Lesbók Morgunblaðsins - 17.10.1992, Blaðsíða 3

HANNES HAFSTEIN
USBdE
@ ® gj @ [u] 11 q e a [a tu [n si a
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjór-
ar: Matthías Johannessen, Styrmir Gunn-
arsson. Ritstjórnarfulltr.: Gísli Sigurðs-
son. Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 691100.
Forsíðan
í dag verður opnuð í Lástasfni íslands sýning á
verkum fínnstra aldamótamálara, sem ber hátt í
norrænni myndlist, enda hefur skeið þeirra verið
nefnt gullöld fínnskrar myndlistar. Forsíðumyndin
er af þessu tilefni. Myndin er eftir Helene
Scherfbeck frá árinu 1903 og heitir einfaldlega
„Heima“.
Um fínnsku gullöldina og listamennina, sem nú
má sjá í Listasafninu, skrifarÞorgeir Ólafsson,
listfræðingur.
Stökk-
breyting
getur orðið í ríki náttúrunnar, bæði á plöntum
og dýrum, við óhemjulegr náttúruhamfarir. Eitt-
hvað slíkt átti sér stað fyrir 65 milljónum ára,
þegar lauk 220 milljón ára tímaskeiði risaeðl-
anna. í þriðju og síðustu greininni um líf risaeðl-
anna, er fjallað um þessi endalok.
Árið 1972
það var árið sem þeir hittust hér til að tefla, Spasskí
og Fischer; sá atburður yfírskyggði flest, en margt
annað skeði og um minnisstæða menn og atburði
þessa árs skrifar Ólafur Ormsson, rithöfundur.
Gagnrýni
getur verið á svo listrænu plani, að hún fari í
sjálfu sér að verða bókmenntir, en Keld Gall Jörg-
ensen í Árósum telur að það sé ekki endilega til
góðs í grein sem hann skrifar og heitir „Gildi
gagnrýninnar". Hann telur farsælla að gagnrýni
sé gagnrýni og bókmenntir séu bókmenntir.
Undir
Kaldadal
Ég vildi óska það yrði nú regn
eða þá bylur á Kaldadal
og ærlegur k'aldsvali okkur í gegn
ofan úr háreistum jöklasal.
Loft við þurfum. Við þurfum það
að þvo burt dáðleysis mollukóf,
þurfum að koma á kaldan stað,
í karlmennsku vorri halda próf.
Þurfum á stað, þar sem stormur hvín
og steypiregn gerir hörund vott.
Þeir geta þá skolfið og skammast sín,
sem skjálfa vilja. Þeim er það gott.
Ef kaldur stormur um karlmann ber
og kinnar bítur og reynir fót,
þá fmnur'ann hitann í sjálfum sér
og sjálfsín kraft til að standa mót.
Að kljúfa ijúkandi kalda gegn
það kætir hjartað í vöskum hal,-
Ég vildi það yrði nú ærlegt regn
og íslenzkur stormur á Kaldadal.
Hannes (Pétursson) Hafstein, f. 1861, d.1922, varljóðskáld og stjórn-
málamaður og fyrsti islenzki ráðherrann árið 1904. Hann var um tima
sýslumaður ísfirðinga og sat á þingi. Oft birtist í kvæðum hans karl-
mannleg afstaða til náttúrunnar, líkt og í kvæðinu að ofan.
B
B
Tímasóun
Oft er erfitt að bera sam-
an störf þingmanna i
ólíkum löndum. Nú
gefst hins vegar ein-
stakt tækifæri til þess,
þegar þjóðþing 19 ríkja
glíma við að lögfesta
EES-samninginn, sem
ætlunin er að taki gildi 1. janúar 1993.
Samanburðarrannsókn á þinglegri meðferð
samningsins gæti komið að góðum notum
fýrir þá, sem vilja í alvöru ræða um breyting-
ar á starfsháttum Alþingis.
Fátt er mikilvægara en tíminn. Hann vilja
allir nýta sem best og kjósa að starfa sam-
kvæmt góðu tímaskipulagi. Efnt er til nám-
skeiða til að kenna mönnum slíka skipulagn-
ingu. Hún er talin ein helsta forsenda þess
að árangur náist við úrlausn erfíðra og flók-
inna verkefna.
Fyrir þann, sem er nýr á Alþingi íslend-
inga, eru umskiptin mikil frá öðrum störfum,
vegna þess hve mörgum þingmönnum virð-
ist ljúft að sóa sínum tíma og annarra. Að
þessu leyti er Alþingi ekki til fyrirmyndar
fyrir aðra vinnustaði. Starfsreglurnar þar,
þingsköpin, bera þess sárafá merki, að menn
hafi áttað sig á gildi tímaspamaðar við töku
ákvarðana.
í lok þinghaldsins í vor var vakin athygli
á því, að hefðu allir þingmenn talað jafn-
lengi og hinn málglaðasti í þeirra hópi, hefði
það þing setið að störfum í fimm ár. Mál-
æði af því tagi hefði að líkindum engu breytt
um niðurstöður á þinginu frekar en allar
hinar löngu ræður málglaðasta þingmanns-
ins. Það er fráleitt að líta á ótakmarkaðan
ræðutíma sem sönnun fyrir því að stjómar-
hættir séu lýðræðislegir. Þeir, sem eru þess-
arar skoðunar, hafa gleymt hinni gullnu
reglu, að frelsi eins manns skuli takmark-
ast af sama frelsi annars. Immanúel Kant
sagði, að sérhver maður skyldi njóta hins
fyllsta frelsis, er færi saman við jafnt frelsi
annarra. Sá ræðumaður á Alþingi, sem tal-
ar úr hófí fram, gengur á frelsi annarra
þingmanna, því að tíminn er ekki endalaus
til ræðuhalda.
Málþóf kann að vera réttlætanleg aðgerð
minnihluta í neyðartilvikum. Á Alþingi hef-
ur tímanum hins vegar verið sóað svo lengi
án nokkurrar réttlætingar, að orðið málþóf
hefur misst gildi sitt sem nauðvörn minni-
hluta. Þingmenn beita furðulegum ráðum
til að misbjóða starfsbræðmm sínum með
löngum ræðum. Algengt er til dæmis, að
svari stjómarþingmenn ræðum stjómarand-
stæðinga í umræðum um stjórnarfrumvörp,
hafí hinir síðarnefndu í heitingum um að
draga umræður von úr viti. Fái stjómarand-
stæðingar ekki þau svör frá ráðherrum, sem
þeir kjósa, í umræðum um lagafrumvörp,
hefst sjónarspil, sem helst má túlka á þann
veg, að stjórnarandstaðan telji sig hafa rétt
til að semja ræður ráðherra. Vinsælt ráð
til að spilla umræðum er að kvarta í sífellu
undan því, að þessi eða hinn ráðherrann sé
ekki í þingsalnum. Þótt þingmenn keppist
við að skrá sig á mælendaskrá, standa þeir
síðar í deilum við þingforseta vegna þess
að hann vill halda umræðum áfram fram á
nótt. Hafa ófáar umræður um þingsköp
snúist um það, hvort kvöldfundi ljúki á
miðnætti eða ekki. Kvöldfundi megi ekki
mgla saman við næturfund!
Virðingarleysi fyrir tímaskorðum í þing-
sölum stuðlar að ómálefnalegum umræðum.
Stundum dettur manni í hug, að málæði í
ræðustól hafí svipuð áhrif og langhlaup.
Ræðumaður komist í einskonar trans og
vellíðan hans aukist eftir því sem hann
heyrir lengur í sjálfum sér. Þeir, sem eiga
að endursegja slíkar ræður í fjölmiðlum,
tapa fljótt þræðinum, orðaflaumurinn fer
fýrir ofan garð og neðan. Virðingarleysið
torveldar ekki aðeins skipulagt starf þing-
manna sjálfra heldur einnig hinna, sem
segja þingfréttir. Er raunar undrunarefni,
að fjölmiðlar skuli ekki leggjast hiklaust á
sveif með þeim, sem vilja breytt og mark-
vissari vinnubrögð á Alþingi. Þau mundu
stuðla að hagræðingu og sparnaði víðar en
innan veggja Alþingishússins.
Flestir álíta líklega, að frá upphafi þing-
halds á síðustu öld hafí þingmenn farið í
ræðustól til að flytja mál sitt. Svo er alls
ekki. Eftir að tekið var til við að útvarpa
umræðum frá Alþingi fóru þingmenn að
hljóðnema til að flytja mál sitt í útvarpsum-
ræðum. Það var hins vegar ekki fyrr en á
árinu 1952, sem ræðustóllinn í núverandi
mynd kom til sögunnar. Þá var tekið til við
að hljóðrita þingræður. Til þess að það
væri unnt urðu þingmenn að tala í hljóðnema
og þess vegna fara í ræðustól.
Það setur sérstakan svip á fund, ef menn
tala úr sæti sínu. Tíðkast sá háttur í mörg-
um þjóðþingum. Formið hvetur fremur til
hnitmiðaðra skoðanaskipta en upplestrar á
heimastílum eða úr skjölum og skýrslum.
Upptökutækni er orðin allt önnur nú, en hún
var fyrir 40 árum. Þess vegna mætti kannski
huga að því að fjarlægja ræðustólinn úr sal
Alþingishússins. Sú ráðstöfun myndi stytta
ræður. Hún myndi hins vegar flækja fram-
kvæmd á því nýmæli sjónvarpsstöðvarinnar
Sýnar að senda beint frá þingfundum.
Einfaldasta leiðin til að draga úr tímasóun
á Alþingi eða útiloka hana með öllu er að
færa þingsköpin í nútímalegra horf. Láta
þau taka mið af almennt viðurkenndum sjón-
armiðum um skynsamleg vinnubrögð. Málið
er í raun ekki flóknara en það, þótt stjómar-
andstaðan hafi í haust hafnað róttækustu
tillögum forseta Alþingis í þá átt. íslenskir
þingmenn eiga að tileinka sér samskonar
reglur um skipulag umræðna og tíðkast í
þeim þingum, þar sem áhersla er lögð á,
að öll meginsjÓnarmið komist að í hveiju
máli, án þess endilega að allir fái að tala
eða eins lengi og þá sjálfa langar.
Tímasóunin á Alþingi minnir á þá stað-
reynd, að í opinberri stjórnsýslu og starfs-
háttum æðstu stofnana íslenska ríkisins tíðk-
ast víða vinnubrögð, sem þykja með öllu
úrelt hjá einkafyrirtækjum. Nýlega hófst
gæðaátak í þjóðlífínu öllu. Æðsta stjórn rík-
isins á að taka þátt í slíku átaki eins og
aðrir. Raunar ætti hún að ganga á undan
með góðu fordæmi. Alþingismenn gætu til
dæmis gert það með því að nýta tímann
betur. Björn Bjarnason.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 17. OKTÓBER 1992 3