Lesbók Morgunblaðsins - 29.08.1992, Page 5

ÞORVALDUR
KRISTJÁNSSON

Hundasleði á Kong Oscars-vogi.
FIugleiða-Fokker og þyrla Greenlandair (Glace) á Kulusuk-flugvelli.
brauð er í farteskinu, fyrir utan rifflana sem
best er að hafa með ef bangsar skyldu sækja
í bakkelsið. Hvert eyki telur um 10 hunda
en sleðarnir eru léttir og mjóslegnir, allir
skrúfaðir saman eða vafðir með þvengjum á
samskeytum svo að þeir nái að jagast eftir
undirlaginu án þess að brotna fyrr en síðar.
Ofan á 2-3 metra þykkum sjávarísnum er
um 1 metra þykkur snjór með skafsköflum.
Ekill hvers eykis kann sitt fag, skipanir gjalla
á austur-grænlensku: Jú, jú og svo: Rí, rí
og hundarnir, sem oftast eru órólegir í upp-
hafi ferðar, taka á rás eftir hjarninu í eina
slóð í átt til þorpsins Ikateq, um 35 km í
burtu. Þetta verður dagsferð, fram og til
baka. Einn ferðalangur situr hvern sleða með
eklinum en hundarnir hlaupa rösklega milli
borgarísjaka sem sitja fastir í freranum, frá
síðasta sumri fram á vor.
Að Vera með Náttúrunni
Leiðin liggur til fjalla. Farið er um allhátt
skarð því að litla þorpið er á þeirri strönd
Ammassalik-eyjarinnar er snýr að megin-
landinu en bærinn Ammassalik er á suðaust-
urströndinni, móti Grænlandshafi. Hundarnir
eru á stærð við t.d. Labradorhunda en ólíkir
þeim í útliti, loðnir með upprétt eyru og ská-
sett augu. Þeir eru ótrúlega dugmiklir við
dráttinn en þegar verst lætur í bratta verða
bæði ekill og farþegi að bregða sér af sleðan-
um og ganga með eða ýta.
Efst í skarðinu er skafrenningur. Fínkorna
og þurr snjórinn þyrlast milli kletta. Yfír
gnæfir þungbrýnn fjallvegur með svartar
brár og það dansa litlir snjóþyrlar eftir
sprungum og glufum. Þeir glitra í sólinni.
Það er lágur dynur í loftinu. Skafrenningur-
inn deyfir fjarlægðarskynið og fjöllin sýnast
hærri en þau eru og úfnir steindrangar nærri
hallast yfir mann.
Másið í hundunum gleymist og menn
skynja að óvíða er hægt að vera jafn einn í
víðáttunni og á þessum slóðum. Að slepptum
hinni smálegu mannabyggð í héraðinu er
varla nokkurt lífsmark að finna hundruð og
þúsundir kílómetra vegalengd í allar áttir.
Svo taka hundamir að gjamma og allt í
einu tekur við snarbrattur foss, allur í klakad-
róma, og flughátt klif fram úr skarðinu.
Grænlendingarnir taka öllu með ró og stýra
leiðangrinum rétta leið til smáþorpsins, sem
eins og hímir undir stórum borgarísjökum, á
klettóttri strönd við lagnaðarísinn.
Háværir Vélfákar
í ferðahópnum er fólk af sjö þjóðernum.
Sá hluti hans sem ekki tekur þátt í hunda-
sleðaferð þennan-daginn sest á urrandi vél:
sleða, einn maður aftan við hvern ekil. í
bakpokum er aukafatnaður og nesti. Sleðarn-
ir þeysast upp og niður brattar brekkur á
götum bæjarins, frá hótelinu sem stendur
efst í honum, niður að ströndinni innarlega
í bænum. Tveir skemmdir kajakar á hvolfi,
nokkrir yfirbreiddir vélbátar og samsíða
sprungur í ísnum sýna hvar sjór tekur við
af landi undir klakabreiðunni. Sjávarföllin
bijóta íshelluna við fjöruborð. Bátamir minna
líka á að önnur faratæki en hljóðlátir hunda-
sleðar eða háværir vélsleðir duga hér best á
sumrin.
Stefnan er tekin upp í fjallskarð, yfir sjáv-
arísinn á Kong Öscar-voginum. Þar uppi,
rétt eins og á leiðinni til Ikateq, sést inn á
meginlandsjökulinn á Grænlandi, 3.000
metra þykkan og nokkur hundmð þúsunda
ára gamlan hveljökul sem er um 2 milljónir
ferkílómetra að flatarmáli. Hann er a.m.k.
250 sinnum víðáttumeiri en Vatnajökull!
Vissulega er kalt á kinn er menn aka á
tuga kílómetra hraða á klukkustund í frosti
en nútímaskjólfatnaður gerir svona ferð bara
ánægjulega. Granítfjöllin eru ólík þeim ís-
lensku og hvergi lát á forvitnilegu landslagi
til að skoða.
Næsti Nágranni í Vestri
Ammassalik er á svipaðri breiddargráðu
og Patreksfjörður. Bærinn er miðstöð stjórn-
unar, þjónustu og verslunar á Austur-Græn-
landi, en þar er meginbyggðin í Tasiilaq-hér-
aði. I bænum búa um 1.500 manns en í hérað-
inu öllu á 45.000 ferkílómetrum (tæpl. hálfu
íslandi), búa alls 3.000 manns. Að slepptum
Ammássalik-bæ eru þar sex þorp (byggðir).
Næstu byggðir eru órafjarri í Suður-Græn-
landi og firnarvegalengd er til Scoresby-
sunds í norðri.
Ammassalik stendur fallega við góða, nátt-
úrulega höfn, á nokkrum klettóttum hæðum.
I apríl er þar enn mikill snjór og grýlukertin
falda öll þakskegg. Malbikaðar göturnar eru
samviskusamlega ruddar og bílar, flestir á
vegum fýrirtækja og stofnana, eru þar á sí-
felldum þeytingi. Höfnin er lokuð 8-9 mán-
uði á árinu vegna ísa en vöruskemman er
líka risastór og olíugeymamir eftír því digr-
ir. Öll raforka er framleidd með þremur þung-
gengum díselvélum og hér er allt til alls:
Tryggt símasamband, ágæt hlustunarskilyrði
útvarps og sjónvarps, nokkrar verslanir,
skóli, sjúkrahús, kirkja, byggðasafn, dans-
staður, veitingastofa og minjagripagerðir.
Við flest af litskrúðugum timburhúsum stað-
arins eru bundnir margir hundar og þar er
sums staðar þurrhjalla og skutla að sjá í
undarlegri mótsögn við gervihnattadisk á
húshorni eða vélsleða undir vegg.
VlNUR
Miðpunktur mannlífsins er á litlu torgi við
kjörbúðina, bankann og pósthúsið, skammt
frá höfninni. Þar staldra menn við og spjalla,
sumir með öldósina í hendi eða börn á sleða.
Þótt allmargir bæjarbúa stundi veiðar úti við
ísröndina og enn aðrir hafi nógan starfa við
þjónustu, við bæjarstörf eða verslun, eru all-
margir alveg atvinnulausir eða hafa a.m.k.
lítið að gera fyrr en vorar og sjófært verður
í júní.
Fólk er vingjarnlegt við okkur, heilsar alla-
jafna með hæ-i eða davs-i og margir spyija
hvaðan þessi rauðklæddu með með tól og.
tæki séu að komnir. ísland er vel kynnt hér
sem góður nágranni og opnar margar leiðir
í samræðum er oftast fara fram á misstirðri
dönsku eða ensku, einkum ef rætt er við
ungt fólk. Algengt er að menn viti um
vinabæinn Kópavog á ísiandi og kunni að
segja eitt orð á íslensku: Vinur.
AUÐVELD AÐKOMA TlL
V ETRARPARADÍSAR
Ammassalik er mjög nálægt Kúlusuk-eyju
en þar er allstór flugvöllur, kippkorn frá 350
manna þorpi. Þangað senda Flugleiðir nærri
daglega Fokker-vélar á sumrin en flugfélag-
ið Óðinn (Odinair, Flugskóli Helga Jónsson-
ar) flýgur þangað í áætlunarferðum allan
ársins hring. Flugleiðir hafa nú tekið til við
sérferðir í apríl öllu þessu til viðbótar, í sam-
vinnu við hótelið í Ammassalik og fleiri að-
ila. Ýmsar ferðaskrifstofur, bæði innlendar
og erlendar, bjóða fram fleiri nokkurra daga
ferðir en áður á þessum árstíma, enda fellur
nóg til af flugi milli íslands og Kuiusuk.
Flug til Kulusuk tekur aðeins um 2 stund-
ir en 10-5 mín. flug með þyrlu Greenlandair
(Glace) kemur fólki til Ammassalik.
Á hveiju sumri nýta allt að 6.000 erlendir
farþegar sér flugferðir til Kulusuk og þangað
hafa allmargir Islendingar komið. Um 2.000-
3.000 manns halda áfram til Ammassalik,
aðallega í júlí og ágúst. Islendingar eru þá
í miklum minnihluta á þessari síðari vertíð
ferðaþjónustunnar grænlensku. Enn færri
líta vetrarparadísina Ammassalk í apríl eða
síðla vors.
Forvitnilegar Ferðaslóðir
Á sumrin stansa ferðamenn oftast 2-5
daga í bænum. Þeir fara í langar og suttar
gönguferðir í fagurri náttúru, skjótast með
þyrlu í jöklaferðir eða sigla á kútterum um
firði og lygna voga, innan um borgarísinn.
í apríl og maí er annað upp á teningnum.
Þá geta Islendingar, sem og reyndar aðrir,
notið sérstakra töfra Grænlands og kynnst
nýjungum eða iðkað íþróttir sem þeir kunna
að meta. Auk útsýnis- og jöklaflugs á þyrlu
er boðið til ógleymanlegra hundasleðaferða
og vélsleðaferða, líkt og fyrr var lýst. Góðar
gönguskíðaslóðir eru nærlendis og ný 400
metra löng toglyfta er í bænum, við ágæta
svigskíðabrekku. Gönguferðir um bæinn og
á ísilögðum voginum eru forvitnilegar, stutt
er í fjöll til göngu og harðsnúnir prílarar
geta meira að segja stundað ísklifur á borgar-
ískjökum eða alvöru fjallaklifur. Kvöldlangt
er unnt að dunda sér við mat og drykk og
m.a. horfa á makalausa trommudansa.
Grænlendingar reyna mjög að fjölga ferða-
mönnum hjá sér á fyrri ferðavertíðinni. Vissu-
lega er Grænland áhugavert í sumartíð en
líklega enn nær réttu í apríl, snævi þakið í
sólríku staðviðri, séð af nærri hljóðlausum
hundasleða. Það er full ástæða fyrir íslend-
inga að heimsækja granna sína í vestri á
vormánuðum, t.d. um páska eða langa frí-
helgi. Menn hafa bæði gagn og gaman af
að kynna sér lífshætti Austur-Grænlendinga
og njóta óvenjulegrar og frískandi útiveru á
dálítið framandi slóðum, sem' þó eru svo
nærri okkur sem raun ber vitni. Ferð til
Austur-Grænlands er tilvalin sem tilbreyting
að vori, tilvalin handa þeim er líkar við vetrar-
íþróttir og tilvalin handa hópum úr félögum
eða fyrirtækjum sem vilja reyna eitthvað
eftirminnilegt.
Höfundur er jarðeðlisfræðingur.
j
Afsalið
Þið girnist mína gróskumiklu sál,
sem þúsund skóga og hundrað
nætur.
Þið eruð hörn ástarinnar
og eruð hörn mín.
Og með yfirlæti í augum
biðjið þið um afsal
af þeirri bók,
sem aðeins stendur opin
meðan ég rita í hana.
Og biðjið um hana strax.
Þegar humallinn bærist
í vorgolunni
og það skijáfar
í blöðum eikarinnar,
ísing er á veginum,
svo maður verður
að ganga meðfram honum,
tek ég upp lykil minn
og opna þær dyr,
sem hingað til hafa verið læstar
og hleypi ykkur inn.,
Þið vaðið vatnsflauminn
og skoðið allt
með girnd í augum
og titrandi hendur ykkar
teygja sig eftir öðru skjali.
Ég stend eftir í dyragættinni
og sé dýrmæt leyndarmál,
sem ég hef geymt svo vel,
hverfa mér sjónum.
Ég sit í sófa
við kertaljós inní húsi,
sem stendur á hólma.
Þú situr í sófanum hjá mér,
móðir barna minna,
við ræðum um afsalið
og sálusvipti minn við það.
Hér sitjum við tvær
skapandi verur
á óvenju dimmum vordegi.
Það er læðingur yfir vatninu
og í djúpi þess
synda börn ástarinnar.
Höfundur er 14 ára Reykjavíkurdrengur.
Ljóð eftir hann birtist fyrst í Lesbók fyrir
2 árum, en Ijóðið að ofan er úrfyrstu Ijóða-
bók hans, Við enda sléttunnar, sem ný-
komin er út hjá forlaginu Listhúsi.
EIRÍKUR BRYNJÓLFSSON
Haustljóð
Trén í garðinum blakta
og skuggarnir flökta
einsog svipir feðranna
Laufm falla og blærinn þeytir
þeim á loft og hvirflar
og safnar í hauga
Brátt kemur vetur
breiðir hvítt teppi óminnis
yfir minningar sumars
Sem sofa undir hvítri voð
þar til vorar
og minningatrén klæðast á ný
laufskrúði liðinna ára
Höfundur er rithöfundur og þýðandi. Ljóð-
ið er í bók sem væntanleg er á þessu ári.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 29.ÁGÚST 1992 5