Lesbók Morgunblaðsins - 25.04.1992, Page 10

Skáldið Henrik
Nordbrandt og nokk-
ur ljóð eftir hann
Henrik Nordbrandt er fæddur árið 1945 og líta flest-
ir á hann sem beint framhald af nútíma ljóðagerð-
inni; modernismanum. Hann er ólíkur flestum
jafnöldrum sínum að því leyti að stúdentaupp-
reisnirnar og róttæka vakningin á sjöunda áratugnum virð-
ast ekki hafa haft nein teljandi áhrif á hann.
Á meðan jafnaldrar hans af skáldakyni þustu út á göturn-
ar og teygðu og toguðu hlutverk skáldskaparins í allar átt-
ir, mögulegar og ómögulegar, nam hann Austurlandamál
við Kaupmannahafnarháskóla og lagði sig eftir því slípað-
asta og fínasta í evrópskri og bandarískri ljóðagerð.
Þannig er Hinrik Nordbrandt; einfari í ljóðagerðinni.
Þegar hin skáldin hafa stigið upp í vagninn situr hann eftir
á bekknum og horfir á framandi sólir. Hughrif sín sækir
hann aðeins að litlu leyti til heimahaga sinna, Danmerkur.
Tyrkland og Grikkland hafa orkað mun sterkar á huga
hans, einkum þó grísku eyjarnar sem hann lítur á sem föður-
land sitt.
En ljóðagerð Henriks Nordbrandts er engin landafræði.
Spumingin er um hughrif. Grikkland er honum ekki vagga
evrópskrar menningar og söfn og minjar segist hann forð-
ast einsog heitan eldinn. Á Grikklandi uppliflr hann á hinn
bóginn ægivald lyktar, lita og hljóma, andlegt ástand, ekki
óskylt vímu. „Grikkland er einfaldlega djarfasta áskomnin
á skilningarvitin sem ég þekki," segir hann í ferðabókinni
Breve fra en ottoman. „Og þegar skilningavitunum er ýtt
út á ystu nöf hreinsast hugurinn."
Henrik Nordbrandt birti sín fyrstu ljóð um tvítugt og var
mönnum strax ljóst að þar var óvenju þroskað skáld á ferð.
Þó vom fyrstu þrjár bækurnar hans aðeins vegvísirinn að
því sem koma skyldi. í næstu bókum á eftir taka Miðjarðar-
hafið, grísku eyjamar, tyrkneskar hafnarborgir og hótel
að leika sín hlutverk, og litirnir skærir, bláir og hvítir,
tærléikinn hreinn og ómengaður, snæviþakin fjöll, olívutré
og hafíð í eilífð sinni og bláma. Staðarnöfnin sem aftur og
aftur skjóta upp kollinum segja sitt: Aþena, Beirút, Istanb-
úl, Simi, Lesbos, Naxos.
Ljóðabækurnar Opbrud og ankomster, Ode til blæksprutt-
en ogSprutten og Glas, sem komu út á árunum 1974 til
1976, mynda heild og teljast viss hápunktur. í þeim er ljóð-
formið sífellt að fágast og slípast. Annar póll í ljóðum Hen-
riks Nordbrandts em gagnrýnin Ijóð og fremur svartsýn.
Slíkan kveðskap er að finna í bókunum Istid (1977) og
Spögelseslege (1979).
Henrik Nordbrandt er prýðilega kynntur á íslandi. Árið
1988 kom út úrval ljóðum hans í þýðingu Hjartar Pálsson-
ar. Ber að vekja sérstaka athygli á þeirri bók og öðrum
bókum sem bókaútgáfan Urta hefur gefið út til að kynna
norræna nútímaljóðagerð. Hvert sem við fömm heitir sú
bók og gefur prýðilega mynd af skáldskap hans. Ljóðin sem
hér birtast em þýdd úr bókinni Under mausolæet, sem kom
út árið 1987.
Undirritaður hitti Henrik Nordbrandt á norrænum bók-
menntadögum í Hamborg haustið 1988. Eitt kvöldið örkuð-
um við um borgina og kíktum inn á tyrkneskan matsölu-
stað. Hóf Henrik strax samræður við Tyrkjann sem tók á
móti pöntunum. Töluðu þeir saman á tyrknesku. Heyrðust
samræðurnar fram í eldhús og nú komu kokkarnir fram
og ásamt þeim aðrir starfsmenn og ættingjar þeirra. Stóðu
nú nokkrir tugir manna við afgreiðsluborðið og ræddu við
Henrik út í salinn þar sem við höfðum sest við borð. Ég
lét mér nægja hljómfall tungumálsins en þegar við fórum
sögðu Tyrkirnir mér að þeir hefðu búið í Þýskalandi í fimmt-
án ár og í öll þau ár ekki hitt jafn skemmtilegan mann og
Henrik í því landi.
Formáli og ljóðaþýðingar
eftir EINAR MA
GUÐMUNDSSON
o
Biðstofan
Þetta er Bodrum. Halíkarnassons fornaldar.
Þettta er sjúkrahúsið í Bodrum.
Þetta er biðsofan
á sjúkrahúsinu í Bodrum.
Þetta er myndin á veggnum
á biðstofunni
á sjúkrahúsinu í Bodrum.
Þetta er dauði maðurinn
á myndinni á veggnum
í biðstofunni
á sjúkrahúsinu í Bodrum.
Þetta er maðurinn sem sker
í dauða manninn
á myndinni á veggnum
í biðstofunni
á sjúkrahúsinu í Bodrum.
Þetta er fólksmergðin
umhverfis manninn, sem sker.
Menn hrinda hver öðrum
til að sjá betur
dauða manninn
á myndinni á veggnum
í biðstofunni
á sjúkrahúsinu i Bodrum.
Þetta er biðstofan
þar sem fólk hrindir hvert öðru
til að koma fyrstir
á sjúkrahúsið í Bodrum
Halikarnassons fornaldar
þar sem Grafhýsið var.
Þetta er staðurinn, þar sem Grafhýsið var.
Þetta er hið blindandi ljós yfir staðnum.
Þetta er staðurinn, þar sem Grafhýsið-er
jafn ósýnilegt nú
og þegar Másólus leit Ijósið í fyrsta sinn.
Þetta er biðstofan.
Sorgarsaga
Kerin voru aðeins tækið, tunglið takmarkið.
Hinir voru leirkerasmiðir.
Kerin voru margvísleg að lögun
og þegar þau rak niður fljótið
varð öllum skyndilega ljóst
að ker eru sköpuð til að fljóta
og fljót til að fleyta kerjum
og tungl til að lýsa
upp fljót iðandi af
alls konar kerjum.
Spölkorn neðar við fljótið
veiddi óvinveittur þjóðflokkur
kerin upp úr vatninu.
Fyrst migu þeir í þau
en brutu þau síðan
Eftir það voru leirkerasmiðirnir bara gamlir menn
enn líkari sínum eigin leir
en nokkurn tíma áður.
Til að enginn yrði.þess var
ötuðu þeir sig alla út í leir.
Hinir stungu þeim í ofninn
því þeir voru, eins og áður segir, leirkerasmiðir.
Vesalings leirkerasmiðirnir!
Henrik Nordbrandt.
Tunglið var hátt uppi og ósnertanlegt
yfir 30 metra háum bambusskógi
á meðan vesalings leirkerasmiðirnir
flutu niður fljótið.
Kerin voru aðeins tækið.
Silfurspennan
Júnígolan þrýstir þunnum kjól
að líkama stúlkunnar sem í honum er
og stendur undir lítilli sólhlíf
í árabát.
KjóIIinn er hvítur og tekinn saman
með silfurspennu við vinstra brjóstið.
Hafið í mjólkurhvítum bláma.
Á ströndinni er fólk í röndóttum baðfötum
baðhús og ís.
Úr því að það er undirritaður sem rær
virðist því sem stúlkan sé ein á bátnum
og líði fram
með aðstoð þess sama, hlutlausa krafts
og silfurspennan sem kemur í veg fyrir
að kjóllinn fljúgi burt.
Tarífa
Þeir skáru höfuðið af hvalnum
en sagt er
að miðað við líkamsstærð
vegi heili hans
jafn mikið og mannsheilinn.
í tíu daga sat bæjarfíflið
með opinn munn
og buxurnar gegnblautar af öldunum
- sat dag og nótt
og horfði á leifar þessa
undarlega dýrs sem menn vilja meina að átt
hafi forfeður er eitt sinn gengu á land
en iðruðust
og sneru aftur til sjávar.
Sá heltekni þáði hvorki
vott né þurrt
og þegar reynt var að tjarlægja hann
æpti hann, reif sig lausan
og hljóp aftur til hvalhöfuðsins
sem í rás daganna
fylltist af rottum.
Morgun einn var hann horfinn
og sást aldrei eftir það.
Höfuðkúpa hvalsins liggur hér enn
gulnuð, alþakinn þörungum og skeljum,
undir borgarmúrnum, sem öldurnar
lernja í vondum veðrum: Þessi stöðuga
áminning um hafið
gerir bæinn að aðlaðandi aðsetri
fyrir okkur, sem ekki tilheyrum skilyrðislaust
einni eða annarri höfuðskepnu
og sama hverja við veldum
hina myndum við án efa þrá.