Lesbók Morgunblaðsins - 10.10.1992, Síða 2

PAAL-HELGE HAUGEN
(Útskýring)
Aðalsteinn Ásberg
Sigurðsson þýddi.
eftir svona mörg ár
opnar þetta kvöld sig:
göng niður á við
og til baka, birtan flæðir
inn þangað sem við héldum
að hún kæmist ekki
tré hreyfa sig hægtr kvöldið
bærist fyrir vindi tímans
sem flytur á brott afganginn af
veðruðu
hatri, uppnám
gjall, hröngl af orðum með
trosnaða
kanta, bindi fyrir augun, hljóðið
frá
hurð sem skellist og skellist
eftir verða útlínurnar
á nærfærnum ástarhótum og
galopnum
morgnum, gegnumlýstum
neðanfrá
og með bakið í myrkrið, einbeittur
vilji til að skilja
það sem verður að skiljast
vindurinn fer hjá, það birtir til
ég snerti þig
með hófstilltri hönd
(um engla)
englarnir
á glansmyndunum okkar
voru hátíðlegir og nýþvegnir
þeir voru nýbúnir að greiða sér
og leggja vængina snoturlega
saman á milli herðablaðanna
alltaf gult sítt liðað hár, slegið
enginn með fléttur eða tagl í
' hnakkanum
aldrei gleraugu eða smalahúfa
og það var ómögulegt að sjá
hvernig þeir voru búnir til fótanna
eina nótt dreymdi mig
lítinn, þrekinn karl
í vaðmálsbuxum og peysu
hann svitnaði og var að vandræð-
ast með vængina
þeir voru svartir og litlir
um það bil einsog á þresti
hann brosti, næstum einsog
afsakandi
og tölti sína leið
ég sagði það aldrei neinum
Paal-Helge Haugen er norskt skáld, f.
1945, og hefur m.a. hlotið tilnefningu til
Bókmenntaverðlauna Noröurlandaráðs.
Ljóðin eru úr bókinni „Tré hreyfa sig
hægt" sem nýkomin er út með styrk frá
norræna þýðingarsjóðnum. Þýöandinn er
skáld og hefur gefiö út sex Ijóðabækur.
Hvaðan var
Kristmann?
í kynningartexta um Kristmann Guðmunds-
son, skáld, sem birtur var í Lesbók með ljóði
hans, Blábrá, 29. ágúst sl., var hann sagður
upprunninn af Snæfellsnesi. Kvartað hefur
verið yfir því að þetta sé ekki rétt. Krist-
mann er fæddur á Þverfeili í Lundarreykjad-
al í Borgarfirði en fluttist ungur að árum
með afa sínum og ömmu að Fáskrúðarbakka
í Miklaholtshreppi og ólst upp hjá þeim. Þar
átti hann heima á unglingsárum sínum og
er mér kunnugt um að gömlum Snæfellingum
finnst hann vera þaðan, en hitt er rétt, að
hann er fæddur Borgfirðingur.
GS.
Kvöldin í garðinum
Tileinkað verki Magnúsar Pálssonar, „Dreams“ 1992
Eftir KRISTÍNU
BJARNADÓTTUR
Eg er á leiðinni í Tijágarð-
inn. Stefni að hliðinu sem
er næst Drottningartorgi,
fyrsta torginu sem ie-
starfarþegar koma að,
stígi þeir út í Gautaborg.
„Er það satt sem sagt
er að það séu talandi tré
hér í garðinum," spyr ég vaktmanninn við
hliðið.
„Já. Stendur heima,“ svarar vaktmaðurinn
líkt og ekkert sé sjálfsagðara og horfir á
mig eins og sá sem af skyldurækni bíður
eftir að taka á móti gjaldi, svo hann geti
lofað mér innfyrir.
„En varla tala þau stöðugt. Heldurðu að
þau segi nokkuð svona að kvöldi dags?“
Vaktmaðurinn virðist nú undrandi á efa-
semdum mínum í garð tijánna og reynir að
sannfæra mig um að trén séu ekkert síður
málgefin þótt sól sé tekin að hníga. Þó verð
ég öllu tortryggnari. Veit hann ekki að ég
er að tala um eitthvað mjög merkilegt? Hann
lætur eins og nánast hvaða tré sem er geti
talað. Tilhvurs að flækjast hér innfyrir ef ég
get farið út í skóg og hlýtt þar á ræðuhöld
hjá hveiju því tré sem ekki hefur orðið fyrir
exi skógarhöggsmanns og sem ekki er orðið
þögult af þurrki og ekki mjög veikt af eitri.
Eg hef ekki sagt orð um að ég sé að leita
að listaverki eftir íslenskan listamann og
ekki neinum venjulegum sænskum tijám.
Hvað veit vaktmaðurinn?
Til að komast að einhveiju, rétti ég fram
Selmu-Lagerlöfseðilinn méð tvíeykinu og
nóbelshöfundinum sjálfum aftast í kerrunni
og öðrum hestinum að stökkva útúr mynd-
inni meðan maður horfist í augu við hinn.
Hinum megin á seðlinum flýgur Níls Hólm'
geirsson með jólasveinahúfu yfir akrana á
gæsinni sinni. Og vaktmaðurinn gefur mér
helminginn af andvirði seðilsins til baka, sleg-
inn smápening og hans hátign kóng Carl
XVI Gustaf.
„Hefurðu heyrt í þeim sjálfur?“ prófa ég
enn.
„Já já“.
„Og hvað sögðu þau?“
„Þú átt eftir að heyra það sjálf“.
„Ég er að tala um listaverk".
„Auðvitað".
„Og hvemig fínn ég verkið ef það er eins
og hvaða tré sem er?“ held ég áfram að stríða,
rétt eins og Hamsun sé lifandi kominn í hug
minn og svangur. „Veistu nema ég muni
ganga framhjá án þess að uppgötva nokkuð?“
„Engin hætta. Þú heyrir klukknahljóm.
Klingalingaling."
Hljóðið í bjöllunum er frá forustugeitinni,
það þykist ég heyra, þekki hljóminn úr bók
sem ég las í bernsku, líkleg einhverri Heiðu-
bókhmi. Þá er bara að ganga á hljóðið, sjá
hver ber það með sér. Eða skyldi þetta eiga
að tákna eitthvað sem er örlítið lengra í
burtu. Ákveðna geit? Kannski steingeit eins
og sú sem í Egyptalandi var vígð Seth, guði
m
ÍJJCOD
-° <
-tmz EESTI
O
““Q
4£S TO
FAX • ESTONIA 0142-440348
eyðimerkurinnar, og borðaði Reshef, guð eld-
ingarinnar. Gæti líka verið nær. Þá mætti
hugsa sér geitumar fjórar fýrir vagni hins
norræna Þórs. Svo er víst til vatnaguð í líki
geitar. Nóg af geitum meðal guða. Ef þétta
er þá geit!
Þegar ég kem að tré sem útvarpar háfjalla-
kliðnum, heyri ég rödd. Hún er að segja
draum. Röddin í trénu. Hann er byijaður
áður en ég tek að hlusta og örugglega hálfn-
aður, þegar ég sest niður í skugga trésins
til að taka mark á því sem ég heyri.
Hvem hefur dreymt þetta? Hvaða rödd er
í trénu og hvað vill þessi rödd? Bara gefa
mér drauminn sinn, án þess að fá nokkuð í
staðinn. Ögn af mínum tíma. Fá áheyrn í
kvöldinu mínu. Kannski minna mig á að allt
hefur eitthvað að segja, ekki síst tréð.
Þetta er alvöru draumur. Ég heyri það.
Og þegar hann er búinn kemur önnur rödd.
Hver draumur hefur sína rödd. Sinn tón, sína
sögu, sinn tíma. Ef maður gefur sér tíma.
Já, ef maður gerir það, þá syngur aðeins
í trénu. í eyðunni á milli draumanna. Og
stundum er þögn í eyðunni. Og stundum
kemur bjölluklingalingið.
Meðan ein þögnin heldur áfram, heyri ég
rödd í fjarlægð. Hún er frá öðm tré, með
allt aðra drauma. Nú er það beykið sem tal-
ar. Það talar ekki um brostna drauma, það
segir drauma eins og væru þeir sögur. Og
þá verða þeir sögur. Frá löngu liðnum árum
og hingað, án þess að biðja um sérstaka
túlkun. Án þess að spyija hvað sé gott og
hvað sé illt. Þessir draumar eru líf einhvers.
Biður um þá þekkingu sem lýsir sér ef til
vill best í eigin draumum með sínum goðsögu-
legu myndum, vilji maður horfa á þá þannig.
Oft eru þeir bestir sem óklippt kvikmynd,
því draumurinn klippist svo snilldarlega eins
og af sjálfu sér.
Gott er að láta hallast að beykinu. Stofn-
inn dimmur og traustlegur í kvöldinu. Ba-
kvið draumana heyri ég lófatak. Mér heyrist
það stafa frá tré í talsverðri fíarlægð, því
nú-er ég farin að hugsa í tijám. Ef til vill
frá hlyninum, hinum megin við flötina ba-
kvið fiðrildasafnið?
Trópísku fíðrildin sem tóku að spretta upp
úr dagdraumi einhvers öðrum til augnayndis
síðastliðin vetur eru meðal blóma bak við
luktar dyr á þessum tíma dags. En á grasflöt-
Greinarhöfundurinn í garðinum. Árið 1842 voru um 8 hektarar teknir frá fyrir
tré ogrunna á enginu sunnan virkisgryfju Gautaborgar. Síðan 1975 er garðurinn
í umsjá borgarinnar, sem hefur m.a. staðið fyrir skúlptúr-sýningum á sumrin,
og allnokkur verk frá liðnum árum standa um kyrrt í garðinum, hafa „fengið
að vera". í tilefni 150 ára afmælisins var 25 norrænum listamönnum boðið að
sýna skúlptúra í garðinum, 5 frá hveiju landi.
íslensku þátttakendurnir eru: Halldór Ásgeirsson, Steingrímur Kristmundson,
Hannes Lárusson, Magnús Pálsson og ívar Valgarðsson.
Ljósmynd: Sigfús Pétursson.
(hljóðskúlptúr).
inni fyrir utan dansar fólk í litríkum búning-
um og skóm með löngum þvengjum sem ná
upp á kálfa. Dansar munstur. Dansar leiki.
Hringdansar og keðjudansar, raðadansar og
ferhyrningsdansar. Mikið dansað rangsælis
eins og gert var í minni sveit allt fram á
sjöunda áratuginn og kannski lengur og sum
sporin kunnugleg. Rælar með hiki á fyrsta
spori og stökkrælar með skottíssporum og
göngusnúningum. Þetta er mjög svipað.
Sveiflurælar þekktust víst bara fyrir sunnan.
Tírólavalsar og polkar með valhoppum, skó-
sveina... er ég kom inn í vitlausan tíma,
eða hef ég lent í ævintýri? Hvaðan kemur
þetta fólk sem dansar eins og duglegasta
huldufólk. Af kunnáttu og gleði og án þess
að þreytast. Ég veit að hingað kemur fólk
víðsvegar að, ekki síður þó garðurinn eigi
afmæli í sumar og garðyrkjustjórinn hafi í
votta viðurvist plantað ungri hríslu sem er
nú að basla við að aðlaga sig. Ég veit að hér
er tónlist fleiri kvöld í viku, írska stjarnan
Van Morrisson var hér í byijun júní, eitt
kvöldið söng Bob Dylan sjálfur og seiddi til
sín gamla aðdáendur og svo léku hér ung-
menni frá Blönduósi og nágrenni á flautur
sínar, trompet, klarinettur og önnur blásturs-
hljóðfæri sem þarf í lúðrasveit, sem getur
státað sig af átta ára gömlum trommuleik-
ara, undir stjórn Skarphéðins Einarssonar
tónlistarkennara. Hljómsveitin sem lék ís-
lensk vögguljóðalög og dixeland jöfnum
höndum og gætti þess að geispa ekki vegna
hitans nema meðan á lófatakinu stóð. En
dansfólkið, hvaðan kemur það? Frá Tallin,
upplýsir áhorfandi við hlið mér. Sjálfur frá
Eistlandi, eins og flestir áhorfendur virðast
vera, sumir búnir þjóðlegu skarti. Fólk sem
hefur flúið fyrir löngu og fagnar nú löndum
sínum sem eru að halda uppá fyrsta fijálsa
sumarið. „Þau komu á hjólum? Hjóluðu gegn-
um Þýskaland, Danmörk og hingað.“ Það
má heyra bæði aðdáun og hreykni í rödd-
inni. Og úr dansinum má lesa sögur ef vill.
Þannig eru þjóðdansar, þessir dansar sem
haf verið tískudansar um og fyrir síðustu
aldamót, þróast á ólíka vegu meðal alþýðu
ólíkra þjóða og byggðarlaga til þess síðar
að mynda uppistöðuna í því sem við köllum
þjóðdansa um alla Norður-Evrópu.1
Þegar horft er á dansleiki fólks, sem safn-
ast saman að lokinni vinnuviku, og lagar
hreyfingar sínar að síbreytilegri tónlist síns
tíma má oft lesa inní dansinn, eitthvað um
skapgerð og sögu einstaklinga. Sé dansað
af leikni hjólreiðafólksins frá Tallin, koma
fram sögur, sem ná langt útyfir tíma þess
sem dansar. Leikir og störf ólíkra þjóðfélags-
hópa, mótuð í munstur táknrænna hreyfinga.
Skyndilega er. allt kvenfólkið úr leik, stendur
með áhorfendum, þegar áflogadans hefst
milli strákanna, sem dansa í pörum. Og
áflogadansinn breytist í akrobatík, þegar
annar hver stekkur í kuðung uppá öxl hins,
sem þá glímir við að koma kuðungnum lipur-
lega af sér og á réttum takti. Næst er bar-
dagadans með tilheyrandi undirbúningsspíg-
spori og síðan ráðist að mótheijanum með
miklum kinnhestum, á leikaravísu, höfuð
keyrt í jörðu niður og alltaf svarað í sömu
mynt, hér er enginn sem tapar enginn sem
vinnur, nema þá allir. Svo eru „skipti útáv-
ið“, karlmönnum úr röðum áhorfenda er boð-
ið upp. Borgarastríð? Bardaginn heldur
áfram, en ekki lengur en lagið endist. Þetta
er listafólk.
í örstuttu hléi dregur eitt parið sig útúr
og stúlka breytist í standandi snældu meðan
drengurinn sem hún var að dansa við vefur
af henni lindann, sem er svo langur að hann
er kominn lengst inn í rósabeð, áður en séð
verður hvað er að gerst. Hún vill anda bet-
ur. Slaka á þéttreyrðum mittislindanum, sem
er útsaumaður alla leið. Svo þeytir hún sér
í hina áttina þar til drengurinn er aftur kom-
inn að henni og lindinn í fullri lengd um
miðjuna, tilbúin í næsta dans.
Hinsvegar frétti ég seinna að klippt hefði
verið á taugar milli tijánna, leiðslur þær sem
eru nauðsynlegar eigi hljóðskúlptúrinn hans
Magnúsar Pálssonar að virka. Þess vegna
eru nú eitthvað færri tré sem tala heldur en
hugsað var. Hvers vegna? Hver vill ekki radd-
ir í trjánum, þó ekki sé nema til að minna
mann á? Þetta eru nú einu sinni kúltúrtré
hvort sem er!
Höfundur er leikkona og skáld og býr I gauta-
borg.
‘Heimild: Gamlir dansar, Bókaút.g. Kjölur 1968,
Sigriður Þ. Valgeirsdóttir og Minerva
Jónsdóttir söfnuðu og skráðu.