Lesbók Morgunblaðsins - 17.10.1992, Blaðsíða 5

Hugo Simberg: Kartöflustúlkan, 1901.
ís á þessum tíma. Hann málaði einkum alm-
úgafólk við störf sín í sveitinni, í stíl sem
í fyrstu virðist vera mjög raunsær, en við
nánari skoðun er mjög rómantískur, því
Bastian-Lepage stillti fyrirmyndum sínum
upp eins og á leiksviði í stað þess að reyna
að fanga augnabliksmyndir af raunveru-
leikanum. Finnsku listamennimir, sem voru
við nám í París, höfðu fyrir sið að fara
heim á sumrin til að mála og þeir túlkuðu
þessa sveitarómantík á þann hátt að þeir
máluðu almúgafólk í Finnlandi í blíðu og
stríðu og reyndu sjaldan að fegra raunveru-
leikann. Þessi raunsæisstefna þeirra er eitt
helsta einkenni „Gullaldarinnar" og hún
kom vel heim og saman við þá þjóðemis-
vakningu sem átti sér stað á sama tíma.
Hið sama gildir um landslagsrómantíkina,
sem flaut jafnhliða raunsæinu. Mynd Pekka
Halonens „Óbyggðir" frá 1899 var þegar
hún var fýrst sýnd, túlkuð sem innlegg
málarans í andólfið gegn yfírgangi Rússa.
Bjarkimar standa þá fyrir fínnsku þjóðina,
sem reisir sig alltaf aftur, stolt og bein á
hveiju sem gengur. Þessi náttúmrómantfk
á sér samsvöran í kveðskap íslensku skáld-
anna á þessum tíma, sem í óðum sínum
um íslenska náttúra vora óbeint að efla
þjóðernisvitund þjóðarinnar.
Þjóðemisvakningin í Finnlandi stendur í
beinu sambandi við spennuna sem ríkti í
samskiptum við Rússa og til að koma henni
á framfæri vora raunsæismálverkið og nátt-
úrarómantíkin tilvalin meðul, því með þeim
gátu listamennimir sameinað persónulega
tjáningu og tiifínningar til lands og þjóðar
í einni allsheijar þjóðemisrómantík. Að öllu
samanlögðu verður að telja að aðstæður
hafi skapað ákjósanlegan jarðveg fyrir
kraftmikla og góða list, enda var óvíða á
Norðurlöndum jafn mikið úrval frábærra
listamanna og í Finnlandi um síðustu alda-
mót.
Á sýningu Listasafns íslands era einkum
verk sem endurspegla raunsæistímabilið og
náttúrarómantíkina. Þó era einnig verk eft-
ir Gallen-Kallela og Hugo Simberg, sem
falla frekar undir symbólisma, en helsti
fulltrúi þeirrar stefnu var Magnus Enckell.
Hugo Simberg var á margan hátt sér á báti
í list sinni, því í raunsæislegum myndum
sínum eins og t.d. „Kartöflustúlkunni" er
margræður undirtónn og ekki nein fjar-
stæða að lesa úr henni ýmislegt það sem
álitið hefur verið einkennandi fyrir skap-
gerð Finna. Heimur hinna dauðu var honum
einnig mjög hugleikinn og hann túlkar hann
sem „hinn staðinn", þar sem dauðir ganga
til verka eins og lifendur. í þessum myndum
er ekki að fínna ógn né ljótleika, heldur
miklu fremur trúarsannfæringu og af þeim
sökum var Hugu Simberg t.d. falið að gera
skreytingar í kirkjunni í Tampere. Simberg
og náði mikilli fæmi
á þvf sviði. Viktor
Westerholm var
fyrsti forstöðumaður
Listasafnsins í Ábo,
en þaðan koma verk-
in á sýningu Lista-
safnsins. Hann var
sá síðasti af sinni
kynslóð, sem stund-
aði nám í Diisseld-
orf, þar sem hið upp-
hafna landslagsmál-
verk var í hávegum
haft. Eldri verk
Westerhoims era í
þessum rómantíska
stíl en eftir að hann
komst í kynni við
verk frönsku impres-
sjónistanna fá verk
hans fijálslegri blæ
og einkum era skiss-
ur hans hreinn im-
pressjónismi. Viktor
Westerholm var
hvatamaður að
stofnun listamann-
anýlendu í Ábo og
átti þannig stóran
þátt í að opna augu
listamanna og al-
mennings fyrir feg-
urð og áhrifamætti
finnskrar náttúra.
Helene Schjerfbeck
er ásamt Axel Gal-
len-Kallela þekkt-
asta nafnið í fínnsku
listasögunni. Þrátt
fyrir veikindi og
mótlæti allt sitt líf
sinnti hún list sinni
af mikilli staðfestu.
Hún er sígilt dæmi
þess að sköpunarþráin er skyldunni sterk-
ari þegar öllu er á botninn hvolft. Þegar
Helene fór átján ára gömul til framhalds-
náms í París hafði hún að baki átta ára
myndlistamám í Finnlandi. Hún bjó hjá
hinum fræga landa sínum, myndhöggvaran-
um Walter Runeberg og kynntist þar öðrum
norrænum listamönnum. Á níunda áratugn-
um bjó hún ýmist í Frakklandi, Englandi,
Ítalíu eða Finnlandi, sýndi í Salon í París
og fékk bronsverðlaun fyrir verk sitt „Sjúkl-
ingurinn" á heimssýningunni í París árið
1889. Um aldamótin flutti Helene með
móður sini til smábæjarins Hyvinkáa, sem
er skammt frá Helsinki. Þar lifði hún mjög
einangraðu Hfí framundir seinna stríð, í
stöðugri baráttu milli skyldunnar og sköp-
unarþrárinnar, því hún þurfti að gegna öll-
um helstu heimiHsstörfum. Þetta tók mjög
á krafta hennar og hún var löngum stund-
um rúmliggjandi. Sænski listaverkasaUnn
Gösta Stenman efndi til fyrstu einkasýning-
ar hennar árið 1917 og átti stærsta þátt í
því að vekja athygli á verkum hennar í
Finnlandi og Skandinavíu.
Helene hóf feril sinn með því að mála
söguleg verk, bæði sígild viðfangsefni og
hetjudáðir fínnskra hermanna í stríðinu
1809. Það þótti hins vegar ekki við hæfi
kvenna á þessum tíma að fást við söguleg
viðfangsefni, en verk Helenu urðu þó til
þess að karlarnir viðurkenndu að konur
gátu ekki síður en þeir gert þessu efni góð
skil. Hún söðlaði engu að síður um og
málaði landslagsmyndir í anda franska
impressjónismans auk þess að mála manna-
myndir. Með áranum varð stíll hennar sí-
fellt einfaldari, myndir hennar efnisminni
og að lokum miðill mjög sterkrar tjáning-
ar. Hún fylgdi þannig þróun samtímalistar-
innar með því að tileinka sér aðferðir ex-
pressjónismans undir lok ferils síns. Frá
árinu 1885 til 1945 málaði Helene sjálfs-
myndir með jöfnu millibili og þær era ein-
stæðar í listasögunni fyrir hreinskilni sína
og miskunnarleysi. í síðustu sjálfsmyndum
sínum málar hún sig sem liðið lík. Árið
1917 skrifaði Helene til vinar síns: „List-
málaranum nægir ekki að hafa aðeins fag-
urfræðilega afstöðu til verka sinna, hann
verður einnig að hafa hið nauðsynlega hrá-
efni: sterkar persónulegar tilfinningar. Ef
ekki brenna neinir eldar innra með manni,
getur maður ekki málað.“
Þessi orð Helenu má heimfæra upp á
verk fínnsku listamannanna um aldamótin.
Menntun þeirra og náin tengsl við samtíma-
listina á meginlandinu var grannur hinnar
fagurfræðilegu afstöðu og hinn innri eldur
þeirra var ríkulega kynntur með persónu-
legum metnaði og sterkum tilfinningum til
lands og þjóðar.
var aðstoðarmaður Gallens-Kallela um
tíma, nam hjá honum grafískar aðgerðir
Höfundur er listfræðingur.
EDITH SÖDERGRAN
Kyndlarnir
Sigurjón Guðjónsson þýddi
Ég vil tendra kyndla mína yfir jörðinni.
KyndiIIinn minn skal standa
að næturlagi á hverjum bæ
í ölpunum, þar sem loftið er blessað,
á túndrunum, þar sem himinninn er þunglyndur.
Ó, kyndill minn, skín þú á andlit hins óttafulla,
óhreina, grátna, myrkvaða.
Mildur Guð réttir yður sína hönd:
án fegurðar lifir maðurinn ekki augnablik.
Sigur að vera
til...
Hvað óttast ég? Ég er hluti óendanleikans.
Ég er hluti af hinni miklu orku alheimsins,
einstæður heimur meðal ótal heima,
lík fyrstu gráðu stjömu sem slokknar síðust.
Sigur að lifa, sigur að anda, sigur að vera til!
Sigur að finna ískaldan tímann renna um æðar sínar
og heyra þögult flóð næturinnar
og standa á ijallinu undir sólinni.
Eg geng í sól, ég stend í sól,
veit af engu öðru en sól.
Tími — þú sem byltir, tími — þú sem tortímir, tími —
þú sem seiðir,
kemurþú með ný vélráð, ótal brögð til þess að bjóða mér
tilveru sem smáfræi, sem hlykkjóttri nöðru, sem kletti
í miðju hafi?
Tími, þú morðingi — vík frá mér!
Sólin fyllir brjóst mitt Ijúfu hunangi upp á barma
og hún segir. einhvem tíma deyja allar stjömur, en
þær lýsa
alltaf óttalausar.
EEVA-LIISA MANNER
(1921-)
Ég geri Ijóð úr lífi mínu
Ég geri Ijóð úr lífi mínu, úr Ijóðinu líf,
Ijóð er viss lífsmáti og eini mátinn að deyja
leiðslubundinn og afskiptalaus:
renna inn í óendanleikann, synda fram og aftur
á fleti Guðs, góða, útvalda stund
á ytra borðinu á köldum augum Guðs
sem ekki gráta, ekki vaka, ekki mynda sér skoðanir,
skoða óheft og samþykkja allt,
leggja áherslu á orðin og fyllstu stundvísi,
vemda sporðdreka, slöngu, kolkrabba
(sem mennimir hata, af því að þeir blanda þessum formum
saman við girnd sína).
Játa trú: Forvitnin,
fara um í gerfi fiska, sporðdreka og steingeitarhafra,
fá Ijáða hjá fuglunum löngun og flótta
og svífa niður sem vindbarinn vængur,
í skyndi, ftjáls sem fuglinn.
Edith Södergran, f. 1892, d. 1923, og Eva-Liisa Manner, f. 1921, eru finnsk Ijóð-
skáld. Ljóðin er úr nýútkomnu „Finnsku Ijóðakveri", með Ijóðum eftir 16 finnsk
skáld, sem Sigurjón Guðjónsson hefur þýtt og Alefli hf. gefur út.
Leiðrétting
Frá Gísla Jónssyni á Akureyri hefur Lesbók borist svofelld leiðrétting: Í grein minni Ulf-
ur Kristinn Heiðimann, fórst mér ófimlega í tilvitnun í Eddukvæði, þegar segir frá því,
að Úlfur muni gleypa Oðin. Þetta er að visu efnislega rétt úr Völuspá, en orðalagið, sem
ég greip til, er úr Vafþrúðnismálum. Bið ég lesendur gæta þessa.
Gísli Jónsson.

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 17. OKTÓBER 1992 5