyijöldinni, vom
þeir þá þegar orðnir höfuðijendur.
Þetta eitt sýnir að hugmyndin var þá álíka
vel framkvæmanleg og á miðöldum, þegar
kóngar og aðalsmenn Evrópu vom sífellt
önnum kafnir við manndráp og Iandvinninga.
Og hvað hafði svo sem breyst 1964? Þýska-
land var enn í tveimur hlutum eða fleimm
og miklar stjórnarfarsbreytingar í löndum
Austur-Everópu. Hver hafði vald til að sam-
eina þessar þjóðir?
Prófessorinn ameríski sá hve langt var í
slíkt vald. En samt hafði hann uppi mótsagn-
akenndan áróður fýrir því að þetta væri
hægt á þeim peningalega og hemaðarlega
gmnni sem þetta átti nú allt að byggjast.
Eg get ekki stillt mig um að þýða smákafla
úr grein hans íslenskum lesendum til glöggv-
unar. Prófessorinn hafði uppi sögulega
fræðslu til íhugunar, meðal annars þetta:
Markaður í Wurzburg í Þýzkalandi fyrr á tímum í málverki eftir Samuel Prout. Þýzkaland var áður hagfræðilega sundr-
að samfélag í smápörtum. Eftir að germanska keisaraveldið komst á, féllu 1880 tollmúrar - stór sameiginlegur markaður
varð til.